با رواج اسلام در سرزمین گیلان و افزایش ارتباط سیاسی و اجتماعی با مناطق دیگر، ابتدا زبان عربی و سپس زبان فارسی راه خود را به سرزمین‌های شمالی ایران باز کرد و مردمان این نواحی به‌دلیل تغییر مذهب و ساختار سیاسی و تحوّل نظام آموزشی، خواه و ناخواه به فراگیری این دو زبان پرداختند. با رواج دیرهنگام زبان فارسی در گیلان، شعر فارسی نیز در این ایلت شمالی بالید و در طول چندین قرن، شاعران بسیاری با ذئقِ سرشار و قریحة عالی خود بر غنای گنجینة سخن پارسی افزودند. کتاب پارسی سرایان گیلان که در سه بخش تدوین شده است؛ در بخش نخست گزارشی از اوضاع تاریخ سیاسیِ جنوب دریای خزر، به‌ویژه گیلان ارائه می‌دهد، در بخش دوم به وضعیّت شعر فارسی در گیلانِ پس از اسلام، نگاهی مختصر دارد و در بخش سوم شرح احوال و آثار و دست‌نوشته‌های موجود از 256 شاعرِ پارسی‌سرای گیلانی را پیشِ روی مخاطب قرار می‌دهد.

لکه، خاکستری بود و حاشیه‌هایش سفیدِ سفید. آرام حرکت می‌کرد و ماه که قرص کاملی بود از پشتش پیدا می‌شد. کوه، لحظه‌به‌لحظه روشن‌تر می‌شد. کلاه نسترن از سرش افتاد، دسته‌ای از موهایش که از کنار صورت آمده بود پایین با بادِ خنکی که می‌آمد تکان می‌خورد. ستاره پشت داده بود به تخت‌سنگی و پاهایش را دراز کرده بود و دوباره گریه می‌کرد انگار، یا هنوز هق‌هق بود. کریمی، زیر پای ما ایستاده بود و به جایی که شهر بود نگاه می‌کرد. من و کیوان و صدری ایستاده بودیم روی سراشیبی و نگاه می‌کردیم. کیوان برگشت سمتم و گفت: «عیدت مبارک.»

بررسی ریشه‌شناسانه‌ی افعال و مصادر زبان گیلکی به شکل عمومی، راهگشای پژوهش‌هایی است که قصد دارند ساختار زبانی و دستوری این زبان را مورد کنکاش قرار دهند. کتاب رویکردی شناختی به نظام جهت‌های دستوری گویش گیلکی از جمله آثاری است که بررسی افعال زبان گیلکی را با وجهی زبان‌شناختی مدنظر قرار داده است. در این کتاب جهت‌های معلوم، مجهول، میانه، معکوس و ضدمجهول با رویکرد شناختی مورد پژوهش قرار گرفته است. از این‌رو اثر مذکور، جزء اولین آثاری خواهد بود که زبان / گویش گیلکی را مورد بررسی قرار داده است.

وجود و انتشارِ ادبیاتِ مکتوب، برگی از تاریخ یک ملت و نشانه‌ای از جریان و آفرینش ادبی‌ست و در فراگیری و پویشِ زبان در سطوح رسمی و غیر رسمیِ جامعه، نقشِ مهمی ایفا می‌کند. در این مجموعه بیشترِ نویسندگانِ فعّالِ داستانِ گیلکی حضور دارند. به‌دلیلِ نخست‌بودنِ چنین مجموعه‌ای، سعی بر آن بوده تا از هر نویسنده‌ی فعّال در این عرصه‌ی هنری، اثری در این کتاب آمده باشد. دوارسه شوء (به معنی شبِ سپری‌شده / گذشته) درواقع می‌تواند تصویری از رهایی و جدایی ادبیات مکتوبِ منثورِ گیلکی از خلأِ رخوت‌آلودِ دهه‌های پیشین و گذر جامعه‌یِ کاربر زبان، از شفاهیت صِرف باشد.

در این کتاب برای نخستین‌بار یادداشت‌های سفر به خطة گیلان ادموند ادنوان، خبرنگار ویژه روزنامه دیلی‌نیوز لندن، که در دورة قاجار به ایران سفر کرد، بازچاپ شده است. همچنین یادداشت‌های سفر به گیلان چهار تن از روزنامه‌نگاران برجسته دوره پهلوی اول، شامل سعید نفیسی مدیر روزنامة امید، علی اکبر سیاسی از مؤسسین روزنامة ایران جوان، سلطان محمد عامری مدیر روزنامه صور و عباس مسعودی مدیر و مؤسس روزنامة اطلاعات، در این مجموعه گردآوری و تصحیح شده است.

کتاب موسیقی فولکلوریک گیلان، اثر استاد بی‌بدیل آواها و نواهای بومی گیلان، زنده‌یاد فریدون پوررضا، حاصل سال‌ها جستجو و پژوهش این هنرمند ممتاز در عرصه موسیقی محلی گیلان است که ناگفته‌های بسیاری را در خود گردآورده است.

سنَتِ در دسترس بودنِ نخستین‌های تاریخ و فرهنگ و هنر، متأسفانه در کشورمان مهجور است. این آثار را یا باید در برخی کتابخانه‌ها جست، یا در آرشیو معدودی محققان. دشواریابی- این آثار، بسیاری از پژوهشگران، نویسندگان و حتا خوانندگانِ علاقه‌مند را با سختی‌های بسیار روبه‌رو می‌کند.. از این رو، بر آن شدیم در مجموعه میراث مکتوب، برخی از نخستین های تاریخ و فرهنگ و هنر گیلان را- اگر چه به دشواری_ بجوییم و به چاپ برسانیم. انتخاب این آثار نه فقط به سبب نخستین بودن آنان است، که ویژگی‌های درخور توجه دیگری نیز سبب گزینش این آثار شده است. کتاب طباخی گیلانی، نخستین کتاب دستور طبخ غذاهای بومی گیلان است که در سال 1338 منتشر شده و مجموعه‌ی جالب توجه و منحصر به‌فرد از شیوه‌ی طبخ غذاهای گیلانی را در خود دارد..

بسیاری از دیدگاه‌های طرح شده دربارة جنبش جنگل، آمیزه‌ای از احساسات قومی، سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیک را با خود همراه دارند. درهم‌آمیختگی این دیدگاه‌ها، مخاطب را با پدیده‌ای تاریخی روبرو می‌سازد که دستیابی به حقیقتِ مکتوم آن دشوار است. تنوع ایدئولوژیک نیروهای جنبش جنگل و دیدگاه‌های متفاوت سران جنبش، بر این گمانه‌زنی‌ها دامن می‌زند. از این‌رو با رویدادی تاریخی روبرو هستیم که شاید بتوان سال‌های متمادی دربارة آن سخن گفت. در این میان، روزنامة جنگل، به عنوان یکی از منابع مهم و شاید مهم‌ترین و دست‌اوّل‌ترین منبع بازتاب‌دهندة دیدگاه‌های مبارزان جنگل، نقش پررنگی در مطالعة رخدادهای این نهضت دارد و اطلاعات مهمی از آرإ و عقاید جنگلیان، در طول دوران مبارزه، در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. براساس آنچه تا امروز به آن دست یافته‌ایم، دفترِ عمرِ نشریة پرماجرای جنگل که در 20 خرداد 1296 گشوده شده بود، در روز دوشنبه 4 مرداد 1299 خورشیدی بسته شد. در مجموع 40 شماره از این نشریه در سه دوره منتظر شد. در مجموعة حاضر، تمامی شماره‌های نشریة جنگل (بجز دو شمارة نایاب) بازچاپ شده است که برخی شماره‌های آن برای نخستین‌بار منتشر می‌شود. در کنار آن، با یادداشت‌ها و فهرست‌ها و نمایه‌های توصیفی، تلاش شده است تا اطلاعات نسبتاً جامعی از محتوای نشریه و سرگذشت دست‌اندرکاران آن به مخاطب ارائه شود.

درباره‌ی کوه‌های گیلان منبع مستقل و جامعی موجود نیست به‌جز اشاراتی در سفرنامه‌ها و کتاب‌های جغرافیایی مربوط به گیلان، که درباره‌ی کوه‌های آن به اختصار توضیحاتی ارائه شده است. برای استفاده‌ی کسانی که قصد شناسایی بهتر کوه‌ها در محیط طبیعی و بازدید میدانی از آن را دارند، مجموعه ی پیش رو را با عنوان اطلس کوه‌های گیلان تهیه کردیم. در این اطلس، علاوه بر موقعبت های کوه‌های استان، روستاها وییلاق‌های معروف و راه‌های دسترسی به آن‌ها ارائه شده است، تا به نوعی مخاطب توانایی شناسایی راحت مسیر و دسترسی تا پای کوه را داشته باشد. لازم به یادآوری است، برای صعود به بسیاری از این قله‌ها، نیاز به نقشه‌هایی با مقایس کوچک‌تر است، که در این مورد نقشه‌های توپوگرافی سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح با مقیاس 1:50000 موجود وقابل استفاده است. امیدواریم با چاپ مجموعه ی نقشه و اطلس کوه‌های گیلان، نقش کوچکی در شناخت جغرافیای ناهمواری‌های این سرزمین زیبا داشته باشیم. در این نوشتار سعی شده است ابتدا شرح مختصری در زمینه‌ی زمین شناسی و جغرافیای ناهمواری‌های گیلان، به صورت جداگانه در دو مبحث البرز (شرق گیلان) و تالش (غرب گیلان)، و هم‌چنین اطلاعات خلاصه‌ای درباره‌ی جاذبه‌‌های تاریخی و طبیعی موجود در این مناطق کوهستانی ارائه شود.

سرزمین گیلان از دیرباز به جهت داشتن رودهای فراوان معروف بوده است. رودها یکی از عمده‌ترین عناصرِ چشم‌انداز و مناظر گیلان محسوب می‌شوند و در مقایسه با دیگر نواحی ایران، بیشترین رود‌ها را در خود جای داده است. در این کتاب شرحی نسبتاً تفضیلی از حوضه‌های آبریز استان گیلان، از شمال به سمت شرق و جنوب ارائه شده است که شامل موقعیت جغرافیایی، مهم‌ترین سکونتگاه‌های انسانی در حوضه، شاخه‌ها و رود‌های آن، ویژگی‌های هندسی حوضه، برخی از مشخصه‌های آبدهی و بارش حوضه‌ی آبریز و در پایان جاذبه‌های طبیعی و انسانی برجسته‌ی آن‌ها است. در این مطالعه اطلاعات تلفیقی مورد توجه بوده و برای هر رودخانه اطلاعات منابع مکتوب مورد مقایسه قرار گرفته است و تا حد امکان با یافته‌های حاصل از بازدید میدانی تصحیح شده است. برای تطبیق اطلاعات رودخانه‌های گیلان پس از شروع مطالعه، مسیر بیشترِ رودهای گیلان مورد پیمایش قرار گرفت.

دوبیتی‌های عامیانه‌ی گیلان، پرکاربردترین قالب شعری است که توسط مردم عادی و خوانندگان محلی مورد استفاده قرار می‌گیرد. زنان و مردان هنگام کار در شالیزار، همین دوبیتی‌ها را زمزمه می‌کنند و در اجرای مقام‌های آوازی و در ساختار بسیاری از ترانه‌های محلی گیلان، همین دو بیتی‌های بومی مورد استفاده قرار گرفته است. این قالب به‌واسطه دارا بودن وزنِ روان و آسان، در بین مردم بسیار رایج است. کتاب حاضر، دربرگیرنده‌ی مجموعه‌ای از دوبیتی‌های فولکلورِ گیلکی ناحیه‌ی سیاهکل و دیلمان گیلان است که توسط یکی از چهره‌های نامدار موسیقی این سرزمین، گردآوری و ثبت شده است و انتشار آن می‌تواند در شناخت ارزش‌های فرهنگی و ادبی این بخش از گیلان‌زمین، ارزشمند باشد.

شاید با توجه به مولفه‌های زیبایی‌شناسی ادبیات امروز،زیبایی‌های فرمی و تکنیکی ادبیات عامه، چندان مجاب کننده نباشد؛ اما پرداختن به این بخش ادبی و جمع‌آوری آن، به مراتب مهم‌تر و ضروری‌تر از آن است که صرفا جنبه‌ی التذاذ هنری آن مدنظر قرار گیرد. خوشبختانه پژوهشگران و علاقه‌مندان زبان‌شناسی و مردم‌شناسی از اوایل قرن بیستم در ایران ـ با تأثیر‌پذیری از پژوهشگران غربی و برخی مستشرقین ـ به جمع‌آوری ادبیات عامه اهتمام ورزیدند. اکنون ضرورت ثبت و ضبط فرهنگ و ادبیات عامه «اضهرمن‌الشمس» است.