توفان مرگ، شکسته ‌پای و خسته ‌نفس از هیاهو و شتاب بازمانده است و من‌ در ویرانگاه توفان چشم می‌گردانم، با چشمانی تیره و تار در انبوهی مه با قامتی تکیده و بیجان در پای پنجره ایستاده‌ای. نگاهت آسمانی شده است. می‌خواهم به تو نزدیک شوم. نزدیک و نزدیک‌تر می‌شوم. قامت مه گرفته‌ات در قاب‌‌ پنجره سریع‌تر از زمان چرخان است و من نمی‌توانم مردمک چشمانم را از حرکت باز دارم. چشمانم و تمام وجودم با تو می‌چرخد. دوست دارم قبل از آنکه از پنجره بگریزی در آغوشت بگیرم، اگرچه دقایقی بعد به تو دست می‌یابم، در حیرتم‌ چرا در تو شناور شده‌ام. آه... عزیز من چقدر سبک شده‌ای! وزنی برابر «21 گرم» تمامیت پیکرت را پوشانده است و ساعتی که در قفایم چنانچون ناقوس زمان به صدا می‌آید و در آخرین ضربۀ خود، فلسفۀ روح فرازت را در 21 بسنده می‌کند. بیست و یک ضربه به احترام وزن روحت نواخته می‌شود و پرنده‌وار به‌ سینه آسمان پرواز می‌کنی. و آسمان در«بیست و سوم» شهریور ماه اصالت وجود انسانی تو را به تمامی پنجره‌های دنیا آواز می‌دهد... و من هر سال در پای پنجره‌ با سینه‌ای که پر است از ترانه‌های بومی تو، نام ماندگارترین شاعر مردم را به ‌حافظه‌ی پرندگان دیارم می‌سپارم که عمری را برای کوه‌ها، دریاها، جنگل‌ها و مردم زادگاهش ترانه‌های روشن سروده است. آه... ای افسانه و ای هستی پنهانم، ‌ای کاش‌ انتظار طولانی را پایانی بود.

وقتی به کتاب‌های تاریخی و جغرافیایی استان گیلان مراجعه می‌کنیم، متوجّه می‌شویم که خیلی از مکان‌ها، مناطق، مسائل فرهنگی مثل گویش‌ها، آداب و رسوم و رویدادها از قلم تاریخ‌نویسان و محققان افتاده است. این خلاء شاید به جهت صعب‌العبور بودن بعضی مناطق، یا به دلیل جهت‌گیری‌های شخصی آنها نشاًت گرفته باشد. این ناگفته‌ها و نادیده‌ها می‌تواند فرصت خوبی برای افراد علاقه‌مند جهت تحقیق، گردآوری و ارائۀ مطالب تازه و بکر ایجاد نماید. یکی از مناطقی که در استان گیلان کمتر به آن توجّه شده، بخش غربی سفیدرود در شهرستان رودبار است. اگر بگوییم شهرستان رودبار ایران کوچکی است با اقوام، زبان‌ها، گویش‌ها، فرهنگ‌ها و مناطق جغرافیایی مختلف، سخنی به گزاف نگفته‌ایم. نویسنده در این کتاب به آداب و رسوم، باورها، چگونگی برگزاری جشن‌ها، عزاداری‌ها، کنایه‌ها و ضرب‌المثل‌های روستای لاکه از توابع بخش مرکزی شهرستان رودبار، پرداخته است.

ایل شاندرمن یکی از ایلات قدیمی تالش به‌شمار می‌رود که در این پژوهش، زندگی دامداری و دانش بومی مردمان آن مورد بررسی همه‌جانبه قرار گرفته است. از نتایج پژوهش حاضر باید به ثبت ایل‌راه‌ها، شناخت تیره‌ها و طوایف و ثبت دقیق تقویم کوچ آنها اشاره کرد. این پژوهش می‌تواند به‌عنوان الگوی علاقه‌مندان به موضوع دامداری در تالش، گیلان و دیگر نقاط ایران مورد استفاده قرار گیرد.

این کتاب مجموعه‌ی سه مقاله درباره‌ی جنبش و انقلاب جنگل، با تمرکز بر شخصیت کوچک‌خان است. از هر شخصیتِ تاریخی، می‌توان روایت‌های گوناگون بر مبنای قالب‌بندی‌های ایدئولوژیک، اسطوره‌سازی‌های تبلیغی و تهییجی و روایت واقعی در ظرف زمان و مکانی مشخص در بستر تاریخ ارائه داد. این کتاب روایتی متفاوت از زندگی و فعالیت سیاسی کوچک‌خان است که نویسنده در خلال آن تلاش کرده تا روایتی چندسویه و نزدیک به واقعیت از شخصیت او ارائه دهد. شخصیتی که در بستر زمان و مکانی مشخص پدیدار شده و به‌منظور بهره‌برداری‌های تبلیغی و سیاسی – ایدئولوژیک، بازسازی نشده است.

از ویژگی‌های مردمان گیلان‌زمین، که تا حدودی هنوز در گوشه و کنار این سرزمین، جاری و ساری است، زمزمه‌ی ترانه‌های عامیانه و فولکلور به‌وقت کار و زندگی روزمره است. ترانه‌هایی با ساده‌ترین واژگان ممکن که چندان در بند ردیف و قافیه نیست و استوار بر موسیقی دلنشین کلمات، از عشق، عاطفه، سادگی، صمیمیت، اندوه، شادی، آرزو و ده‌ها مفاهیم انسانی دیگر سخن می‌گوید. این کتاب، مجموعه‌ای از اصیل‌ترین ترانه‌های عامیانه‌ی گیلکی با لهجه‌هایی گوناگون است که گوشِ جان مخاطب را می‌نوازد.

دُرفک، جان گیلان است، نگهبان این مرز و بوم. شناخته‌شده‌ترین و معروف‌ترین کوه گیلان. ساده‌ترین مردمان این سرزمین هم این کوه را می‌شناختند و می‌شناسند. دُرفک پشت به تمدن دیلمان دارد و پهلو به مارلیک زده. نشانه و جهت‌یابی و قبله‌نمای مردمان این سرزمین بوده‌است. از دیرباز تاکنون. علی‌رغم نبود ارتفاعِ زیادِ آن، قرارگیری بلافصلش در جوارِ جلگۀ پَستِ مرکزِ گیلان، آن‌را به یکی از پُراُبهت‌ترین چشم‌اندازهای جغرافیایی ایران تبدیل کرده است. دُرفک از بسیاری نقاط جلگۀ مرکزی، شرق و غربِ میانه گیلان دیده می‌شود.از جغرافیای دیلمان، سیاهکل، رودبار، رشت، لاهیجان، لنگرود، رخِ زیبای دُرفک این شکوهِ مانا، برای مردمان گیلان دل‌ربایی می‌کرده است. دُرفک نماد گیلان است، نه فقط نماد مردمان کوهستانی دیلمان و رودبار، بلکه نماد تمامی مردم جلگه‌نشین آن.

کبوتر از جمله عناصر زیستی در فرهنگ و تمدن جوامع بشری و نیز فرهنگ ایرانی و اسلامی است که از جایگاه ویژه‌ و قابل توجهی برخوردار بوده و از گذشته‌ای نامعلوم با زندگی انسان‌ها پیوند خورده است. بررسی و مطالعه در زمینه‌ی نقش کبوتر در زندگی بشری، حاکی از آن است که کارکردهای متنوع و متکثری برای این عنصر حیوانی در حیات انسان‌ها متصوّر است. در این پژوهش تلاش خواهد شد تا ضمن یک بررسی و مطالعه‌ی میدانی و مشاهده‌ای از جمعیت «کفتربازان» و به عبارت دیگر «عشقبازان» گیلانی، تصویر نسبتاً روشنی از تجربه‌ی زیسته‌ی کفتربازان و روابط و مناسبات میان آنان و باورها و سنت‌ها و آیین‌های مرتبط با این حوزه و نیز ویژگی مسابقات مربوط به کفتر ارائه شود. دوست‌علی‌خان‌ معیرالممالک، از نوادگان ناصرالدین شاه قاجار، در کتاب رجال عصر ناصری نام برخی از رجال و شاهزادگانی را که در عصر قاجار با کبوتر محشور بوده‌اند و به کفتربازی علاقه داشته‌اند، آورده است. به گفته‌ی دوست‌علی‌خان در زمان قاجار به کبوتربازان واقعی و باحرارت «عشقباز» می‌گفتند. او در رابطه با محافل کفتربازان در آن زمان این‌چنین می‌گوید: «... یکی از روزها که منزل استاد بهار بودیم، او چکامه‌ی آبداری که درباره‌ی کبوتر سروده بود، در مقابل لانه‌هایش با سبک مخصوص به خود و اشاره‌هایی به کبوترها و لانه‌ی آن‌ها و هوا برای حضار خواند و بر لطف و محفل و حال عشقبازان دوچندان افزود.»

من و بشرا با جوان شاعر و خوش‌ذوقی به ‌نام رحیم چراغی آشنا شد‌یم که شعرهای کوتاه گیلکی مبتکرانه و تأثیرگذاری می‌سرود. این آشنایی باعث شد که ما هم به‌ فکر سرایش شعر گیلکی بسیار کوتاه بیفتیم. ... بالاخره قرار شد رحیم چراغی برای تهیۀ مانیفست به‌ خانة ‌بشرا بیاید. ما چند‌روزی برای این‌کار وقت گذاشتیم و از چراغی خواستیم که متن اصلی را بنویسد. ... با پیشنهاد چراغی اسم این گونۀ شعری شد «هساشعر». وقتی قرار شد که این مانیفست را منتشر کنیم آقای صالح‌پور پرسید برای معرفی بانیِ این ‌سبک‌ شعری اسم‌ چه کسی را بنویسم؟ بشرا سکوت کرد و چراغی هم ‌چیزی نگفت. من گفتم: «آقای صالح‌پور به‌ترتیب بنویسین: چراغی، بشرا، فارسی»، اما چراغی درجا به‌ حرف آمد و به‌د‌لیل احترامی که برای ما قائل بود، گفت: «نه! بنویسین، بشرا، فارسی، چراغی»، و همین‌‌طور هم ‌شد. بالاخره متن مانیفست هساشعر طی چند‌ین شماره د‌ر نشریۀ کاد‌ح توسط آقای صالح‌پور چاپ شد و سروصد‌ای زیاد‌ی به‌پا کرد...

من و بشرا با جوان شاعر و خوش‌ذوقی به ‌نام رحیم چراغی آشنا شد‌یم که شعرهای کوتاه گیلکی مبتکرانه و تأثیرگذاری می‌سرود. این آشنایی باعث شد که ما هم به‌ فکر سرایش شعر گیلکی بسیار کوتاه بیفتیم. ... بالاخره قرار شد رحیم چراغی برای تهیۀ مانیفست به‌ خانة ‌بشرا بیاید. ما چند‌روزی برای این‌کار وقت گذاشتیم و از چراغی خواستیم که متن اصلی را بنویسد. ... با پیشنهاد چراغی اسم این گونۀ شعری شد «هساشعر». وقتی قرار شد که این مانیفست را منتشر کنیم آقای صالح‌پور پرسید برای معرفی بانیِ این ‌سبک‌ شعری اسم‌ چه کسی را بنویسم؟ بشرا سکوت کرد و چراغی هم ‌چیزی نگفت. من گفتم: «آقای صالح‌پور به‌ترتیب بنویسین: چراغی، بشرا، فارسی»، اما چراغی درجا به‌ حرف آمد و به‌د‌لیل احترامی که برای ما قائل بود، گفت: «نه! بنویسین، بشرا، فارسی، چراغی»، و همین‌‌طور هم ‌شد. بالاخره متن مانیفست هساشعر طی چند‌ین شماره د‌ر نشریۀ کاد‌ح توسط آقای صالح‌پور چاپ شد و سروصد‌ای زیاد‌ی به‌پا کرد...

بسیاری از آئین‌های عروسی د‌ر گیلان برگرفته از باورد‌اشت‌های د‌ینی و آئین‌های ایرانی است که د‌ر حال تغییر یا فراموشی است. آئین‌هایی که بیانگر سبک زند‌گی مرد‌م یک ناحیه بود. کتاب حاضر تلاشی است د‌ر راستای ثبت و معرفی این آئین‌ها؛ برای پیشگیری از فراموشی، تا آنجا که ممکن است. چرا که ما هویت جمعی‌مان را از پیوست‌های فرهنگی با نیاکان‌مان به‌د‌ست می‌آوریم و حفظ آن، نیازمندِ عد‌مِ فراموشی است.

زبان گیلکی از گروه شمال غربی خانواده‌ی زبان‌های ایرانی است که در کرانه‌ی جنوبی دریای کاسپین و در استان گیلان رواج دارد. اين زبان صورت مکتوب ندارد. از دهه‌های گذشته تاکنون تلاش‌هایی شده است تا آثار نویسندگان بومی به زبان گیلکی را - که عمدتاً شعر هستند- با استفاده از الفبای عربی (شکلی از آن که در نوشتار زبان فارسی به کار می‌رود) منتشر کنند. ولی این زبانِ نوشتاری چندان رایج نشد. تدریس در مدارس نیز به زبان فارسی است. به همین دلیل و نیز به این دلیل که دوزبانگی در میان گیلک‌ها بسیار گسترش یافته است، زبان گیلکی به‌ویژه در واژگان خود (و تا حدودی در واج‌شناسی) تحت تاثیر زیاد زبان فارسی قرار گرفته است. کتاب زبان گیلکی (تالیف راستارگوییوا و همکاران) جامع‌ترین اثری است که تاکنون در زمینه‌ی زبان گیلکی به نگارش در آمده است. این اثر ارزشمند مشتمل است بر یک مقدمه و پنج فصل که عبارتند از: واج‌شناسی، واژگان، واژه‌سازی، ساختواژه و نحو زبان گيلکي. امید که این تلاش همه‌جانبه گامی باشد برای حفظ و نگاهداری یکی از زبان‌های دیرپای این سرزمین کهن.

‌