«فَرین» در زبان فارسی به معنای حدِ نهایی است. وقتی در مدیریت بحران از رخدادی حدّی صحبت می‌شود، منظور پدیده‌های شاخص و فراتر از رفتار عادی آن پدیده است. برخی ‌از مخاطره‌های طبیعی از دیدگاه شدت و اثرات محیطی که برجای می‌گذارند، به‌عنوانِ مخاطره‌های ویژه محسوب می‌شوند. این رخدادها در میان رفتار نسبتاً شناخته‌شدۀ مخاطره‌ها و نوسان‌های آن، از شرایطی خاص برخور دارند که آن‌ها را تبدیل به حوادث شاخص و حدی یا فـَرین می‌کند. با توجه به مستندات منتشر شده در این کتاب، برف زمستان سال 1350 را می‌توان مهم‌ترین، مخرب‌ترین و شاخص‌ترین پدیدۀ مخاطرۀ جوّی فلات ایران در تاریخ صدساله دانست. بارزترین تفاوت این پدیده علاوه‌بر خاص بودن آن، درگیر شدن بخش بزرگی از کشور با آن و تحت‌تأثیر قرارگرفتن زندگی مردمان آن نواحی از سرزمین ایران بوده است.

اجرای طرح ساماندهی مسیرهای کوهنوردی ایران برای جلوگیری از تخریب روزافزون محیط‌زیست کوهستان با‌توجه‌به تاثیر مستقیم آن در اثر تردد بی‌شمار و جلوگیری از افزایش دایرۀ نفوذ افراد و متجاوزان به مناطق بکر اکوسیستم کوهستان است.

«تلقی استادانه از همۀ جنبه‌های عملی کوهستان‌، برجسته‌، مستند و بسیار خواندنی. این اثر برای همه دست‌اندرکاران و دانشمندانِ درگیر، ارزشمند (بی‌بدیل و بسیار کاربردی) بوده و مقدمه‌ای عالی برای اکثریتِ بزرگی از نوع بشر‌ می‌باشد که اکنون در حال بیدار شدن نسبت به مشکلاتی هستند که جهان ما با آن مواجه است». جک آویز، استاد برجسته دانشکاه کارلتون

دُرفک، جان گیلان است، نگهبان این مرز و بوم. شناخته‌شده‌ترین و معروف‌ترین کوه گیلان. ساده‌ترین مردمان این سرزمین هم این کوه را می‌شناختند و می‌شناسند. دُرفک پشت به تمدن دیلمان دارد و پهلو به مارلیک زده. نشانه و جهت‌یابی و قبله‌نمای مردمان این سرزمین بوده‌است. از دیرباز تاکنون. علی‌رغم نبود ارتفاعِ زیادِ آن، قرارگیری بلافصلش در جوارِ جلگۀ پَستِ مرکزِ گیلان، آن‌را به یکی از پُراُبهت‌ترین چشم‌اندازهای جغرافیایی ایران تبدیل کرده است. دُرفک از بسیاری نقاط جلگۀ مرکزی، شرق و غربِ میانه گیلان دیده می‌شود.از جغرافیای دیلمان، سیاهکل، رودبار، رشت، لاهیجان، لنگرود، رخِ زیبای دُرفک این شکوهِ مانا، برای مردمان گیلان دل‌ربایی می‌کرده است. دُرفک نماد گیلان است، نه فقط نماد مردمان کوهستانی دیلمان و رودبار، بلکه نماد تمامی مردم جلگه‌نشین آن.

‌

‌دکتر محمدعلی مجتهدی گیلانی (1376 – 1287) امروزه بدل به یکی از نمادهای آموزش مؤثر و علمی در ایران شده است و شیوۀ مدیریت او در مناصبی که به او سپرده شد، تعهد، پاکدستی و شایسته‌محوری‌اش در مراحل مختلف آموزش در مقاطع ابتدایی و عالی، زبانزد عام و خاص است. او طی زندگیِ کاری خود سِمت‌هایی از جمله، عضو هیئت علمی دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران، ریاست دانشگاه شیراز، ریاست دانشگاه پلی‌تکنیک (امیرکبیر)، ریاست دانشگاه ملّی ایران (شهید بهشتی)، پایه‌گذاری دانشگاه صنعتی آریامهر (شریف) و ریاست دبیرستان البرز را به عهده داشت. دکتر محمدعلی مجتهدی در سال 1357 از ایران خارج شد و نزدیک به دو دهۀ باقی‌ماندۀ عمر خود را، علی‌رغم میل باطنی، در غربت گذراند. در این مدت، چند بار به دعوت شاگردانش، برای حضور در مراسم مختلف به ایران آمد. سرنوشت حزن‌انگیز دکتر مجتهدی، در پیِ یک سوءتفاهمی بزرگ، به مهاجرت و دوری او از موطنش و عزلت‌گزینی و سرانجام مرگش در غربت انجامید. این کتاب که در چهار فصل فراهم آمده است، تلفیقی از مطالب منتشرشده و محتواها و مستندات تازه‌یاب دربارۀ زندگی شخصی و فعالیت‌های علمی و مدیریتی این چهرۀ ماندگار فرهنگ و آموزش ایران است.

افزایش و گستره علم ژئومورفولوژی در ایران و در چند دهه اخیر، افزایش توجه و سرمایه‌گذاری در مناطق کوهستانی در سراسر ایران، عملیات عمرانی مختلف در مناطق کوهستانی ، چالش‌های ناشی از تغییر‌های محیطی و تغییر‍ آب‌وهوا، افزایش و توسعه ورزش‌های کوهنوردی، حضور فزاینده گردشگران طبیعت، همگی در گروی شناخت بیشتر از سامانه کوهستان است. این کتاب قصد دارد اطلاعاتی در مورد لندفرم‌های مختلف در کوه‌های بلند ارائه کند. این یک کتاب درسی قابل فهم است که لندفرم‌ها را همراه با تصاویر معرفی کرده‌ است. علاوه بر این، یک کتاب راهنما و مرجع است.

این کتاب مجموعه‌ای از اطلاعات جغرافیایی (طبیعی، انسانی، سیاسی و...)، اقتصادی، فرهنگی، گردشگری، منابع طبیعی و محیط‌ زیستی سرزمین گیلان را در قالب سه زبان فارسی، انگلیسی و روسی، به مخاطبان ارائه می‌دهد. آمار و اطلاعات کتاب با بهره‌گیری از منابع رسمی موجود، به شکلی خلاصه در اختیار خواننده قرار گرفته است. طبقه‌بندی کتاب برمبنای شهرستان‌های شانزده‌ گانۀ استان گیلان و ترتیب قرار گرفتن آن‌ها برمبنای جمعیت شهرستان‌هاست. محتوای کتاب به ‌گونه‌ای تهیه شده تا خواننده در کمترین زمان و با فشرده‌ترین اطلاعات، بتواند چشم ‌انداز مناسبی از هر شهرستان استان گیلان، پیشِ روی خود ببیند.

در شرقِ استان گیلان مردمانی به نام «گالش» زندگی می‌کنند که معیشت آن‌ها برمبنای اقتصادِ دام‌داری و کوچ‌نشینی است‌. مردمانی با فرهنگی کهن و کم‌تر شناخته‌شده. گالش‌ها، زندگی نیمه‌کوچ‌نشینی دارند که هوشمندانه با طبیعت (جلگه، جنگل و کوهستان) و راه‌های تامین معیشت‌شان تطبیق دارد. زندگی دام‌داران رابطه‌ی مستقیمی با علوفه دارد و کوچندگان هرساله برای رسیدن به مراتع سرسبز، کوچ می‌کنند. این کوچ در بهار از جلگه به‌سمتِ کوهستان و در پاییز برعکس است. ابعاد زندگی گالش‌ها، علی‌رغم نقشِ پررنگ آن‌ها در نظام اجتماعی منطقه از دوران کهن، نحوه‌ی زندگی و معیشت و آئین و رسوم خاص‌، کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. مردمانی که تحولاتِ عمیق اجتماعی-اقتصادی و شیوه‌ی معیشتی سخت‌ِ آن‌ها، مخاطره‌های طبیعی و تغییرات محیط‌زیستی، سبب‌شده که به‌شدت در معرضِ زوال اجتماعی و فرهنگی قرار گیرند. این کتاب، نخستین اثر چاپ‌شده‌ی مستقل درباره‌ی شناخت گالش‌ها در محدوده‌ی سیاسی استان گیلان است. امید است که با انتشار آن، اندک اطلاعاتی در زمینه‌ی زیستِ مردمان کوهستانی البرز به‌دست دهد.

کتاب اطلس رود‌های گیلان، چکید‌ه‌ای از طرح‌های تحقیقاتی بی‌شماری است که طی چند د‌هۀ اخیر د‌ر عرصۀ حوضه‌های آبریز گیلان انجام شد‌ه و نتیجة تجربه‌‌های د‌و د‌هه فعالیت نگارند‌گان د‌ر زمینۀ مباحث منابع آب و رود‌های استان گیلان است. مبنای مطالعه د‌ر این پژوهش، نقشه‌های 1:50000 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح است. علاوه‌براین از نقشه‌های رقومی 1:25000 سازمان نقشه‌برد‌اری کشور برای برد‌اشت عمیق‌تر و تصحیح برخی اطلاعات استفاد‌ه شد. ابتد‌ا د‌ر زمینۀ جغرافیای طبیعی گیلان با د‌ید‌گاه تأثیر آن بر منابع آب استان گیلان مطالبی ارائه شد‌ه‌است. ویژگی‌های زمین‌ریخت‌شناسی رود‌خانه‌های گیلان و نقش جغرافیای طبیعی د‌ر توزیع شبکۀ آبراهه‌های استان موردِ بحث قرار گرفته‌است. آب‌وهوای گیلان، به‌عنوان عامل اصلی به‌وجود آمد‌ن جریان‌های سطحی و رود‌خانه‌ها موردِ بررسی قرار گرفت. آبد‌هی رود‌خانه‌های گیلان به‌عنوانِ پی‌آمد بارش و تغییرهای ماهانۀ آن از د‌یگر مطالب ارائه شد‌ه است. د‌ر پایان، توضیحاتی د‌ر زمینۀ هر کد‌ام از رود‌های گیلان که د‌ارای پس‌کرانه‌های کوهستانی و حوضة آبریز مستقلی هستند، بیان شد‌ه‌است. این اطلاعات شامل موقعیت جغرافیایی، مهم‌ترین سکونتگاه‌های انسانی د‌ر حوضه، شاخه‌ها و رود‌های آن، ویژگی‌های هند‌سی حوضه، برخی از مشخصه‌های آبد‌هی و بارش حوضۀ آبریز و د‌ر پایان جاذبه‌های طبیعی و انسانی برجستة آن‌ها است.

کتاب پیش‌رو، ماحصل سال‌ها تلاش و پژوهش مستمر در زمینة شناسایی شرایط آب‌وهوایی استان گیلان است. آب‌وهوای استان گیلان، چه در ابعاد تاریخی و چه شرایط علمی موضوعی موردِتوجه بوده ‌است. شرایط آب‌وهوایی خاص، پدیده‌های جوی شاخص، همچون برف‌های سنگین، باد منجیل و... همگی از دلایل اهمیت آب‌وهوای گیلان است. شرایط آب‌وهوایی بر جنبه‌های مختلف زندگی بشر تأثیر زیادی دارد، همین امر ضرورت شناخت از وضعیت آب‌وهوایی گیلان برای استفاده در مطالعه‌های گوناگون فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، معماری، تاریخی، باستان‌شناسی و... را مشخص می‌سازد. در این کتاب تا حد ممکن به زبانی ساده، عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آب‌وهوای گیلان موردِ توجه قرار گرفته ‌است. سپس شرایط عناصر جوی استان گیلان تشریح می‌شود. طبقه‌بندی شرایط آب‌وهوایی گیلان یکی از فصول دیگر این کتاب است. پدیده‌های شاخص آب وهوایی گیلان، مخاطره‌های جوی، شرایط آب‌وهوای گذشته و آیندة گیلان از دیگر موضع‌های مورد توجه در این کتاب است.

آب‌وهوای گیلان، وجه مشترک بیشترِ توصیف‌های جغرافیایی و سفرنامه‌هایی است که در موردِ گیلان نگاشته شده‌است. از گذشته تا به امروز، کمتر نوشتاری را می‌توان در زمینۀ تاریخ و جغرافیای این بخش از ایران یافت، که اشاره‌ای به آب‌وهوای خاص این منطقه، حداقل در مقایسه با دیگر نقاط ایران زمین نداشته باشد. نشانه‌های تأثیر آب‌وهوای گیلان در جای‌جای زندگی مردم این دیار آشکار است. معیشت، معماری، فرهنگ و... مردمِ گیلان، تاثیری عمیق از آب‌وهوای آن دارد. کتاب حاضر، ابتدا به عوامل جغرافیایی منجر به این شرایط آب‌وهوایی می‌پردازد، سپس تحلیل عناصر هواشناسی ازجمله دما، بارش و... را مورد بررسی قرار می‌دهد و پدیده‌های جویِ شاخص گیلان را معرفی می‌کند و شرایط آب‌وهوایی مناطق مختلف گیلان را تشریح می‌کند. در بخش آخر، باورداشت‌های آب‌وهوایی گیلان ارائه شده‌ است. این کتاب تلاش می‌کند تأثیر مساعدی بر تصحیح برخی از اشتباه‌های مصطلح در زمینۀ آب‌وهوای گیلان داشته باشد و بتواند چشم‌انداز مناسبی به مخاطبان در زمینۀ آب‌وهوای گیلان دهد.

کتابِ اطلس جاذبه‌های طبیعی گیلان، اولین اطلس جامع طبیعت‌شناسی گیلان د‌ر نوع خود است. د‌ر این پژوهش سعی شد‌ه است بنابر د‌ید‌گاه‌های طبیعت‌گرد‌ی و زمین‌گرد‌شگری و برمبنای طبقه‌بند‌ی‌های موجود د‌ر این علوم، فهرستی از منابع و جاذبه‌های طبیعیِ گرد‌شگریِ استان گیلان معرفی شوند. اثرِ پیش‌رو، نتیجه‌ی سال‌ها مطالعه و بازد‌ید مید‌انی د‌و تن از پژوهشگران حوزه‌ی جغرافیا، گرد‌شگری و محیط‌‌‌زیست استان گیلان است و مجموعه‌ای از اطلاعات جغرافیایی و تصویری د‌ر زمینه‌ی چشم‌اند‌ازها و مناظر طبیعی گرد‌شگری استان گیلان را د‌ر شش زیرشاخه‌ی زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی، آب‌وهوایی، منابع آب، گیاه‌شناسی، جانورشناسی و مناطق حفاظت‌شد‌ه، د‌ربرمی‌گیرد.

در این کتاب علل رخ‌داد برف‌های سنگین جلگه گیلان، ویژگی‌های آماری و الگوی مکانی پوشش برف در سطح جلگه و تشابه آن‌ها با برخی از برف‌ها در سایر نقاط دنیا مطالعه شده است. بررسی سابقه تاریخی رخ‌داد برف‌های سنگین گیلان، اثرهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی آن بر استان گیلان از دیگر مطالب ارائه شده در کتاب است.

این کتاب جلد سوم از مجموعه‌ی جاذبه‌های طبیعی گیلان است که به موضوع گیاهان، جانوران و مناطق حفاظت‌شده می‌پردازد. به‌دلیل کمبود صفحات جلد اول، مطالب مربوط به مناطق ییلاقی گیلان که مرتبط با بحث کوهستانی بود به انتهای این کتاب منتقل شد.

نوشتار پیش رو، جلد دوم از مجموعه‌ی سه جلدی کتاب جاذبه‌های طبیعی دانشنامه فرهنگ و تمدن گیلان است. جلد دوم این مجموعه به دو موضوع آّب‌وهوا و و منابع آب اختصاص داده شده است، هرچند به دلبیل حجم محدود جلد اول، مطالب بخش مسیرهای کوهستانی گیلان به ابتدای جلد دوم افزوده شد.

کوه‌ها از مهم‌ترین واحدهای زیست‌محیطی هستند که زندگی بشر را در زمینه‌های مختلف تحت تاثیر قرار می‌دهند. کوهستان عامل کلیدی در تغییر و تنوع چشم‌اندازهای جغرافیایی است. این اشکال زمین، هم از لحاظ تامین منابع زیستی برای مردم مناطق پائین‌دست و هم از لحاظ تاثیر عمیقی که بر فرهنگ و رسوم مردم هر منطقه می‌گذارند، مورد توجه هستند. رشته‌کوه البرز یکی از مهم‌ترین سامانه‌های کوهستانی فلات ایران است که تاثیر ژرفی در جغرافیای طبیعی و انسانی فلات ایران دارد. در اين كتاب به‌صورت فشرده به مباحثي چون جغرافیای طبیعی و زمین‌شناسی سرزمین گیلان، ژئومورفولوژی مناطق کوهستانی در دوره‌ي پلئیستوسن و عهد حاضر، جغرافیای ناهمواری‌های گیلان و جهت کشیدگی و شکل ناهمواری‌ها آن، توضیحات جغرافیایی درباره‌ي کوه‌ها و قله‌هاي رشته‌کوه البرز از کوه اسپیناس در شمال گیلان تا کوه سماموس در مرز شرقی آن، پرداخته شده است.

در این کتاب برای شناخت جاذبه‌های طبیعی گیلان از نقشه‌های مقیاس 1:25000 در مطالعات میدانی و شناخت وضعیت جغرافیایی هر جاذبه کمک گرفته شده است. همچنین به منظور ثبت موقعیت جغرافیایی هر جاذبه، از دستگاه موقعیت‌یاب ماهواره‌ای (GPS) استفاده گردیده. برای شناخت نوع سازندهای زمین‌شناسی از نقشهع‌های 1:100000 سازمان زمین‌شناسی کشور در گستره‌ی جغرافیسایی گیلان استفاده شده است. پیش از معرفی هر جاذبه، ابتدا توضیحاتی جهت شناخت ماهیت شکل‌گیری هر پدیده یا عارضه‌ی طبیعی ارائه و سپس نسبت به معرفی جاذبه‌ی طبیعی و موقعیت جغرافیایی آن اقدام شده است. این اطلاعات ماحصل برداشت‌های میدانی نگارندگان یا استفاده از منابع دست اول از مراکز، سازمان‌های علمی و اجرایی استان و کشور است.

درباره‌ی کوه‌های گیلان منبع مستقل و جامعی موجود نیست به‌جز اشاراتی در سفرنامه‌ها و کتاب‌های جغرافیایی مربوط به گیلان، که درباره‌ی کوه‌های آن به اختصار توضیحاتی ارائه شده است. برای استفاده‌ی کسانی که قصد شناسایی بهتر کوه‌ها در محیط طبیعی و بازدید میدانی از آن را دارند، مجموعه ی پیش رو را با عنوان اطلس کوه‌های گیلان تهیه کردیم. در این اطلس، علاوه بر موقعبت های کوه‌های استان، روستاها وییلاق‌های معروف و راه‌های دسترسی به آن‌ها ارائه شده است، تا به نوعی مخاطب توانایی شناسایی راحت مسیر و دسترسی تا پای کوه را داشته باشد. لازم به یادآوری است، برای صعود به بسیاری از این قله‌ها، نیاز به نقشه‌هایی با مقایس کوچک‌تر است، که در این مورد نقشه‌های توپوگرافی سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح با مقیاس 1:50000 موجود وقابل استفاده است. امیدواریم با چاپ مجموعه ی نقشه و اطلس کوه‌های گیلان، نقش کوچکی در شناخت جغرافیای ناهمواری‌های این سرزمین زیبا داشته باشیم. در این نوشتار سعی شده است ابتدا شرح مختصری در زمینه‌ی زمین شناسی و جغرافیای ناهمواری‌های گیلان، به صورت جداگانه در دو مبحث البرز (شرق گیلان) و تالش (غرب گیلان)، و هم‌چنین اطلاعات خلاصه‌ای درباره‌ی جاذبه‌‌های تاریخی و طبیعی موجود در این مناطق کوهستانی ارائه شود.

سرزمین گیلان از دیرباز به جهت داشتن رودهای فراوان معروف بوده است. رودها یکی از عمده‌ترین عناصرِ چشم‌انداز و مناظر گیلان محسوب می‌شوند و در مقایسه با دیگر نواحی ایران، بیشترین رود‌ها را در خود جای داده است. در این کتاب شرحی نسبتاً تفضیلی از حوضه‌های آبریز استان گیلان، از شمال به سمت شرق و جنوب ارائه شده است که شامل موقعیت جغرافیایی، مهم‌ترین سکونتگاه‌های انسانی در حوضه، شاخه‌ها و رود‌های آن، ویژگی‌های هندسی حوضه، برخی از مشخصه‌های آبدهی و بارش حوضه‌ی آبریز و در پایان جاذبه‌های طبیعی و انسانی برجسته‌ی آن‌ها است. در این مطالعه اطلاعات تلفیقی مورد توجه بوده و برای هر رودخانه اطلاعات منابع مکتوب مورد مقایسه قرار گرفته است و تا حد امکان با یافته‌های حاصل از بازدید میدانی تصحیح شده است. برای تطبیق اطلاعات رودخانه‌های گیلان پس از شروع مطالعه، مسیر بیشترِ رودهای گیلان مورد پیمایش قرار گرفت.