مثنوی نقل و صهبا سرودۀ مولانا بهشتی گیلانی یکی از مثنو‌ی‌های عرفانی سده یازدهم است ‌که نسخۀ منحصربه‌فرد آن در کتابخانۀ ملی ایران به‌دست آمده، نسخه‌ای به خط نستعلیق‌که اواخر قرن دوازده یا اوایل قرن سیزده ق نوشته شده است. به‌گفتة شاعر، این مثنوی در برابر نان و حلوای شیخ بهایی سروده شد. در سراسر این منظومه، ناظم نگاهی عرفانی و اخلاقی به مسائل دارد. بر زاهدنمایان و دنیاطلبان و نفس‌پرستان و مال‌اندوزان خرده می‌گیرد، به عزلت‌گزینی و انزوانشینی توصیه می‌کند، عشق مجازی و حقیقی هردو را طالب است و عرفان او هم متأثر از مولاناست...

ایرانیان مسلمان در طول سیزده قرن از کتاب الهی (قرآن کریم) فیض برده‌اند و به آن خو گرفته‌اند و در زندگی دنیوی و حیات روزانه‌ی خود از آن نامه‌ی آسمانی، بسیار اقتباس کرده‌اند؛ خصوصاً به‌عنوان مَثَل. به این معنی که آیه‌ای از قرآن کریم با مقتضای معنای حکمت‌آموز آن، زبان‌زد خاص و عام شده و مردم نیز در اثنای زندگی و در زمان نیاز از آن بهره برده‌اند و به‌تدریج تکرار این بهره‌مندی برای اهل زبان سند شده، مَثَل قرار گرفته و بر سر زبان‌ها افتاده است. در این کتاب کوشیده‌ایم که اکثر نمونه‌های شعری را که از شاعران پارسی‌گوی نقل شده و به‌عنوان مَثَل درآمده است گرد آوریم و برای این‌که سند آن مشخص شود به امثال و حکم دهخدا ارجاع داده‌ایم، شیوه‌ی تدوین این اثر به‌روش فرهنگ‌نگاری است تا خواننده به سهولت بتواند مستندات قرآنی یا شعری مورد نظر یا علاقه‌ی خود را بیابد و به‌آن استناد نماید.