آنچه امروز پیرامون‌مان جاری است، بحران «معنا» است. روزگاری دراز، در مراودات اجتماعی و سیاسی خود، همگان از همان فرهنگ لغت جلد چرمی قدیمی بهره می‌گرفتیم که بیشتر واژگان آن، پس از دورۀ جنگ سرد گردآوری شده ‌بود. آنقدر به استفاده از این فرهنگِ سنگین و قطور به‌عنوان کتاب مرجع خو گرفته بودیم که دیگر نیازی به جستجوی واژگان دَم‌دستی احساس نمی‌کردیم، با این فرض که از پیش، معنای آن کلمات را خوب می‌دانیم. به‌ناگاه بادی شدید شروع به وزیدن می‌کند و برگستان کتاب را به آشوب می‌کشد. شمعی فروزان در کنار کتاب قرار دارد. و در یک آن، از وزش باد سرنگون می‌شود. آتش به جانِ فرهنگ می‌افتد. به نجات فرهنگ برمی‌خیزیم، اما افسوس، بسیاری از اوراق آن به خاکستر مبدّل شده‌اند. باید فرهنگ را بازنویسی کنیم، کاری که محتاجِ بازتعریف بسیاری از مفاهیم ذهنی‌مان است. اما سخت‌ترین کار، یافتن معنای سهل‌ترین کلمات است.

تحقيقات گيلانى آلكساندر خودزكو (1891 ـ 1806 میلادی)، سرشار از نكته‏‌بينى يک روح علمى است. این پژوهشگر لهستانی در کتاب سرزمین گیلان، سيماى روشنى از تاریخ و جغرافیای گيلان‌زمین را در نيمۀ اول قرن نوزدهم تصوير مى‏‌كند. این كتاب یکی از مهم‌ترین و مستندترین منابع دربارۀ گیلان است که به‌شکلی موجز و خلاصه، خواننده را در جريان آنچه كه در دهۀ سوم قرن نوزدهم در اين سرزمين مى‏‌گذرد، قرار مى‏‌دهد.

‌

لحظه‌ای کمیاب، مثل سفرِ برگ از شاخه تا زمین...» در هوای سُربی زمستان جمله‌ای از راه می‌رسد، جمله‌ای زمْهریر، عادی و پیش ‌پا افتاده. مثل برفی که در برابر نگاه ما از پشتِ شیشه‌های کثیف بر زمین می‌نشیند، به آن می‌نگریم. با نگریستن به آن، نگاه‌ خود را می‌سوزانیم، در نو کردن خاطره‌ها، بی‌‌اندوه و ‌‌بی‌تلخکامی، زندگی‌ خود را می‌سوزانیم. فقط همین، به یاد ‌می‌آوریم. اینک، خاطره‌ای از گوشتِ تنِ یکشنبه‌‌، روزی بدون کم‌ترین روشنایی، کم‌ترین یاد، کوچک‌ترین دیدار. دیروز باز در تنهایی ما زنده می‌شود، دیروز اَشباحش را برای ‌ما باز می‌آورَد، دیروز همیشه سرآغازی برای زندگی ما بوده است. بی‌‌تسلا جان می‌دهیم، از شادی می‌میریم، تسلایی نداریم، گرچه می‌دانیم دست‌ زندگی از داشتن چنین اندیشه‌ای ما را بر حذر می‌دارد. چه سود، زیستن در ششدرِ اندوه روزها، زیستن زیر بارِ گرانِ ‌فصل‌ها در دوزخ.

برنج سال‌هاست که به عنوان محصولی مهم و ممتاز، بر مناسبات اقتصادی، سیاسی و حتا فرهنگی سرزمین گیلان تاثیرگذار بوده است و پژوهشگران بسیاری درباره‌ی آن به تحقیق و پژوهش پرداخته‌اند. کتابِ کشت برنج در گیلان و دیگر ولایات جنوب دریای کاسپین، اثر هـ . ل. رابینو، در شمار یکی از بهترین آثاری است که اطلاعات موجود در آن، که حدود بیش از یک سده‌ی پیش جمع‌آوری شده، مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت این محصولِ باارزش و پرزحمت را مورد مطالعه قرار می‌دهد و در کنار معرفیِ مراحل تولید محصول، با ذکر آمارهای دقیق، میزان محصول و مناسبات اقتصادی پس از تولید را در آن دوره مورد توجه قرار می‌دهد. این یادداشت‌های رابینو مجموعه‌ای از بهترین اطلاعات را درباره‌ی این محصول پربها در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد. اطلاعاتی که بی‌شک بخش مهمی از‌ آن‌ها در گذر سده‌ی گذشته از خاطرها پاک شده‌اند. ترجمه‌ی دقیق و تعلیقات خواندنیِ مترجم و پژوهشگر فقید، جعفر خمامی‌زاده بر این کتاب هم، آن را به اثری قابل‌توجه در رابطه با محصولی بدل کرده است که از دیرباز بخشی جداناشدنی از مناسبات زندگی گیلانیان بوده است.

این کتاب گزارش سفر هیئتی است از روسیه به شمال ایران در آخرین سال‌های حکومت کریم‌خان زند (1149 تا 1153)، به ریاست ساموئل گتلیب گملین، پزشک و گیاه‌شناس آلمانی. در هیئت همراه گملین، چند تن از دانشجویان او و یک نقشه‌کش هم حضور داشتند. گملین در این اثر علاوه‌بر بحث در مورد موجودات طبیعی درباره‌ی استحکامات، راه‌ها، نوع اسلحه، تعداد سربازان، محصولات تجاری و بسیاری چیزهای دیگر در نواحی جنوب دریای خزر به تحقیق و پژوهش پرداخته است.

بلند شدیم و بیرون رفتیم و بستنی بزرگ خوردیم. انگار که همه چیز بر وفق مراد است. انگار داشتیم چیزی را جشن می‌گرفتیم. حالا دو سال از آن زمان گذشته است. دو سال پیش هفدهم ماه مه، آخرین روزی بود که پدر با ما زندگی کرد. تاریخ این‌روز به یادم مانده مثل تاریخ یک جشن بزرگ ملی.