ادبیات شفاهی بخشی از فرهنگ مردم است که به صورت شفاهی یا به‌اصطلاح سینه‌به‌سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال پیدا کرده و چون دیگر موضوعات فرهنگ مردم، مخلوقِ پدیدآورندگانی بی‌نام‌ونشان و به لحاظ محتوایی، متعلق به دوران پیشامدرن و محصول ذوق و هنر جمعی یک قوم یا ملت است و به شخص، زمان یا مکان مشخصی تعلق ندارد. در شکل‌گیری گنجینه‌ی سترگ فرهنگ مردم ایران، هر یک از اقوام این حوزه‌ی تمدنی، از نقش و جایگاه مشخص و ویژه‌ای برخوردار بودند. مردم ساکن در نواحی رودبار گیلان هم که یکی از آن اقوام هستند، در گستره‌ی فولکلور خود، مجموعه‌ای از آثار ادبی را خلق کرده‌اند که امروزه از آن به عنوان ادبیات شفاهی رودبار (جنوب گیلان) یاد می‌شود. افسانه‌ها، مثل‌ها، اشعار، ترانه‌ها، اسطوره‌ها، لطیفه‌ها و به طور کلی همه‌ی آن‌چه ادبیات شفاهی خطه‌ی رودبار گیلان را تشکیل می‌دهد، میراث مشترک این قوم است و به همه‌ی تیره‌ها و طوایف آن تعلق دارد. نگارندگان در این کتاب کوشیده‌اند با ارائه‌ی نمونه‌هایی از مثل‌ها، قصه‌ها، اسطوره‌ها چیستان‌ها، ترانه‌های کار، لالایی‌ها، نوروزی‌خوانی‌ها و اشعار کودکانه در فرهنگ این بخش از مردم گیلان، دریچه‌ای بر آن گستره باز کنند.

سفال از قدیمی‌ترین و جهانی‌ترین دست‌آفریده‌های بشری است. این صنعتِ ابداعی انسان، برخاسته از فرهنگ، اندیشه و نیازهای فردی و اجتماعی اوست. سفال در ابتدایی‌ترین شکل خود عبارت است از مخلوط آب و خاک که در حرارت پخته می‌شود. پیش از پختن، شکل دلخواه به مخلوط داده می‌شود و پس از پخته شدن برای همیشه شکل آن محفوظ می‌ماند. سفالگری از کهن‌ترین صنایع هنری و کاربردی در گیلان است که یافته‌های باستانی فراوانی هم از آن در دست است. وجود کارگاه‌های متعدد سفالگری در شهرها و روستاهای گیلان از تداوم این هنر دیرینه و پیوند آن با زندگی مردم حکایت دارد؛ آثار سفالین با تزئینات و اشکال خلاقه‌، که نشان‌دهنده‌ی قدرت درک عمیق هنرمندان سفالگر این دیار است. این کتاب نگاهی دارد به بررسی ویژگی‌های سفال و سرامیک در گیلان که با تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای و با استفاده از شیوه‌های توصیفی ـ تحلیلی، به شناسایی مراکز فعال سفالگری، مواد و مصالح، ابزار کار، تکنیک‌های ساخت، تزئینات، نقش و لعاب و معرفی انواع تولیدات سفالی در گیلان می‌پردازد.

درخت و جنگل در نظر مردمان گیلان‌زمین، جایگاهی ویژه و ممتاز داشته و دارد. در اسناد قدیمی به‌جا مانده در گیلان، حدود اربعه‌ی هر ملکی به درختان منتهی می‌‌شود و این نشان از ارزش و جایگاه درخت در نزد گیلانیان بوده است. جنگل‌های گیلان از آستارا تا چابکسر امتداد یافته‌اند و حدود یک‌سوم مساحت استان گیلان را تشکیل می‌دهند. بخش عمده‌ای از این جنگل‌ها در منطقه‌ی رویشگاهی هیرکانی قرار دارد و به‌همین دلیل در دنیا به جنگل‌های هیرکانی معروف است. این جنگل‌ها حاصل دوره‌ی سوم زمین‌شناسی است و وجود برخی گونه‌های شاخص که مخصوص این جنگل‌ها است، آن‌ها‌ را منحصربه‌فرد کرده است. متأسفانه در طول تاریخ ـ به‌ویژه در دوره‌ی قاجارـ به‌علتِ اعطای امتیازات فراوان به دولت‌های خارجی در بهره‌برداری از این جنگل‌ها، آسیب بسیار جدی‌ای به جنگل‌های گیلان وارد شده است.

تالاب‌ها به‌عنوان یکی از زیستگاه‌های پیچیده و حیاتی در کره‌ی زمین به‌شمار می‌روند و حدود 6 درصد از سطح کره‌ی زمین را پوشش می‌دهند. این مناطق، به‌سبب تنوع زیستی منحصربه‌فرد، تولید مواد غذایی، کنترل سیستم‌های آب‌شناختی، تعدیل درجه‌ی حرارت، جلوگیری از سیل و طوفان، کنترل زیستی امراض و بیماری‌ها، نقش‌های ارتباطی در حمل‌و‌نقل، اهمیت چندگانه‌ی گردشگری، طبیعت‌گردی و تفرج، ارزش‌های بی‌شمار علمی، پژوهشی و اندوختگاه‌های زیست‌کره و نیز خدمات و کارکردهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گوناگون از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. اما توجه به رشد و آگاهی عمومی در زمینه‌ی اهمیت محیط‌های طبیعی، درک واقعی از کارکردها، خدمات، اهمیت، حساسیت و شکنندگی این زیست‌بوم‌های حیات‌بخش، بسیار اندک است. از این‌رو، همواره دستخوش خواسته‌های نابخردانه‌ی انسان‌ها قرار گرفته‌اند. این روند علی‌رغم حفاظت و کنترل، هم‌چنان تداوم دارد. خشکاندن تالاب‌ها و تبدیل آن‌ها به گستره‌های قابل کشت، استقرار صنایع در آن‌ها، و تبدیل به سایر کاربری‌ها سبب دگرگونی در اجزای حیاتی این زیست‌بوم‌ها شده است. چنین وضعیتی بر تالاب‌های ایران، از جمله در استان گیلان ـ که تالاب‌ها و عرصه‌های آبی، بخش مهمی از زمین سیمای آن را تشکیل می‌دهند ـ حاکم است.

گیلان در آغاز ورود اسلام به ایران یکی از مراکز مهم اندیشه‏های اسلامی بود و با توجه به موقعیت جغرافیایی و پیشینه‌‏ی تاریخی و فرهنگی خود، ضمن پذیرش دین اسلام، محل رشد و گسترش پایه‏های اولیه‏‌ی اندیشه‌‏های تشیع در ایران شد. کتاب حاضر که توسط زنده‌‏یاد استاد سید محمدتقی میرابوالقاسمی، از پژوهشگران شایسته‏‌ی این خطه نگاشته شده است، به چگونگی گسترش اسلام در گيلان می‏‌پردازد و آرا و عقاید اندیشه‌‏ورزان علوی را تا دوره‏‌ی صفویه مورد مطالعه قرار می‏‌دهد. پس از آن چگونگی سیر تحول این اندیشه و در هم‌‏آمیزی آن با تحولات اجتماعی ـ سیاسی منطقه تا پایان جنبش جنگل را پی‏گیری می‏‌کند. یکی از ویژگی‏‌های این اثر، استفاده از منابعی است که تا‌ کنون کم‏تر مورد مطالعه قرار گرفته است.

‌تمدن‌ املش‌ به‌ لحاظ‌ داده‌های باستان‌شناسی، يكي‌ از شاخص‌ترين‌ مراكز ميراث‌ فرهنگی ايران‌ است. ‌حوزه‌ی فرهنگی املش‌ در گذشته‌ به‌ درستی مشخص‌ نبود، ولي‌ محدوده‌های ديلمان، رانكوه، اشكور سفلي، اشكور عليا، اشكور شوئيل‌ و بخشی از نواحی غرب‌ مازندران‌ را دربر می‌گرفت. اشيا و آثار به‌ دست‌ آمده‌ از اين‌ نواحی، آثار و هنر املش‌ معرفی می‌شده‌ است. ‌شهرستان‌ املش، با اين‌ كه‌ سوابق‌ بسيار درخشانی از قديمی‌ترين‌ دوران‌ تاريخی، در زمينه‌های مختلف‌ هنری، فرهنگی و مذهبی دارا بوده‌ و به‌ اقتضاي‌ هر عصر و دوره، عالی‌‏ترين‌ مدارج‌ ترقی و اهميت‌ را طی كرده، ليكن‌ آثار، ابنيه‌ و اطلاعات‌ تاريخی آن‌ به ‌صورت‌ پراكنده‌ و در كتب‌ مختلف‌ منتشر شده‌ و فهرست‌ جامعی از آن‌‏ها تهيه‌ نشده‌ است. ‌در اين‌ كتاب‌ تلاش‌ شده‌ است‌ آثار و محدوده‌های تاريخی شهرستان‌ املش‌ و دستاوردهای باستان‌شناسی ساليان‌ اخير در آن‌ معرفی شوند.

باور‌ها و دانش عامیانه برخاسته از حیات اقتصادی انسان است که پس از قرن‌ها، اگرچه بعضی از عناصرو یا ساختارشان دست‌خوش تغییراتی شده ولی هم‌چنان سینه به سینه و از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و تا امروز هم برجای مانده است. کتاب پیشِ رو پنجره‌ای بر این باورها می‌گشاید و به شرح آنان می‌پردازد.

تاکنون فهرست‌هاي مختلفي از پرند‌گان ايران به چاپ رسيد‌ه است که 517 گونه پرند‌ه را د‌ر ايران معرف کرد‌ه‌اند. بيشتر آن‌ها د‌ر ايران زاد و ولد مي‌كنند، تعد‌اد‌ي زمستان‌گذرند، چند گونه خارج از فصل جفت‌گيري به سواحل جنوب كشور مي‌آيند، تعد‌اد‌ي به‌صورت اتفاقي مشاهد‌ه مي‌شوند و گروهي وضع مشخصي ند‌ارند و يا از قفس رها شد‌ه‌اند. استان گيلان که زيستگاه‌هاي متنوعي را د‌ر خود جاي د‌اد‌ه است، از مهم‌ترين زيستگاه‌هاي پرند‌گان، به‌ويژه گونه‌هاي آبزي د‌ر ايران و خاورميانه به‌حساب می‌آید. تنوع اقليمي و زيستگاهي بسيار زياد، با وجود وسعت اند‌ک استان، منحصر به‌فرد است. پارک ملي بوجاق د‌ر حوزه‌ی بخش لشت‌نشا و کياشهر، بيشترين تنوع پرند‌گان د‌ر استان گيلان را د‌ر خود جاي د‌اد‌ه است. پهنه‌ی تالابي انزلي هم به‌د‌ليل وسعت و قد‌مت حفاظت، رکورد‌د‌ار تعد‌اد پرند‌ه د‌ر گيلان است. همچنین بسياري از پرند‌گان استان، تالابي يا مهاجر هستند. وضعیت منحصربه‌فرد استان گیلان سبب شد‌ه تا به‌طور کل د‌ر این استان بيش از 300 گونه پرند‌ه مشاهد‌ه شود. کتاب حاضر اما به معرفی مهم‌ترين گونه‌هايي که با فرهنگ مرد‌م اين منطقه د‌ر ارتباط هستند، پرد‌اخته است و گونه‌های شاخص را با تصویر و تیره‌شناسی به‌تفصیل مورد بررسی قرار د‌اد‌ه و معرفی کرد‌ه است.

افسانه‌ها باورها و آرزوهای نیاکان‌اند که سینه‌به‌سینه به ما رسیده‌اند. افسانه‌ها از هر بستر فرهنگی که آمده باشند، بیشتر با زندگیِ عامه و مردم ابتدایی پیوند دارند؛ روایت زندگی فرودستان‌اند؛ کلی و به شیوۀ سوم شخص مفرد روایت می‌شوند؛ شخصیت‌ها در آن با یک لحن سخن می‌گویند؛ جزئیات داستانی در آن نمی‌آید؛ فرجام خوش دارند و در آن‌ها خوب بر بد و داد بر بیداد چیره می‌شود. کتابِ پیشِ رو، روایت بیست‌وهشت افسانۀ تالشی، از سه گویش شمالی، مرکزی و جنوبی است. افسانه‌های برگزیده‌شده با پژوهش میدانی گرد آمده و بازنویسی شده‌اند. ترتیب روایت افسانه‌ها براساس درون‌مایه و محتواست. هدف این کتاب آشنا کردن خواننده با فرهنگ عامیانۀ تالشی، افسانه‌ها و خط تالشی است. مخاطبان این کتاب هم دوستداران فرهنگ عامه و زبان تالشی‌اند، هم پژوهندگان فرهنگ مردم و هم زبان‌شناسان و پژوهندگان گویش‌های ایرانی. نوشته‌های تالشی اندک‌اند و بایسته است داستان، شعر، افسانه و ... تالشی به خط تالشی نوشته شود.

د‌انش سکه‌شناسی به‌عنوان یکی از علوم میان‌رشته‌ای نقش مهمی در بازشناسی تاریخ و فرهنگ ملت‌ها د‌ارد. د‌اد‌ه‌هایی که از نقشِ پشت و روی سکه‌ها، نوشته‌ها و نیز جنس، عیار و محل ضرب آن‌ها به‌د‌ست می‌آید، گواهِ روشن و ارزشمند‌ی د‌ر شناسایی فرهنگ و تمد‌ن هر سرزمین به‌شمار می‌رود. معرفی سکه‌های ضرب گیلان، سکه‌خانه‌های گیلان و سیر تحولاتی که د‌ر این مسیر هوید‌ا می‌شود، هد‌ف اصلی این نوشتار است. محد‌ود‌ة جغرافیایی این پژوهش استان گیلان است و د‌ورة زمانی آن پس از اسلام تا شروع ضرب سکه‌های ماشینی د‌ر زمان ناصرالد‌ین‌‌شاه که سکه‌زنی د‌ر ولایات ایران منسوخ شد و تنها د‌ر پایتخت اد‌امه یافت را د‌ر بر می‌گیرد. کتاب حاضر نخستین پژوهش مستقلی است که د‌ر مورد سکه‌های ضرب گیلان منتشر می‌شود. نخستین و واپسین سکه‌ها که نام گیلان یا بخشی از آن را بر خود د‌ارد کد‌امند؟ کد‌ام د‌ود‌مان‌ و یا فرمان‌روا د‌ر چه نقطه از گیلان سکه زد‌ه‌اند؟ ویژگی‌های این سکه‌ها از نظر وزن، جنس و اند‌ازه چیست؟ هرکد‌ام براساس چه واحد پولی و د‌ر چه تاریخی ضرب شد‌ه‌اند؟ پرسش‌هایی است که د‌ر این کتاب به آن‌ها پاسخ د‌اد‌ه شد‌ه است.

در شرقِ استان گیلان مردمانی به نام «گالش» زندگی می‌کنند که معیشت آن‌ها برمبنای اقتصادِ دام‌داری و کوچ‌نشینی است‌. مردمانی با فرهنگی کهن و کم‌تر شناخته‌شده. گالش‌ها، زندگی نیمه‌کوچ‌نشینی دارند که هوشمندانه با طبیعت (جلگه، جنگل و کوهستان) و راه‌های تامین معیشت‌شان تطبیق دارد. زندگی دام‌داران رابطه‌ی مستقیمی با علوفه دارد و کوچندگان هرساله برای رسیدن به مراتع سرسبز، کوچ می‌کنند. این کوچ در بهار از جلگه به‌سمتِ کوهستان و در پاییز برعکس است. ابعاد زندگی گالش‌ها، علی‌رغم نقشِ پررنگ آن‌ها در نظام اجتماعی منطقه از دوران کهن، نحوه‌ی زندگی و معیشت و آئین و رسوم خاص‌، کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. مردمانی که تحولاتِ عمیق اجتماعی-اقتصادی و شیوه‌ی معیشتی سخت‌ِ آن‌ها، مخاطره‌های طبیعی و تغییرات محیط‌زیستی، سبب‌شده که به‌شدت در معرضِ زوال اجتماعی و فرهنگی قرار گیرند. این کتاب، نخستین اثر چاپ‌شده‌ی مستقل درباره‌ی شناخت گالش‌ها در محدوده‌ی سیاسی استان گیلان است. امید است که با انتشار آن، اندک اطلاعاتی در زمینه‌ی زیستِ مردمان کوهستانی البرز به‌دست دهد.

ادبیات شفاهی بخشی از فرهنگ مردم است که به‌صورت شفاهی یا به‌اصطلاح سینه به‌سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال پیدا کرده و چون دیگر موضوعات فرهنگ مردم، مخلوقِ پدیدآورندگانی بی‌نام‌ونشان و به‌لحاظ محتوایی، متعلق به دوران پیشامدرن و محصول ذوق و هنر جمعی یک قوم یا ملت است و به شخص، زمان یا مکان مشخصی تعلق ندارد. در شکل‌گیری گنجینة سترگ فرهنگ مردم ایران، هریک از اقوام این حوزة تمدنی، از نقش و جایگاه مشخص و ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند. گیلک‌ها هم که یکی از آن اقوام هستند، در گستره‌ی فولکلور خود، مجموعه‌ای از آثار ادبی را خلق کرده‌اند که امروزه از آن به‌عنوان ادبیات شفاهی گیلکی یاد می‌شود. افسانه‌ها، مثل‌ها، اشعار، ترانه‌ها، اسطوره‌ها، لطیفه‌ها، نمایشنامه‌ها و به‌طور کلی همه‌ی آن‌چه ادبیات شفاهی گیلان را تشکیل می‌دهد، میراث مشترک این قوم است و به همه‌ی تیره‌ها و طوایف آن تعلق دارد. نگارنده در این کتاب کوشیده است با ارایه‌ی نمونه‌هایی به‌مثابه مشت نمونه‌ی خروار از مثل‌ها، قصه‌ها، اسطوره‌ها، چیستان‌ها، ترانه‌های کار، لالایی‌ها، نوروزی‌خوانی‌ها و اشعار کودکانه در فرهنگ مردم گیلان، دریچه‌ای بر آن گستره باز کند.