‌اين واژگان «در رُو»هاى من بوده‏‌اند. بى‌‏بيش و كم. همين. ادعاى ديگرى نيست: فرار به جلو. به زندگى؛ از راه شعر: پاسخ‌‏هايى شخصى به مسئله‌ی وجود: اخذ تصميم ميان مرگ و زندگى. آنگاه كه مى‏‌بايد به «هنگام» با شما در ميان مى‌‏گذاشتم؛ نشد؛ نتوانستم؛ و... از همين رو مى‏‌بايد خود را و خواننده را مجاز بدانم كه اين‏‌ها را ورق‏‌ها و فرصت سوخت‌ه‏اىی بدانيم كه در بهترين شكلش بتوانم آرزو كنم اين نوشته‏‌ها استحقاق آن را داشته باشند كه «بشنوند» نه اينكه چيزى بگويند. گفتنى‏‌ها را به بهترين شكل، زندگى گفته است.

در آن سوى اين رودخانه هم كسى تور خالى‌‏اش را از آب مى‌كشد در آن سوى اين آب‏‌ها هم زمين مى‌لرزد در آن سوى اين كوه‌ها هم كسى با سنگ‌‏ها سخن مى‌گويد در آن سوى اين ديوارها هم كسى ديوار مى‌كشد در آن سو هم شعر، شاعر را كشته است در آن سو هم... اما در آن سوى اين مرزها هم همين آفتاب در همين آسمان مى‌‏چرخد و گاه: مى‌درخشد... و روياها يكى‌ست بى‌‏پناهى وطن ندارد: دنيا خانه‌ی من است.

آنچه امروز پیرامون‌مان جاری است، بحران «معنا» است. روزگاری دراز، در مراودات اجتماعی و سیاسی خود، همگان از همان فرهنگ لغت جلد چرمی قدیمی بهره می‌گرفتیم که بیشتر واژگان آن، پس از دورۀ جنگ سرد گردآوری شده ‌بود. آنقدر به استفاده از این فرهنگِ سنگین و قطور به‌عنوان کتاب مرجع خو گرفته بودیم که دیگر نیازی به جستجوی واژگان دَم‌دستی احساس نمی‌کردیم، با این فرض که از پیش، معنای آن کلمات را خوب می‌دانیم. به‌ناگاه بادی شدید شروع به وزیدن می‌کند و برگستان کتاب را به آشوب می‌کشد. شمعی فروزان در کنار کتاب قرار دارد. و در یک آن، از وزش باد سرنگون می‌شود. آتش به جانِ فرهنگ می‌افتد. به نجات فرهنگ برمی‌خیزیم، اما افسوس، بسیاری از اوراق آن به خاکستر مبدّل شده‌اند. باید فرهنگ را بازنویسی کنیم، کاری که محتاجِ بازتعریف بسیاری از مفاهیم ذهنی‌مان است. اما سخت‌ترین کار، یافتن معنای سهل‌ترین کلمات است.

سنّتِ در دسترس بودنِ نخستین‌‏های تاریخ و فرهنگ و هنر، متأسفانه در کشورمان مهجور است. این آثار را یا باید در برخی کتابخانه‌‏ها جست، یا در آرشیو معدودی محققان. دشواریابی این آثار، بسیاری از پژوهشگران، نویسندگان و حتا خوانندگانِ علاقه‏‌مند را با سختي‏‌های بسیاری روبه‌‏رو می‏‌کند. از این ‏رو، بر آن شدیم در مجموعه‏‌ی میراث مکتوب، برخی از نخستین‏‌های تاریخ و فرهنگ و هنر گیلان را ـ اگر چه به‌‏دشواری ـ بجوییم و به چاپ برسانیم. انتخاب این آثار نه فقط به سبب نخستین‏ بودن آنان است، که ویژگی‏‌های درخور توجه دیگری نیز سبب گزینش این آثار شده است. خان گیلان، به قلم محمدعلي صفاري، نخستین رمانِ منتشرشده از نویسنده‏‌ا‏ی گیلانی است. این اثر افزون بر پیشرو بودن، ویژگی‏‌های مهم دیگری نیز در خود دارد كه بر اهميت آن مي‌‏افزايد.

‌

می‌شود نگاه نکنی؟ می‌شود همین‌گونه بمانی و اما نگاه نکنی! مثل سرسبزیِ منجمدِ ایتاکا مثل پیداشُدِ خیابانِ معنای کلمه‌‌ی محو مثل گفتنِ - از لنز خوشم نمیاد نزن نگفته‌ای!؟ کسی نبود!؟ ای شبِ محاق.

ترانه‌ها و تصنیف‌های کتاب اوخان، خاطرۀ جمعی اغلب مردمان گیلک‌زبانِ است. مجموعه‌ای جذاب و دلنشین از سروده‌های گیلکیِ جهانگیر سرتیپ‌پور، هنرمند، پژوهشگر و سیاستمدار پرمایۀ گیلانی که از نوجوانی تا پیرسالی سری پرشور داشت و کارهای نمایان و برجستۀ فراوان کرد. تصنیف‌های این مجموعه اغلب بر روی آهنگ‌های غربی و روزِ اروپا در آن دوران سروده شد و خوانندگان نوگرایی چون فهیمه اکبر، احمد عاشورپور و محمد نوری آن‌ها را خوانده‌اند.

مرا برد سمت بیشه‌های تمشک. از تمشک‌ها چیدیم و خوردیم و با خارهایش دست‌وپایمان را زخم‌وزیل کردیم. غروب که برگشتیم چند خار رفته بود توی پایم و شل می‎‌زدم. روی ایوان نشستیم. پایم را گذاشت روی زانوهایش و با موچین شروع کرد به درآوردن خارها. نگاهش کردم و همان لحظه دلم برایش تنگ شد، خیلی خیلی تنگ.

گريه نکن! اشک بر گونه‌‏هايت خواهد خشکيد و تو نمى‏‌توانى آن‏‌ها را پاک کنى. اين‏قدر بى‌‏دريغ اشک نريز! تو ديگر سال‌ها وقت دارى که روبه‌‏رويم بنشينى و نگاهم کنى. گاهى بخنديم، گاه فرياد بزنيم، گاه نعره بکشيم. هاى و هوى کنيم و پر شويم از غبار. مى‌‏توانى هر لحظه را هزاران بار مرور کنى، هر بار به ابتدا بازگردى؛ روزها و روزها و شب‏‌ها به همه‌چيز فکر کنى، به هر چيز خيره شوى، به لحظه‌‏هاى گمشده و خاطرات از ياد رفته‌‏ات، و سپرى شدن روزهاى بى‌‏انتها در اين آغوش سنگى ديوار.

فرهنگ واژگان گیلکی به همت پژوهشگر فرهیخته محمد بشرا، طی سال‏‌های دور و نزدیک گردآوری شده‌ است. اهمیت این کتاب در توجه آن به فرهنگ عامیانۀ گیلک‌هاست. گردآورنده با چیرگی بر فرهنگ کوچه و بازار، ترانه‌های جشن‌ها، نواهای فروشندگان دوره‌گرد، شوخی‌های کلامی و سرودهای کودکانه، اصطلاحات بازی‌ها و مواردی از این دست را سرواژه کرده یا آن‌ها را برای شاهد آورده‌ است. جز این‌ها توجه به فرهنگ واژگان و اصطلاحات گیاهان دارویی، خوراکی و انواع غذاها چشم‌گیر است. این کتاب مجموعه‏‌ای از واژگان اصیل است که امروزه برخی از آن‌ها از چرخۀ کاربرد خارج شده، و برخی دیگر به احتمال زیاد در آینده به‌دست فراموشی سپرده خواهد شد.

کتاب «گیلانِ عصر قاجار در عکس‌های دیمیتری اِرماکف»، دربرگیرندۀ مجموعۀ 246 قطعه عکس از چشم‌اندازهای گوناگون سرزمین گیلان است. این عکس‌ها توسط عکاس نامدار گرجی – دیمیتری ارماکف – طی سه سفر به گیلان در اواخر عصر قاجار برداشته شده است. عکس‌های این مجموعه که از آرشیو موزۀ ملی گرجستان و چند آرشیو خصوصی فراهم آمده است، برای نخستین‌بار چشم‌اندازهایی شگفت از تاریخ گیلان را از منظر مردم‌شناسی، صنایع، معماری، مشاغل، راه‌ها و پرتره‌ها پیش روی بیننده قرار می‌دهد.

سنَتِ در دسترس بودنِ نخستین‌های تاریخ و فرهنگ و هنر، متأسفانه در کشورمان مهجور است. این آثار را یا باید در برخی کتابخانه‌ها جست، یا در آرشیو معدودی محققان. دشواریابی- این آثار، بسیاری از پژوهشگران، نویسندگان و حتا خوانندگانِ علاقه‌مند را با سختی‌های بسیار روبه‌رو می‌کند.. از این رو، بر آن شدیم در مجموعه میراث مکتوب، برخی از نخستین های تاریخ و فرهنگ و هنر گیلان را- اگر چه به دشواری_ بجوییم و به چاپ برسانیم. انتخاب این آثار نه فقط به سبب نخستین بودن آنان است، که ویژگی‌های درخور توجه دیگری نیز سبب گزینش این آثار شده است. کتاب طباخی گیلانی، نخستین کتاب دستور طبخ غذاهای بومی گیلان است که در سال 1338 منتشر شده و مجموعه‌ی جالب توجه و منحصر به‌فرد از شیوه‌ی طبخ غذاهای گیلانی را در خود دارد..