ادبیات شفاهی بخشی از فرهنگ مردم است که به صورت شفاهی یا به‌اصطلاح سینه‌به‌سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال پیدا کرده و چون دیگر موضوعات فرهنگ مردم، مخلوقِ پدیدآورندگانی بی‌نام‌ونشان و به لحاظ محتوایی، متعلق به دوران پیشامدرن و محصول ذوق و هنر جمعی یک قوم یا ملت است و به شخص، زمان یا مکان مشخصی تعلق ندارد. در شکل‌گیری گنجینه‌ی سترگ فرهنگ مردم ایران، هر یک از اقوام این حوزه‌ی تمدنی، از نقش و جایگاه مشخص و ویژه‌ای برخوردار بودند. مردم ساکن در نواحی رودبار گیلان هم که یکی از آن اقوام هستند، در گستره‌ی فولکلور خود، مجموعه‌ای از آثار ادبی را خلق کرده‌اند که امروزه از آن به عنوان ادبیات شفاهی رودبار (جنوب گیلان) یاد می‌شود. افسانه‌ها، مثل‌ها، اشعار، ترانه‌ها، اسطوره‌ها، لطیفه‌ها و به طور کلی همه‌ی آن‌چه ادبیات شفاهی خطه‌ی رودبار گیلان را تشکیل می‌دهد، میراث مشترک این قوم است و به همه‌ی تیره‌ها و طوایف آن تعلق دارد. نگارندگان در این کتاب کوشیده‌اند با ارائه‌ی نمونه‌هایی از مثل‌ها، قصه‌ها، اسطوره‌ها چیستان‌ها، ترانه‌های کار، لالایی‌ها، نوروزی‌خوانی‌ها و اشعار کودکانه در فرهنگ این بخش از مردم گیلان، دریچه‌ای بر آن گستره باز کنند.

سفال از قدیمی‌ترین و جهانی‌ترین دست‌آفریده‌های بشری است. این صنعتِ ابداعی انسان، برخاسته از فرهنگ، اندیشه و نیازهای فردی و اجتماعی اوست. سفال در ابتدایی‌ترین شکل خود عبارت است از مخلوط آب و خاک که در حرارت پخته می‌شود. پیش از پختن، شکل دلخواه به مخلوط داده می‌شود و پس از پخته شدن برای همیشه شکل آن محفوظ می‌ماند. سفالگری از کهن‌ترین صنایع هنری و کاربردی در گیلان است که یافته‌های باستانی فراوانی هم از آن در دست است. وجود کارگاه‌های متعدد سفالگری در شهرها و روستاهای گیلان از تداوم این هنر دیرینه و پیوند آن با زندگی مردم حکایت دارد؛ آثار سفالین با تزئینات و اشکال خلاقه‌، که نشان‌دهنده‌ی قدرت درک عمیق هنرمندان سفالگر این دیار است. این کتاب نگاهی دارد به بررسی ویژگی‌های سفال و سرامیک در گیلان که با تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای و با استفاده از شیوه‌های توصیفی ـ تحلیلی، به شناسایی مراکز فعال سفالگری، مواد و مصالح، ابزار کار، تکنیک‌های ساخت، تزئینات، نقش و لعاب و معرفی انواع تولیدات سفالی در گیلان می‌پردازد.

درخت و جنگل در نظر مردمان گیلان‌زمین، جایگاهی ویژه و ممتاز داشته و دارد. در اسناد قدیمی به‌جا مانده در گیلان، حدود اربعه‌ی هر ملکی به درختان منتهی می‌‌شود و این نشان از ارزش و جایگاه درخت در نزد گیلانیان بوده است. جنگل‌های گیلان از آستارا تا چابکسر امتداد یافته‌اند و حدود یک‌سوم مساحت استان گیلان را تشکیل می‌دهند. بخش عمده‌ای از این جنگل‌ها در منطقه‌ی رویشگاهی هیرکانی قرار دارد و به‌همین دلیل در دنیا به جنگل‌های هیرکانی معروف است. این جنگل‌ها حاصل دوره‌ی سوم زمین‌شناسی است و وجود برخی گونه‌های شاخص که مخصوص این جنگل‌ها است، آن‌ها‌ را منحصربه‌فرد کرده است. متأسفانه در طول تاریخ ـ به‌ویژه در دوره‌ی قاجارـ به‌علتِ اعطای امتیازات فراوان به دولت‌های خارجی در بهره‌برداری از این جنگل‌ها، آسیب بسیار جدی‌ای به جنگل‌های گیلان وارد شده است.

تالاب‌ها به‌عنوان یکی از زیستگاه‌های پیچیده و حیاتی در کره‌ی زمین به‌شمار می‌روند و حدود 6 درصد از سطح کره‌ی زمین را پوشش می‌دهند. این مناطق، به‌سبب تنوع زیستی منحصربه‌فرد، تولید مواد غذایی، کنترل سیستم‌های آب‌شناختی، تعدیل درجه‌ی حرارت، جلوگیری از سیل و طوفان، کنترل زیستی امراض و بیماری‌ها، نقش‌های ارتباطی در حمل‌و‌نقل، اهمیت چندگانه‌ی گردشگری، طبیعت‌گردی و تفرج، ارزش‌های بی‌شمار علمی، پژوهشی و اندوختگاه‌های زیست‌کره و نیز خدمات و کارکردهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی گوناگون از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. اما توجه به رشد و آگاهی عمومی در زمینه‌ی اهمیت محیط‌های طبیعی، درک واقعی از کارکردها، خدمات، اهمیت، حساسیت و شکنندگی این زیست‌بوم‌های حیات‌بخش، بسیار اندک است. از این‌رو، همواره دستخوش خواسته‌های نابخردانه‌ی انسان‌ها قرار گرفته‌اند. این روند علی‌رغم حفاظت و کنترل، هم‌چنان تداوم دارد. خشکاندن تالاب‌ها و تبدیل آن‌ها به گستره‌های قابل کشت، استقرار صنایع در آن‌ها، و تبدیل به سایر کاربری‌ها سبب دگرگونی در اجزای حیاتی این زیست‌بوم‌ها شده است. چنین وضعیتی بر تالاب‌های ایران، از جمله در استان گیلان ـ که تالاب‌ها و عرصه‌های آبی، بخش مهمی از زمین سیمای آن را تشکیل می‌دهند ـ حاکم است.

گیلان در آغاز ورود اسلام به ایران یکی از مراکز مهم اندیشه‏های اسلامی بود و با توجه به موقعیت جغرافیایی و پیشینه‌‏ی تاریخی و فرهنگی خود، ضمن پذیرش دین اسلام، محل رشد و گسترش پایه‏های اولیه‏‌ی اندیشه‌‏های تشیع در ایران شد. کتاب حاضر که توسط زنده‌‏یاد استاد سید محمدتقی میرابوالقاسمی، از پژوهشگران شایسته‏‌ی این خطه نگاشته شده است، به چگونگی گسترش اسلام در گيلان می‏‌پردازد و آرا و عقاید اندیشه‌‏ورزان علوی را تا دوره‏‌ی صفویه مورد مطالعه قرار می‏‌دهد. پس از آن چگونگی سیر تحول این اندیشه و در هم‌‏آمیزی آن با تحولات اجتماعی ـ سیاسی منطقه تا پایان جنبش جنگل را پی‏گیری می‏‌کند. یکی از ویژگی‏‌های این اثر، استفاده از منابعی است که تا‌ کنون کم‏تر مورد مطالعه قرار گرفته است.

‌تمدن‌ املش‌ به‌ لحاظ‌ داده‌های باستان‌شناسی، يكي‌ از شاخص‌ترين‌ مراكز ميراث‌ فرهنگی ايران‌ است. ‌حوزه‌ی فرهنگی املش‌ در گذشته‌ به‌ درستی مشخص‌ نبود، ولي‌ محدوده‌های ديلمان، رانكوه، اشكور سفلي، اشكور عليا، اشكور شوئيل‌ و بخشی از نواحی غرب‌ مازندران‌ را دربر می‌گرفت. اشيا و آثار به‌ دست‌ آمده‌ از اين‌ نواحی، آثار و هنر املش‌ معرفی می‌شده‌ است. ‌شهرستان‌ املش، با اين‌ كه‌ سوابق‌ بسيار درخشانی از قديمی‌ترين‌ دوران‌ تاريخی، در زمينه‌های مختلف‌ هنری، فرهنگی و مذهبی دارا بوده‌ و به‌ اقتضاي‌ هر عصر و دوره، عالی‌‏ترين‌ مدارج‌ ترقی و اهميت‌ را طی كرده، ليكن‌ آثار، ابنيه‌ و اطلاعات‌ تاريخی آن‌ به ‌صورت‌ پراكنده‌ و در كتب‌ مختلف‌ منتشر شده‌ و فهرست‌ جامعی از آن‌‏ها تهيه‌ نشده‌ است. ‌در اين‌ كتاب‌ تلاش‌ شده‌ است‌ آثار و محدوده‌های تاريخی شهرستان‌ املش‌ و دستاوردهای باستان‌شناسی ساليان‌ اخير در آن‌ معرفی شوند.

باور‌ها و دانش عامیانه برخاسته از حیات اقتصادی انسان است که پس از قرن‌ها، اگرچه بعضی از عناصرو یا ساختارشان دست‌خوش تغییراتی شده ولی هم‌چنان سینه به سینه و از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته و تا امروز هم برجای مانده است. کتاب پیشِ رو پنجره‌ای بر این باورها می‌گشاید و به شرح آنان می‌پردازد.

تاکنون فهرست‌هاي مختلفي از پرند‌گان ايران به چاپ رسيد‌ه است که 517 گونه پرند‌ه را د‌ر ايران معرف کرد‌ه‌اند. بيشتر آن‌ها د‌ر ايران زاد و ولد مي‌كنند، تعد‌اد‌ي زمستان‌گذرند، چند گونه خارج از فصل جفت‌گيري به سواحل جنوب كشور مي‌آيند، تعد‌اد‌ي به‌صورت اتفاقي مشاهد‌ه مي‌شوند و گروهي وضع مشخصي ند‌ارند و يا از قفس رها شد‌ه‌اند. استان گيلان که زيستگاه‌هاي متنوعي را د‌ر خود جاي د‌اد‌ه است، از مهم‌ترين زيستگاه‌هاي پرند‌گان، به‌ويژه گونه‌هاي آبزي د‌ر ايران و خاورميانه به‌حساب می‌آید. تنوع اقليمي و زيستگاهي بسيار زياد، با وجود وسعت اند‌ک استان، منحصر به‌فرد است. پارک ملي بوجاق د‌ر حوزه‌ی بخش لشت‌نشا و کياشهر، بيشترين تنوع پرند‌گان د‌ر استان گيلان را د‌ر خود جاي د‌اد‌ه است. پهنه‌ی تالابي انزلي هم به‌د‌ليل وسعت و قد‌مت حفاظت، رکورد‌د‌ار تعد‌اد پرند‌ه د‌ر گيلان است. همچنین بسياري از پرند‌گان استان، تالابي يا مهاجر هستند. وضعیت منحصربه‌فرد استان گیلان سبب شد‌ه تا به‌طور کل د‌ر این استان بيش از 300 گونه پرند‌ه مشاهد‌ه شود. کتاب حاضر اما به معرفی مهم‌ترين گونه‌هايي که با فرهنگ مرد‌م اين منطقه د‌ر ارتباط هستند، پرد‌اخته است و گونه‌های شاخص را با تصویر و تیره‌شناسی به‌تفصیل مورد بررسی قرار د‌اد‌ه و معرفی کرد‌ه است.

افسانه‌ها باورها و آرزوهای نیاکان‌اند که سینه‌به‌سینه به ما رسیده‌اند. افسانه‌ها از هر بستر فرهنگی که آمده باشند، بیشتر با زندگیِ عامه و مردم ابتدایی پیوند دارند؛ روایت زندگی فرودستان‌اند؛ کلی و به شیوۀ سوم شخص مفرد روایت می‌شوند؛ شخصیت‌ها در آن با یک لحن سخن می‌گویند؛ جزئیات داستانی در آن نمی‌آید؛ فرجام خوش دارند و در آن‌ها خوب بر بد و داد بر بیداد چیره می‌شود. کتابِ پیشِ رو، روایت بیست‌وهشت افسانۀ تالشی، از سه گویش شمالی، مرکزی و جنوبی است. افسانه‌های برگزیده‌شده با پژوهش میدانی گرد آمده و بازنویسی شده‌اند. ترتیب روایت افسانه‌ها براساس درون‌مایه و محتواست. هدف این کتاب آشنا کردن خواننده با فرهنگ عامیانۀ تالشی، افسانه‌ها و خط تالشی است. مخاطبان این کتاب هم دوستداران فرهنگ عامه و زبان تالشی‌اند، هم پژوهندگان فرهنگ مردم و هم زبان‌شناسان و پژوهندگان گویش‌های ایرانی. نوشته‌های تالشی اندک‌اند و بایسته است داستان، شعر، افسانه و ... تالشی به خط تالشی نوشته شود.

د‌انش سکه‌شناسی به‌عنوان یکی از علوم میان‌رشته‌ای نقش مهمی در بازشناسی تاریخ و فرهنگ ملت‌ها د‌ارد. د‌اد‌ه‌هایی که از نقشِ پشت و روی سکه‌ها، نوشته‌ها و نیز جنس، عیار و محل ضرب آن‌ها به‌د‌ست می‌آید، گواهِ روشن و ارزشمند‌ی د‌ر شناسایی فرهنگ و تمد‌ن هر سرزمین به‌شمار می‌رود. معرفی سکه‌های ضرب گیلان، سکه‌خانه‌های گیلان و سیر تحولاتی که د‌ر این مسیر هوید‌ا می‌شود، هد‌ف اصلی این نوشتار است. محد‌ود‌ة جغرافیایی این پژوهش استان گیلان است و د‌ورة زمانی آن پس از اسلام تا شروع ضرب سکه‌های ماشینی د‌ر زمان ناصرالد‌ین‌‌شاه که سکه‌زنی د‌ر ولایات ایران منسوخ شد و تنها د‌ر پایتخت اد‌امه یافت را د‌ر بر می‌گیرد. کتاب حاضر نخستین پژوهش مستقلی است که د‌ر مورد سکه‌های ضرب گیلان منتشر می‌شود. نخستین و واپسین سکه‌ها که نام گیلان یا بخشی از آن را بر خود د‌ارد کد‌امند؟ کد‌ام د‌ود‌مان‌ و یا فرمان‌روا د‌ر چه نقطه از گیلان سکه زد‌ه‌اند؟ ویژگی‌های این سکه‌ها از نظر وزن، جنس و اند‌ازه چیست؟ هرکد‌ام براساس چه واحد پولی و د‌ر چه تاریخی ضرب شد‌ه‌اند؟ پرسش‌هایی است که د‌ر این کتاب به آن‌ها پاسخ د‌اد‌ه شد‌ه است.

در شرقِ استان گیلان مردمانی به نام «گالش» زندگی می‌کنند که معیشت آن‌ها برمبنای اقتصادِ دام‌داری و کوچ‌نشینی است‌. مردمانی با فرهنگی کهن و کم‌تر شناخته‌شده. گالش‌ها، زندگی نیمه‌کوچ‌نشینی دارند که هوشمندانه با طبیعت (جلگه، جنگل و کوهستان) و راه‌های تامین معیشت‌شان تطبیق دارد. زندگی دام‌داران رابطه‌ی مستقیمی با علوفه دارد و کوچندگان هرساله برای رسیدن به مراتع سرسبز، کوچ می‌کنند. این کوچ در بهار از جلگه به‌سمتِ کوهستان و در پاییز برعکس است. ابعاد زندگی گالش‌ها، علی‌رغم نقشِ پررنگ آن‌ها در نظام اجتماعی منطقه از دوران کهن، نحوه‌ی زندگی و معیشت و آئین و رسوم خاص‌، کم‌تر مورد توجه قرار گرفته است. مردمانی که تحولاتِ عمیق اجتماعی-اقتصادی و شیوه‌ی معیشتی سخت‌ِ آن‌ها، مخاطره‌های طبیعی و تغییرات محیط‌زیستی، سبب‌شده که به‌شدت در معرضِ زوال اجتماعی و فرهنگی قرار گیرند. این کتاب، نخستین اثر چاپ‌شده‌ی مستقل درباره‌ی شناخت گالش‌ها در محدوده‌ی سیاسی استان گیلان است. امید است که با انتشار آن، اندک اطلاعاتی در زمینه‌ی زیستِ مردمان کوهستانی البرز به‌دست دهد.

ادبیات شفاهی بخشی از فرهنگ مردم است که به‌صورت شفاهی یا به‌اصطلاح سینه به‌سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال پیدا کرده و چون دیگر موضوعات فرهنگ مردم، مخلوقِ پدیدآورندگانی بی‌نام‌ونشان و به‌لحاظ محتوایی، متعلق به دوران پیشامدرن و محصول ذوق و هنر جمعی یک قوم یا ملت است و به شخص، زمان یا مکان مشخصی تعلق ندارد. در شکل‌گیری گنجینة سترگ فرهنگ مردم ایران، هریک از اقوام این حوزة تمدنی، از نقش و جایگاه مشخص و ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند. گیلک‌ها هم که یکی از آن اقوام هستند، در گستره‌ی فولکلور خود، مجموعه‌ای از آثار ادبی را خلق کرده‌اند که امروزه از آن به‌عنوان ادبیات شفاهی گیلکی یاد می‌شود. افسانه‌ها، مثل‌ها، اشعار، ترانه‌ها، اسطوره‌ها، لطیفه‌ها، نمایشنامه‌ها و به‌طور کلی همه‌ی آن‌چه ادبیات شفاهی گیلان را تشکیل می‌دهد، میراث مشترک این قوم است و به همه‌ی تیره‌ها و طوایف آن تعلق دارد. نگارنده در این کتاب کوشیده است با ارایه‌ی نمونه‌هایی به‌مثابه مشت نمونه‌ی خروار از مثل‌ها، قصه‌ها، اسطوره‌ها، چیستان‌ها، ترانه‌های کار، لالایی‌ها، نوروزی‌خوانی‌ها و اشعار کودکانه در فرهنگ مردم گیلان، دریچه‌ای بر آن گستره باز کند.

سابقه‌ی زیستِ بشر در گیلان بر اساس داده‌های حاصل از آخرین مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی و دیرین‌شناسی، تا حدود 230,000 سال قبل تعیین شده است. تحقیقات چندساله‌ی اخیر در چند محوطه‌ی پیش از تاریخی و بعضی غار‌ها و پناهگاه‌های صخره‌ای و سنگی گیلان، گواه این ادعا است. ابزار‌های سنگی و استخوان‌های انسانی مربوط به چند هزار سال قبل، ما را به این حقیقت رهنمون می‌کند که بر خلاف گمان‌های رایج، سکونتِ انسان در این سرزمین، بسیار قدیم‌تر از تصورهای معمول است. در این کتاب، غارهای عمدتاً باستان‌شناختی گیلان به تفکیک هر شهرستان، از غرب به شرق گیلان معرفی و قدمت و تاریخ غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای، براساس مواد فرهنگی - تاریخی از قبیل سفال، سنگ و استخوان که در اثر بررسی، گمانه‌زنی و کاوش در داخل آن‌ها صورت گرفته، تعیین شده است. از آن‌جا که حجم این کتاب امکان معرفی و توصیف همه‌ی غارها را نمی‌دهد، از این رو مهم‌ترین غارهای هر شهرستان مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان، فهرستِ غارها و پناهگاه‌هایی که تا سال 1392 مورد شناسایی قرار گرفته‌اند، به‌صورت جدول ارائه شده است.

نيما فريد مجتهدي در سال 1360 در لاهيجان به‌ دنیا آمد. تحصیلات مقدماتي را در زادگاهش گذراند و سپس در رشته‌ي جغرافیای طبیعی شاخه‌ي ژئومورفولوژی از دانشگاه آزاد رشت فارغ‌التحصيل شد. پس از آن به تهران رفت و دوره‌ي کارشناسی ارشد رشته‌ي جغرافياي طبيعي، شاخه‌ي اقليم‌شناسي را در دانشکده‌ي جغرافیایی دانشگاه تهران گذراند. از سال 1382 فعالیت‌های مطالعاتی‌اش را در زمینه‌ي گیلان‌شناسی آغاز كرد و بیش از 30 نوشتار از او در مجله‌های گیله‌وا، گیلان ما و ره‌آورد گیل به‌چاپ رسيد. او علاوه بر تحقیقات گیلان‌شناسی، مقالاتی تخصصي در زمینه‌ي جغرافیای طبیعی، ژئومورفولوژی یخچالی و آب‌و‌هواشناسی در مجلات علمی و همایش‌های داخلی و بین‌المللی ارائه کرده است. مجتهدي از سال 1387 در واحد مطالعات کاربردی اداره کل هواشناسی گیلان مشغول به فعالیت است. از او كتاب‌های كوه‌هاي گيلان (1391) و اطلس كوه‌هاي گيلان (1391) به چاپ رسيده است.

اتنوموزیکولوژی (شناسایی موسیقیِ اقوام)، یکی از مباحث مهم پژوهش در عصر حاضر است؛ زیرا موسیقی بومیِ هر منطقه، ضمن برخورداری از تم‏‌ها، فرم‏‌ها و ریتم‌‏هایی که برای آهنگسازان خلّاق می‏‌تواند قابل استفاده باشد، در حوزه‏‌ی مردم‏‌شناسی و جامعه‌‏شناسی نیز مورد توجه است. بررسی موسیقی نواحی از زوایای مختلف، منوط برآن است که ابتدا داده‌‏ها یا به اصطلاح مواد خام این نوع موسیقی، جمع‌‏آوری شود؛ زیرا گستردگی مناسبات شهری و فرهنگ حاصل از آن، بخش اعظم ادبیات و موسیقی نواحی کشور را به‏‌تدریج به سوی نابودی می‌‏برد؛ و البته موسیقی بومی گیلان هم از این قاعده مستثنی نیست. در کتاب حاضر کوشش شده‌ ‏است ضمن گرد‏آوری داده‏‌های موسیقایی این منطقه، مقام‌‏ها یا قطعات موجود در موسیقی گیلان، نسبت به گذشته، با دقت بیشتری دسته‌‏بندی شود. از این‏ رو بخش‌‏های آوازی، سازی، قطعات ضربی و ترانه‏‌ها، هر کدام به‏‌طور جداگانه مورد بررسی قرار‏گرفته‏‌ است. بخش پایانیِ کتاب نیز، به ساز‏شناسی و تصاویر سازهای رایج در گیلان اختصاص دارد؛ در این بخش، برخی از سازها برای اولین‌‏بار معرفی شده ‏است.

تنوّع آب و خاک و قدمت تاریخ کشاورزی در گیلان، موجب گوناگونی تولیدات کشاورزی شده و تکثّر و غنای فرهنگی را در پی داشته است. فرهنگ عامیانه‌ی کشاورزی یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرهنگ و تاریخ اجتماعی گیلان است که علاوه بر فنون کشاورزی ما را با فرهنگ و زندگی نسل‌های گذشته آشنا می‌کند. کتاب پیش رو، متن فشرده‌ای است از فرهنگ عامیانه‌ی کشاورزی در گیلان که حاصل پژوهش‌های میدانی و تحقیق در متون پژوهندگان دیگر است. این اثر به شیوه‌های سنتی کاشت، داشت، و برداشت، ابزارها، آداب و رسوم، باورهای عامیانه و آواها و نواهاي رایج درباره‌ی دو محصول مهم شالیزارها و باغ‌های گیلان، یعنی برنج و چای می‌پردازد و رفتارها و کنش‌های انسانی را در مراحل کاشت، داشت و برداشت این محصول، در فصل‌های جداگانه معرفی می‌کند.

عكاسي براي نخستين‌بار توسط تاجران و سياحان اروپايي و ملازمان سفر ناصرالدين‌شاه به فرنگ به گيلان راه يافت و به سرعت در شهرهاي انزلي و رشت گسترش يافت. گيلان كه به‌عنوان دروازه ورود اروپائيان به ايران شناخته مي‌شد خيلي زود اين صنعت و هنر مدرن را پذيرا شد و در ميان گيلانيان علاقه‌مندان زيادي يافت كه به آموختن و سپس بهره‌برداري از اين حرفه روي‌ آوردند. در اين كتاب نخست به تاريخچه‌ي مختصري از چگونگي ورود هنر عكاسي به گيلان و معرفي نخستين عكاسان اين ديار به همراه نمونه‌هايي از عكس‌هاي برجا مانده از دوره‌ي قاجار پرداخته شده است. در ادامه تلاش شده تا ضمن معرفي مهم‌ترين عكاسان و عكاس‌خانه‌هاي گيلان، نمونه‌هايي از آثار آنان در معرض ديد مخاطبان قرار گيرد.

افسانه‌‏های گیلان روایت‌‏هایی است که رنگ ویژه‏‌ی خود را دارد. برای نمونه، قهرمان‌پروری‌‏ها در این افسانه‌‏ها کم‏تر از افسانه‏‌های ديگر است. اين اثر به گردآوري، طبقه‏‌بندي و بررسي افسانه‏‌هاي گیلان می‌‏پردازد که می‏‌تواند نمونه‌‏ای برای خوانش افسانه‌‏های دیگر باشد، به ویژه در طبقه‌‏بندی که چهار طبقه‌‏ی کلی را در همه‌‏ی افسانه‏‌ها پیشنهاد می‏‌کند: تقدیر و تدبیر، طنز شیرین و تلخ، برتری و فروتری و زندگی و مرگ. این کتاب به بررسی افسانه‌‏های گیلان بر پایه‏‌ی نظریه‏‌ی ناخودآگاه در روانکاوی می‏‌پردازد.

بازي‌های محلی گيلان اشتراكات زيادی با هم دارند، هرچند ممكن است يک بازي در دو روستای مجاور دو نام مختلف داشته باشد. تقويت قدرت تن براي دفاع از حريم فردی و جمعی، عمده‌ترين ويژگی بازي‌های محلي گيلان است. ويژگي ديگر ارزانی وسايل بازی و سادگی اجرای آن‌هاست. اين بازی‌ها به تجهيزات گران قيمتی نياز ندارند، بی‌خطر و در دسترس است، برخی از آن‌ها را بدون هيچ وسيله‌ای می‌توان انجام داد، اگر هم وسيله‌ای باشد در پيرامون كودک يافت می‌شود، مثل سنگ و چوب. اكثر اوقات خود كودكان وسايل بازی را مي‌سازند. بازي‌هايی كه در اين كتاب آمده است اكثراً ده‌ها سال است كه منسوخ شده‌اند و تنها تعداد محدودي از آن‌ها برای جذب گردشگر و نمايش‌های رسمی، حفظ و تقويت شده‌اند. بازي‌هايي مانند:‌ طناب‌بازی (لافندبازی)، كمربندبازی (قيش بازی)، طناب‌كشی و كشتی گيله‌مردی. نگارنده براي تدوين اين كتاب بيش از ده سال به‌طور متناوب تلاش كرده و مجموعه‌ی نسبتاً كاملی از بازی‌های محليی فراموش‌شده‌ی گيلان را گرد آورده است.

از گذشته در گیلان، دیوارهای داخلی و خارجی بقاع را با نقوش تزیینی می‏آراستند و اماکن مذهبی بسیاری وجود داشتند که بیش‏تر آن‏ها دارای نقاشی‏های دیواری بودند. این نقاشی‏ها حاکی مصائب وارده بر حسین بن علی(ع) و اهل بیت او در روز عاشورایند. متأسفانه، امروزه بر اثر رطوبت، گچِ دیوارهای منقّش فرو ریخته و دیوار بی‏نقش به‏جا مانده است اما هنوز در شرق گیلان نقاشی‏های زیبا و چشم‏نوازي در برخی از اماکن متبرکه دیده می‏شود. پیدایش دیوارنگارهای بقاع گیلان را به دوره‏ی صفویه، نسبت می‏دهند. اینک دیر زمانی است که نقاشی‏های بقاع گیلان از رنگ و لعاب افتاده است و نیاز به بازسازی و توجه دارد. این کتاب به بررسی تاریخچه‏ی این دیوارنگاری‏ها و نحوه‏ی اجرای آن‏ها می‏پردازد.

بازی‌های سنتی همانند قصه‌ها، افسانه‌ها، متل‌ها، ترانه‌ها، آداب و رسوم و اعتقادهای رایج در میان مردم، نشانه‌هایی از حیات فرهنگی جامعه به‌شمار می‌آیند و گستردگی آن‌ها نشانگر ژرفا و غنای فرهنگی جوامع تلقی می‌شود. مردم تالش در طول حیات تاریخی و تکامل اجتماعی و فرهنگی خویش، نمایش‌ها و بازی‌هایی ابداع کرده‌اند که در فصول، زمان‌ها و مکان‌های مختلف با شرایط و ایام خاص اجرا می‌شدند، اما بر اثر تغییر و تحولات اجتماعی و اقتصادی، بسیاری از آن‌ها اکنون جای خود را به اشکال نوین داده‌اند. در مناطق کوهپایه‌ای و ییلاقی تالش، بازی با تبعیت از موقعیت آب‌وهوایی و جغرافیایی، با کار و مشاغل رایج در منطقه ارتباط مستقیم داشته است و بازی‌های رایج، با نحوه‌ی معیشت و نوع مشاغل چون دامداری، کشاورزی و کشت محصولات خاص، تناسب کامل دارد. این اثر که دربرگیرنده‌ی مجموعه‌ای از بازی‌ها، سرگرمی‌ها و آیین‌های تالشی است که به شیوه‌ی پژوهش‌های میدانی، از مناطق تالش‌نشین سرزمین گیلان، گردآوری، ثبت و تحریر شده است و نتیجه‌ی پژوهش در دو دسته‌بندی کلیِ «نمایش‌ها و آیین‌های نمایشی» و «بازی‌ها و سرگرمی‌ها»‌ دسته‌بندی شد. سپس با مقایسه‌ی روایت‌های مختلفِ یک بازی، روایتی را که اصیل‌تر و معتبرتر می‌نمود، در این کتاب آمده است.

آب‌وهوای گیلان، وجه مشترک بیشترِ توصیف‌های جغرافیایی و سفرنامه‌هایی است که در موردِ گیلان نگاشته شده‌است. از گذشته تا به امروز، کمتر نوشتاری را می‌توان در زمینۀ تاریخ و جغرافیای این بخش از ایران یافت، که اشاره‌ای به آب‌وهوای خاص این منطقه، حداقل در مقایسه با دیگر نقاط ایران زمین نداشته باشد. نشانه‌های تأثیر آب‌وهوای گیلان در جای‌جای زندگی مردم این دیار آشکار است. معیشت، معماری، فرهنگ و... مردمِ گیلان، تاثیری عمیق از آب‌وهوای آن دارد. کتاب حاضر، ابتدا به عوامل جغرافیایی منجر به این شرایط آب‌وهوایی می‌پردازد، سپس تحلیل عناصر هواشناسی ازجمله دما، بارش و... را مورد بررسی قرار می‌دهد و پدیده‌های جویِ شاخص گیلان را معرفی می‌کند و شرایط آب‌وهوایی مناطق مختلف گیلان را تشریح می‌کند. در بخش آخر، باورداشت‌های آب‌وهوایی گیلان ارائه شده‌ است. این کتاب تلاش می‌کند تأثیر مساعدی بر تصحیح برخی از اشتباه‌های مصطلح در زمینۀ آب‌وهوای گیلان داشته باشد و بتواند چشم‌انداز مناسبی به مخاطبان در زمینۀ آب‌وهوای گیلان دهد.

انسان از ابتدای خلقت برای ماندگاری نیاز مبرمی به شکار داشت. پس‌از آموختن کشاورزی، شکار عمده‌ترین راهِ زنده‌ماندن انسان بود که علاوه‌بر تأمین معاش، در تأمین امنیتِ جانی و مالی او هم سهم بزرگی داشته‌است. همچنین در دفع مزاحمتِ حیوانات وحشی که برای دریدن انسان و یا برای غارت گله‌ها و مزارع او، همیشه دندان تیز کرده و در کمین بوده‌اند، شکار نقش بازدارنده داشت. بوم‌های سنگی باقی‌مانده از انسان‌های اولیه در همه جای جهان از جمله ایران، صعوبت شکارگری و نیز نیاز اجداد اولیه‌ی ما را برای تسلط بر صید به‌خوبی نشان می‌دهد. در زندگی انسانِ امروز هنوز هم شکار اهمیتش را از دست نداده است و غیر از شکلِ تفنن و ورزش، نقش عمده‌ای در تکمیل چرخه‌ی زندگی انسان دارد. تقریباً تمامی شیوه‌های شکار که در این کتاب آمده است، با‌توجه‌به وضعیت اقلیمی و پراکنش صید و شکار، در همه‌ی جای استان گیلان رایج بوده و برخی هم‌اکنون نیز رایج است. نگارنده در حد امکان و دانش خود، تنها به ثبت روایی شکار با توجه پژوهش میدانی پرداخته و نیز برخی اصطلاحات و ضرب‌المثل‌های رایج در ارتباط با موضوع را در گرد آورده‌ است.

ادبیات شفاهی بخشی از فرهنگ مردم است که به‌صورت شفاهی یا به‌اصطلاح سینه‌ به ‌سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال پیدا کرده است و چون دیگر موضوعات فرهنگ مردم، مخلوقِ پدید‌آورندگانی بی‌نام‌و‌نشان و به‌لحاظ محتوایی، متعلق به دوران پیشامدرن و محصول ذوق و هنر جمعی یک قوم یا ملت است و به شخص، زمان یا مکان مشخصی تعلق ندارد. در شکل‌گیری گنجینه‌ی سترگ فرهنگ مردم ایران، هریک از اقوام این حوزه‌ی تمدنی، از نقش و جایگاه مشخص و ویژه‌ای برخوردار بوده‌اند. تالش‌ها هم که یکی از آن اقوام هستند، در گستره‌ی فولکلور خود، مجموعه‌ای از آثار ادبی را خلق نموده‌اند که امروزه از آن به‌عنوان ادبیات شفاهی تالش یاد می‌شود. افسانه‌ها، مثل‌ها، اشعار، ترانه‌ها، اسطوره‌ها، لطیفه‌ها، نمایشنامه‌ها و به‌طورکلی همة آن‌چه ادبیات شفاهی تالش را تشکیل می‌دهد، میراث مشترک این قوم است و به همة تیره‌ها و طوایف آن تعلق دارد. نگارنده در این کتاب کوشیده است با ارائه‌ی نمونه‌هایی به مثابه مشت نمونه‌ی خروار از مثل‌ها، قصه‌ها، اسطوره‌ها، چیستان‌ها، لطیفه‌ها، ترانه‌های کار، لالایی‌ها، نوروزنامه‌ها، اشعار کودکانه در فرهنگ مردم تالش، دریچه‌ای بر آن گستره باز کند.