پلک‌هایم درد دارد برای بسته شدن حالا گم کن سرت را میانِ داغ‌هایی که می‌آیند و نمی‌روند و آماده‌ی شکستن‌َست حسی به قدرِ یک نقطه در تاریکی که می‌رقصد در گمگشتی‌اش.

صبح زود رسیدیم به میدانگاه مقابل زندان قصر. صفیه گفت: روزی که زندانیای سیاسی رو آزاد کردیم، من این‌جا بودم. پلکش از نگرانی می‌پرید. جلوی زندان شلوغ بود. اغلب خانم‌ها با چادر سیاه و لباس مشکی از هم قابل تشخیص نبودند. زن‌ها در هم وول می‌زدند. هرکس چیزی می‌‌گفت. صدای فین‌فین و گریه می‌‌آمد. گاهی یکی زیرلب به دیگری اشاره می‌‌کرد و می‌‌گفت: زن تیمسار فلانیه... دیدن زن‌های شیک و آلامد دیروز که حالا مچاله و درهم کوفته گریه می‌‌کردند، حس غریبی داشت. انگار دستی آمده و آدم‌های دوردست و همان خانم‌شیک‌هایی که از قنادی فرانسه شیرینی صورتی می‌خریدند و وجود پر از عطر و پودرشان من را مضطرب می‌‌کرد پایین کشیده بود.

میرحشمت‌الله : اگه از من بپرسی می‌گم که شماها یعنی تو و اون عاشق دلداده‌ی فراریت، دارین تاوان نادونی وحماقت تونو می‌دین. آدم عاقل نون می‌خوره نادون، بادمجون. وگرنه این نبود حال و روزتون. دارم می‌بینم حکایت زندگیتو گوهر… قربون برم طایفه یزید رو. کدوم آدم منصفی سرکسی که خاطر شو بخواد همچین بلایی می‌آره، هر کی دنبال جغد رفت به بیغوله رسید. گوهر: این حرف‌ها رو به کسی بگو که پیشونی نوشتش زرشک نباشه.

چشم بد دور که این لحظه دو شیر از بلد بیشه زِ گردان دلیران، چو گویی همان رستم دستان، در این وادی برقصند، بسا شیر و پلنگند به لطف صمد قادر وهاب، دو تن دل زده در آب، چُسان حور و پریان، فرو کوفته و حاذق و دانا و توانا، چُنان مرشد و استاد در آن فن کمر و چرخش میدان زِ آن زُلف پریشان پر از ناز و قِر و عشوه و نازند و بتازند چنان چرخش کیهان و سپس چند تکانی و تکان‌های چُنانی و که من دانم و دانی که می‌جنبد و می‌جنبد و هِی جنبش و جنبان و بریزد شرف و عافیت و زُهد و عبادت ز سرِ مومن و عارف، چو ببیند چنین عشوه و نازی بدین‌سان، پُر و فَت و فراوان.

بدون شک بخش اعظم ادبیات فارسی از چاشنی عرفان برخوردار است و همین مباحث معرفتی اگر در نوشته‌ها و سروده‌های نویسندگان و شعرای ما نبود شاید از ادبیات ایران نامی باقی نمی‌ماند و آنچه که آوازۀ ادبیات فارسی را عالمگیر کرده است؛ همین چاشنی عرفان در اشعار شاعرانی چون سنایی، عطار، مولوی، عراقی، حافظ و... گویندگان دیگر است. کتاب حاضر سعی در بیان نمونه‌ای از آن تمثیلات عده‌ای از عرفا را داشته است تا با رمزگشایی آنها، البته با دیدگاه شخصی که حاصل مطالعات سالیان متمادی است، بتواند حلاوت و لذت آنها را به کام خواننده بچشاند و راه را برای بهره‌مندی بیشتر خوانندگان، بخصوص دانشجویان فراهم نماید.

به پهنای کلمه رسیدم خوابم برد راوی مرا به دوزخ اشباح سپرد دیدم که برگ درخت و سرما هیچ اعتنا به آتش نداشتند تنها عقربی که از رگ‌های من بالا رفته بود دست مرا گرفت و از بند صراط عبورم داد ...

موضوع در حقیقت این بود که من نمی‌توانستم جلب نظر کنم. او این دنیا را خوب می‌شناخت و راه جلب نظر را خوب یاد گرفته بود. صدایش را بالا و پایین می‌کرد. دست‌هایش را تکان می‌داد و با حرکات دیوانه‌وار حضار را شیفته‌ی خودش می‌کرد. آیا می‌دانست داستانش آن چیزی نیست که او می‌پندارد. یعنی نمی‌داند در دنیای امروز خیلی چیزها تغییر کرده و او هم یکی از رج‌زدگان شده است.

افراشتۀ روزنامه‌نگار و مبارز سياسی، افراشتۀ شاعر و افراشتۀ داستان‏نويس؟ از هر زاويه كه به زندگی و آثار محمد‏علی افراشته (1338ـ 1287) بنگريم به لحاظ محتوايی، مردمان، حاكمان و ارتباط متناقض آنان را می‏بينيم؛ و به لحاظ شكلی، روايت جذاب و شيرين، طنز ريزبينانه و صريح و چخوفی، تيپ‏ها و شخصيت‏هايی متفاوت اما ملموس، و سوژه‏هايی رندانه و پُر نيش و نوش او را. كتاب حاضر دربرگیرندۀ تمامی داستان‌های محمدعلی افراشته است كه برآيند يك عمر نوشتن اوست. در این آثار، هم شعارگرايیِ دوران جوانی او پیداست و هم زلالی و شفافيت سوژه‏ها و پردازش شخصيت‏هايش در آثاری که در غربت نوشت و در کشور بلغارستان و به زبانی بیگانه منتشر کرد؛ آثاری که در آن‌ها دیگر شعار نمی‏دهد بلکه نشان می‏دهد. مرگ نابه‏هنگام افراشته در مهاجرت، آثار او را تا حدود زیادی در محاق فروبرد. جمع‌آوری و نشر آثار او، ادای دینی است به یکی از بااستعدادترین نویسندگان طنزپرداز معاصر ایران.

شاخه‌های خشکیده‌ی ترس شاخه‌های تر احساس خرمنی از برگ‌های چرمی ایمان قلوه‌سنگ‌های شکسته و صیقل‌خورده از بقایای بُتان کُنده‌های پیر سنّت و نهال‌های بی‌ریشه‌ی عصیان جنگلی سرریز از اندوه باران پشت سد تو گیر افتاده‌اند.

او مرا فرا ‌خواند و طنابش را به سوی من رها کرد. خود را به سوی او می‌کشانم و او به فراخواندن نام من ادامه می‌داد، طناب پاره شد... . سیّاره‌ها و ستاره‌ها تنها سرگرمی‌اش بودند. خورشید را می‌چرخاند و با نور آن بازی می‌کرد. زمانِ عروسک‌بازی بود، پس به سراغ زمین آمد و با آدم‌ها بازی کرد. یکی را می‌میراند و دیگری را قهرمان داستانش می‌کرد و اگر زیاد با آن سرگرم می‌شد، زمین می‌لرزید. در آخر به پرسش‌ها رسیدگی کرد و با زمین خداحافظی کرد. نوبت آن رسیده بود تا سراغ جهان‌های تیله‌‌‌ای دیگر برود. ناگهان تیله‌ای از دستش افتاد و شکست. باید از نو تیله‌ای می‌ساخت. او مرا فرا خواند و طنابش را به سوی من رها کرد. خود را به سوی او می‌کشاندم و او به فراخواندن نام من ادامه می‌داد... طناب پاره شد... .

در من زندانی‌ست سراسر گلدان ریشه در سقف با ساقه‌ای ترد و گلبرگی که به وقت وزیدن کلمات می‌افتد آه ای گنجشک رها از آبادی تو تا زندان من بهاران بهار فاصله است.

مورچه‌های بال‌دار از حاشیه‌ی تصویر زن می‌گریزند. زن با سایه‌ی كوچكش، بی‌آن‌كه هیچ طرحی از چهره‌اش پیدا باشد، هم‌چنان در متن خاكستری کتاب ایستاده ‌است. وقتی فكر می‌كنم او همیشه آن‌جا خواهد ایستاد، غمناك می‌شوم. دلم می‌خواهد دست‌هایش را كه زیر لباس بلندش پنهان مانده بگیرم. قدم‌‌زنان برویم باغ شقایق، پشت سروهای خمره‌ای بنشانمش. برگردم و مثل حالا كه قرص‌ها تأثیر خود را می‌گذارند به خواب‌هایم بگریزم. در فاصله‌های كم و زیادشان بی‌هوش تاب بخورم و فكر كنم تا آن‌موقع حتماً مردی خواهد آمد و در یك صبح روز هفتم، پشت سروهای خمره‌ای، زن را پیدا خواهد كرد.

بیرون باران می‌بارد. آدم‌ها با سرِ پایین، زیر باران پیش می‌روند. همایون می‌آید، یک دست را سایبان چشم می‌کند و به جلو خیره می‌شود؛ به چند متر جلوتر شاید، چند متر آسفالت خیس. به گمانم سی سال می‌شود که همین‌ها را می‌بینم. بیرون حتماً هوا سرد است یا لابد باد بین شاخه‌ی درختان می‌پیچد. شاید هم تمام ساقه‌ها را می‌جنباند. همان ساقه‌ها که سایه‌شان روی دیوار روبه‌رو تکان می‌خورد.

نخستین‌باری‌ که‌ میم‌ به‌ آینه‌ نگاه کرد ترسید. طبیعی‌ بود، تا آن روز جز ماهیگیران مُرده، هیچ‌ انسان زنده‌ای‌ را مقابل خودش ندیده بود. تمام تصورش از خودش این‌ بود که چیزی‌ شبیه‌ به‌ مرغ‌های گوشت‌خوار است‌ با بدنی‌ کشیده‌تر شبیه‌ ماهی‌ و پاهایی‌ کوچک‌ مثل‌ لاك‌پشت‌. غیر از این‌ها چه‌ می‌توانست‌ باشد؟

پایان آفتاب، به سوی سیاهی است راهی که با هم آمده‌ایم، اشتباهی است مگریز از این خرابه، برای رفاه و امن هر گوشه‌ی جهان، قفس و بی‌پناهی است افسردگی و یأس، جهانگیر می‌شود این‌ها، فقط، نه خاصیت این نواحی است اردیبهشت و دوری از آغوش سبزه‌زار تاوان پاکدامنی و بی‌گناهی است...

‌اين واژگان «در رُو»هاى من بوده‏‌اند. بى‌‏بيش و كم. همين. ادعاى ديگرى نيست: فرار به جلو. به زندگى؛ از راه شعر: پاسخ‌‏هايى شخصى به مسئله‌ی وجود: اخذ تصميم ميان مرگ و زندگى. آنگاه كه مى‏‌بايد به «هنگام» با شما در ميان مى‌‏گذاشتم؛ نشد؛ نتوانستم؛ و... از همين رو مى‏‌بايد خود را و خواننده را مجاز بدانم كه اين‏‌ها را ورق‏‌ها و فرصت سوخت‌ه‏اىی بدانيم كه در بهترين شكلش بتوانم آرزو كنم اين نوشته‏‌ها استحقاق آن را داشته باشند كه «بشنوند» نه اينكه چيزى بگويند. گفتنى‏‌ها را به بهترين شكل، زندگى گفته است.

در آن سوى اين رودخانه هم كسى تور خالى‌‏اش را از آب مى‌كشد در آن سوى اين آب‏‌ها هم زمين مى‌لرزد در آن سوى اين كوه‌ها هم كسى با سنگ‌‏ها سخن مى‌گويد در آن سوى اين ديوارها هم كسى ديوار مى‌كشد در آن سو هم شعر، شاعر را كشته است در آن سو هم... اما در آن سوى اين مرزها هم همين آفتاب در همين آسمان مى‌‏چرخد و گاه: مى‌درخشد... و روياها يكى‌ست بى‌‏پناهى وطن ندارد: دنيا خانه‌ی من است.

در نیمه‌های شب خوابم نمی‌برد. بی‌خوابیم را به حراج گذاشته‌ام برای خاموشی چراغ‌ها برای فیلمی از جهان تلویزیون به صدای جادویی آهنگی از فرهاد «آورده به بازار و خریداری نی» انگار خریداری در میانه نیست، چقدر خوب بی‌خوابیم برای خودم جا می‌ماند از برای شعری تازه‌تر

مــن تــــو مـــــا ضمایری غایب هستیم برای او که حاضر به ادامه‌ی با ما نبود؛ نمانــــد تا بدانیم باد گاهی می‌آید و می‌آورد گاهی می‌رود و می‌بـــرد...

باید همین‌طور که تو صدایم می‌کنی شنیده شوم! باید همین‌طور که تو می‌روی با خودم برگردم...! از دست من که «دوستت دارم» چه برمی‌آید؟ از دست من که مثل برگی مسیر افتادنم را انتخاب نمی‌کنم چه برمی‌آید...

بارت شیفتۀ هوش و استعداد شگفت‌انگیز برشت بود و کشف برشت نقطۀ عطفی در زیبایی‌شناسی‌اش به‌شمار می‌رفت. این کشف نگاه و نگرش بارت را نسبت به هنر، به‌ویژه تئاتر، یکسر متحول ساخت و این تأثیر فرمالیست چه‌بسا تا واپسین نوشته‌های این ناقدِ ظریف و نکته‌سنج، در آثاری چون «پاره‌های سخن‌ عاشقانه» و «اتاق روشن»، همچنان باقی بود.

سنّتِ در دسترس بودنِ نخستین‌‏های تاریخ و فرهنگ و هنر، متأسفانه در کشورمان مهجور است. این آثار را یا باید در برخی کتابخانه‌‏ها جست، یا در آرشیو معدودی محققان. دشواریابی این آثار، بسیاری از پژوهشگران، نویسندگان و حتا خوانندگانِ علاقه‏‌مند را با سختي‏‌های بسیاری روبه‌‏رو می‏‌کند. از این ‏رو، بر آن شدیم در مجموعه‏‌ی میراث مکتوب، برخی از نخستین‏‌های تاریخ و فرهنگ و هنر گیلان را ـ اگر چه به‌‏دشواری ـ بجوییم و به چاپ برسانیم. انتخاب این آثار نه فقط به سبب نخستین‏ بودن آنان است، که ویژگی‏‌های درخور توجه دیگری نیز سبب گزینش این آثار شده است. خان گیلان، به قلم محمدعلي صفاري، نخستین رمانِ منتشرشده از نویسنده‏‌ا‏ی گیلانی است. این اثر افزون بر پیشرو بودن، ویژگی‏‌های مهم دیگری نیز در خود دارد كه بر اهميت آن مي‌‏افزايد.

می‌شود نگاه نکنی؟ می‌شود همین‌گونه بمانی و اما نگاه نکنی! مثل سرسبزیِ منجمدِ ایتاکا مثل پیداشُدِ خیابانِ معنای کلمه‌‌ی محو مثل گفتنِ - از لنز خوشم نمیاد نزن نگفته‌ای!؟ کسی نبود!؟ ای شبِ محاق.

درباره‌ی اَنیسه که می‌خواهی حرف بزنی نمی‌توانی بگویی به چه چیزهایی باور داشت. زندگی اَنیسه از آن چیزهایی که به آن‌ها باور داشت تشکیل نمی‌شد، زندگی اَنیسه مجموعه‌ای بود از چیزهایی که به آن‌ها باور نداشت. یکی دیگر از چیزهایی که اَنیسه به آن باور نداشت، نگفتن دروغ بود! او معتقد بود هرزمان که گفتن حقیقت برایت دردسر می‌شود باید دروغ بگویی و خودت دروغت را باور کنی تا همه آن را بپذیرند، اما شدیداً از دروغ‌های جزئی بیزار بود. مثلاً از دروغ‌های رایج در بین پدر و مادرها متنفر بود؛ وقتی بچه بودیم هرگز نمی‌گفت پارک‌ها بسته است، و برای آن‌که مانند دیگران دروغ جزئی نگوید به من می‌گفت: «هیچ پارک‌دارِ بی‌ناموسی پارکشو وسط روز نمی‌بنده، اما ما پارک نمی‌ریم! چون الآن حالش نیست، همین! من شصت‌ونه سالمه!»