این کتاب نگاهی دارد به تاریخ سرزمینی دیرپا که از پس قرن‏های متمادی، حوادث و تحولات بسیاری را از سرگذرانده است. سرزمینی که کمتر مجال دست‏یازی مهاجمان را بر خود داده و همواره چون دژی مستحکم، میراث‏های خود را پاس داشته است. تاریخ سرزمینِ مردمانی هوشمند، هنرور، منعطف و اصیل که اقوام مختلف در پهنه‏ي آن در کنار یکدیگر زیسته‏اند. مأمن تمدن‏های درخشان و باشكوه مارلیک، تالش و املش. این کتاب روایت افشین پرتو، تاریخ ‏پژوه برجسته‏ی گیلانی است از سرزمین سبز. او با نثری ویژه و نگاهی متفاوت به حوادث و تحولات گیلان نگریسته است.

لئو الکسیوویچ اُوْسینکو سال‌ها در فرمانروایی قفقاز کار کرد و در سال 1909 میلادی برای سامان‌دهی به کارهای سیاسی روس‌ها به ایران آمد و تا سال 1917 در ایران ماند. وی چندی برای یاری به نکراسف، کنسول روسیه در رشت، در گیلان بود و سپس خود کنسول روسیه در رشت شد. سال‌های بودن او در گیلان شاید پرماجراترین سال‌های تاریخ این سرزمین باشد، سال‌های پسین بازمانده از انقلاب مشروطه و سال‌های آغازین برپایی خیزش جنگل. یادداشت‌های او که در مرکز فرمانروایی قفقاز در تفلیس برجای مانده بود، پس از برپایی اتحاد جماهیر شوروی به مرکز اسناد برپا شده در تفلیس برده شد. این یادداشت‌ها را تموری آرولادزه، دانشجوی گرجی‌تبار دوره‌ی دکترای رشته‌ی تاریخ دانشگاه منچستر در انگلستان، پس از جستجو در مرکز اسناد تفلیس یافته و آن‌ها را به انگلیسی ترجمه کرد.

منابعی که تاکنون به بررسی خیزش جنگل پرداخته اند، خالی از ضد و نقیض نیست و همین امر رویکرد مجدد به این دوره ی مهم تاریخی را ضروری می سازد. کتاب گیلان و خیزش جنگل که نتیجه ی تلاش بیست ساله ی نگارنده ی آن است، کوشیده است نگاهی متفاوت و مبتنی بر اسناد موثق و نو درباره ی این جنبش آزادیخواهانه داشته باشد و تا حد توان در رفع ضد و نقیض ها و شبهه های تاریخی این رویداد بکوشد.

شیلات دریای خزر سرنوشتی شگفت دارد. بودنِ دریای خزر میان ایران و روسیه و تلاش روس‌ها برای چیرگی همه‌سویه بر این دریا و بهره‌گیری از همه‌‌‌ی آن‌چه که در آن بود، از روزگاری که روسیه توانی یافت و بر پایه‌ی توان خود کوشید تا به خواست‌های خود دست یابد، این سرنوشت را سامان داد. این نوشته سرگذشت شیلات دریای خزر است از نیمه‌ی سده‌ی نوزدهم تا نیمه‌ی سده‌ی بیستم ميلادي، میان دو روزگار موازنه‌ی مثبت میرزاحسن‌خان سپه‌سالار و موازنه‌ی منفی دکتر مصدق. اين اثر بر‌پایه‌ی اسناد بازمانده از دیروز نگاشته شده است. در این نوشته از 30 سند به‌دست آمده از بایگانی اسناد وزارت امور خارجه برای پی بردن به آن‌چه که به راستی بر سر شیلات ایران در دریای خزر آمده، بهره گرفته شده است.

سیاهکل دیاری است کهن و شهرستانی تازه. شهرستانی که با آن همه دیرینگیِ دیارش، مرکزش شهر سیاهکل روزگاری بیش از یک صد . پنجاه سال ندارد. سرزمینی که پاره‌ای از آن بر جلکه نشسته و پاره‌هایی دیگر از آن در کوه‌پایه و بلندای کوه ایستاده استو تنوع اقوام ساکن در این دیار، اهمیت این سرزمین را بیش از پیش نمودار می‌سازد.

یکی از کسانی که در نهضت جنگل نقش داشته و آن را از نزدیک لمس کرده است، محمدحسن صبوری دیلمی است. صبوری در سال 1279شمسی در دیلمان سیاهکل متولد شد و جسته و گریخته به مکتب خانه رفت و باسواد شد و در اوج جوانی‌اش به قوای جنگل پیوست و تا پای مرگ با خیزش جنگل پیش رفت. مبارزه با عمّال روس، انگلیس و مزدوران داخلی را از نزدیک درک کرد و توضیحات جزیی و جالبی از این رخدادها ارائه نمود. «نگاهی از درون به انقلاب مسلحانه‌ی جنگل» خاطرات خودنوشت صبوری دیلمی است.

کیاییان از سال 762 تا سال 1001 هجری فرمان راندند، گاه تنها بر پاره¬ی خاوری گیلان و گاه بر گستره¬ای پهناور در خاور و باختر گیلان و پهنه‌هایی برون از مرزهای گیلان. با آغاز فرمان‌روایی آنان بر پاره¬ی خاوری گیلان درباری برپا شد که نگارنده¬ها و رویدادنگارانی نیز در آن دربار گرد آمدند. برآیند کار آنان نگارش تاریخ رویدادهای آن زمانه¬ی گیلان بود و کتاب‌هایی چون «تاریخ گیلان و دیلمستان» نوشته¬ی سیّد ظهیرالدین مرعشی، دربردارنده¬ی رویدادهای سال¬های 750 تا 894 هجری در گیلان است. سیّد ظهیرالدین که در مازندران ظهور کرده بود، پس از ستیزه‌های فراوان، ناچار آن دیار را رها کرد و در سال 844 هجری به دربار کیایی در گیلان پناه آورد و پایگاهی یافت. در نوشته‌ی او، که متاسفانه بخش مهمی از آن یافته نشده، نه تنها رویدادها بلکه برخی از آداب و رسوم آن زمانه‌ی گیلان آمده است. دیرترین نسخه رونویسی شده از این کتاب در سال 936 هجری / 1529 میلادی نگاشته شد. تصحیح حاضر بر اساس نسخه‌ی خطی موجود در کتاب‌خانه‌ی بودلین آکسفورد انجام گرفته و با دو تصحیح ه.ل. رابینو و دکتر منوچهر ستوده مقابله شده است.