دُرفک، جان گیلان است، نگهبان این مرز و بوم. شناخته‌شده‌ترین و معروف‌ترین کوه گیلان. ساده‌ترین مردمان این سرزمین هم این کوه را می‌شناختند و می‌شناسند. دُرفک پشت به تمدن دیلمان دارد و پهلو به مارلیک زده. نشانه و جهت‌یابی و قبله‌نمای مردمان این سرزمین بوده‌است. از دیرباز تاکنون. علی‌رغم نبود ارتفاعِ زیادِ آن، قرارگیری بلافصلش در جوارِ جلگۀ پَستِ مرکزِ گیلان، آن‌را به یکی از پُراُبهت‌ترین چشم‌اندازهای جغرافیایی ایران تبدیل کرده است. دُرفک از بسیاری نقاط جلگۀ مرکزی، شرق و غربِ میانه گیلان دیده می‌شود.از جغرافیای دیلمان، سیاهکل، رودبار، رشت، لاهیجان، لنگرود، رخِ زیبای دُرفک این شکوهِ مانا، برای مردمان گیلان دل‌ربایی می‌کرده است. دُرفک نماد گیلان است، نه فقط نماد مردمان کوهستانی دیلمان و رودبار، بلکه نماد تمامی مردم جلگه‌نشین آن.

‌

سابقه‌ی زیستِ بشر در گیلان بر اساس داده‌های حاصل از آخرین مطالعات و کاوش‌های باستان‌شناسی و دیرین‌شناسی، تا حدود 230,000 سال قبل تعیین شده است. تحقیقات چندساله‌ی اخیر در چند محوطه‌ی پیش از تاریخی و بعضی غار‌ها و پناهگاه‌های صخره‌ای و سنگی گیلان، گواه این ادعا است. ابزار‌های سنگی و استخوان‌های انسانی مربوط به چند هزار سال قبل، ما را به این حقیقت رهنمون می‌کند که بر خلاف گمان‌های رایج، سکونتِ انسان در این سرزمین، بسیار قدیم‌تر از تصورهای معمول است. در این کتاب، غارهای عمدتاً باستان‌شناختی گیلان به تفکیک هر شهرستان، از غرب به شرق گیلان معرفی و قدمت و تاریخ غارها و پناهگاه‌های صخره‌ای، براساس مواد فرهنگی - تاریخی از قبیل سفال، سنگ و استخوان که در اثر بررسی، گمانه‌زنی و کاوش در داخل آن‌ها صورت گرفته، تعیین شده است. از آن‌جا که حجم این کتاب امکان معرفی و توصیف همه‌ی غارها را نمی‌دهد، از این رو مهم‌ترین غارهای هر شهرستان مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان، فهرستِ غارها و پناهگاه‌هایی که تا سال 1392 مورد شناسایی قرار گرفته‌اند، به‌صورت جدول ارائه شده است.

کتاب اطلس رود‌های گیلان، چکید‌ه‌ای از طرح‌های تحقیقاتی بی‌شماری است که طی چند د‌هۀ اخیر د‌ر عرصۀ حوضه‌های آبریز گیلان انجام شد‌ه و نتیجة تجربه‌‌های د‌و د‌هه فعالیت نگارند‌گان د‌ر زمینۀ مباحث منابع آب و رود‌های استان گیلان است. مبنای مطالعه د‌ر این پژوهش، نقشه‌های 1:50000 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح است. علاوه‌براین از نقشه‌های رقومی 1:25000 سازمان نقشه‌برد‌اری کشور برای برد‌اشت عمیق‌تر و تصحیح برخی اطلاعات استفاد‌ه شد. ابتد‌ا د‌ر زمینۀ جغرافیای طبیعی گیلان با د‌ید‌گاه تأثیر آن بر منابع آب استان گیلان مطالبی ارائه شد‌ه‌است. ویژگی‌های زمین‌ریخت‌شناسی رود‌خانه‌های گیلان و نقش جغرافیای طبیعی د‌ر توزیع شبکۀ آبراهه‌های استان موردِ بحث قرار گرفته‌است. آب‌وهوای گیلان، به‌عنوان عامل اصلی به‌وجود آمد‌ن جریان‌های سطحی و رود‌خانه‌ها موردِ بررسی قرار گرفت. آبد‌هی رود‌خانه‌های گیلان به‌عنوانِ پی‌آمد بارش و تغییرهای ماهانۀ آن از د‌یگر مطالب ارائه شد‌ه است. د‌ر پایان، توضیحاتی د‌ر زمینۀ هر کد‌ام از رود‌های گیلان که د‌ارای پس‌کرانه‌های کوهستانی و حوضة آبریز مستقلی هستند، بیان شد‌ه‌است. این اطلاعات شامل موقعیت جغرافیایی، مهم‌ترین سکونتگاه‌های انسانی د‌ر حوضه، شاخه‌ها و رود‌های آن، ویژگی‌های هند‌سی حوضه، برخی از مشخصه‌های آبد‌هی و بارش حوضۀ آبریز و د‌ر پایان جاذبه‌های طبیعی و انسانی برجستة آن‌ها است.

کتاب پیش‌رو، ماحصل سال‌ها تلاش و پژوهش مستمر در زمینة شناسایی شرایط آب‌وهوایی استان گیلان است. آب‌وهوای استان گیلان، چه در ابعاد تاریخی و چه شرایط علمی موضوعی موردِتوجه بوده ‌است. شرایط آب‌وهوایی خاص، پدیده‌های جوی شاخص، همچون برف‌های سنگین، باد منجیل و... همگی از دلایل اهمیت آب‌وهوای گیلان است. شرایط آب‌وهوایی بر جنبه‌های مختلف زندگی بشر تأثیر زیادی دارد، همین امر ضرورت شناخت از وضعیت آب‌وهوایی گیلان برای استفاده در مطالعه‌های گوناگون فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، معماری، تاریخی، باستان‌شناسی و... را مشخص می‌سازد. در این کتاب تا حد ممکن به زبانی ساده، عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آب‌وهوای گیلان موردِ توجه قرار گرفته ‌است. سپس شرایط عناصر جوی استان گیلان تشریح می‌شود. طبقه‌بندی شرایط آب‌وهوایی گیلان یکی از فصول دیگر این کتاب است. پدیده‌های شاخص آب وهوایی گیلان، مخاطره‌های جوی، شرایط آب‌وهوای گذشته و آیندة گیلان از دیگر موضع‌های مورد توجه در این کتاب است.

کتابِ گیلان، اثر محقق و مترجم نامی کریم کشاورز (1365– 1279)، اگرچه در شمار صفحات اندک به‌چشم می‌آید اما یکی از مهم‌ترین منابع شناخت سرزمین گیلان تا به امروز است. در این اثر، کشاورز کوشیده است تمامی جنبه‌های مورد نیاز برای معرفی یک سرزمین را، هر چند به اختصار، مورد بررسی قرار دهد. این کتاب مباحثی چون: تاریخ و جغرافیای گیلان، منابع طبیعی، حیوانات، جغرافیای اقتصادی و سیاسی، کشاورزی، شیلات و دامداری، صنایع، بازرگانی و اقتصاد، ساکنان بومی، معماری، آموزش و پرورش، فرهنگ و هنر، آداب و رسوم و خوراک‌های گیلان را در بر می‌گیرد. این کتاب حدود پنج دهه دور از دسترس بود و اینک باز چاپ آن با ویرایشی نو به علاقه‌مندان تاریخ و فرهنگ گیلان ارائه می‌شود.

کتابِ اطلس جاذبه‌های طبیعی گیلان، اولین اطلس جامع طبیعت‌شناسی گیلان د‌ر نوع خود است. د‌ر این پژوهش سعی شد‌ه است بنابر د‌ید‌گاه‌های طبیعت‌گرد‌ی و زمین‌گرد‌شگری و برمبنای طبقه‌بند‌ی‌های موجود د‌ر این علوم، فهرستی از منابع و جاذبه‌های طبیعیِ گرد‌شگریِ استان گیلان معرفی شوند. اثرِ پیش‌رو، نتیجه‌ی سال‌ها مطالعه و بازد‌ید مید‌انی د‌و تن از پژوهشگران حوزه‌ی جغرافیا، گرد‌شگری و محیط‌‌‌زیست استان گیلان است و مجموعه‌ای از اطلاعات جغرافیایی و تصویری د‌ر زمینه‌ی چشم‌اند‌ازها و مناظر طبیعی گرد‌شگری استان گیلان را د‌ر شش زیرشاخه‌ی زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی، آب‌وهوایی، منابع آب، گیاه‌شناسی، جانورشناسی و مناطق حفاظت‌شد‌ه، د‌ربرمی‌گیرد.

شرح ژاپنیان مسافر که در این مجموعه ارائه شده است، وصفی است از مناعت و کوشایی و آزادگی گیلانیان، به گواه این اثر، ژاپنی‌ها در گیلان مردمی را می‌دیدند که ذهن و دل‌شان همچون سرزمین شمال ایران نزه و پرطراوت بود و آماد‌ه‌ی پذیرفتن و پیش بردن شیوه‌ها و اندیشه‌های تازه. بخش‌ها و فصل‌های این کتاب با همکاری شماری از ایران‌پژوهان ژاپنی و دانش‌آموختگان و دانشجویان ممتاز رشته‌ی زبان فارسی و ایران‌شناسی دانشگاه مطالعات خارجی اوساکا به فارسی درآمده است.

درباره‌ی کوه‌های گیلان منبع مستقل و جامعی موجود نیست به‌جز اشاراتی در سفرنامه‌ها و کتاب‌های جغرافیایی مربوط به گیلان، که درباره‌ی کوه‌های آن به اختصار توضیحاتی ارائه شده است. برای استفاده‌ی کسانی که قصد شناسایی بهتر کوه‌ها در محیط طبیعی و بازدید میدانی از آن را دارند، مجموعه ی پیش رو را با عنوان اطلس کوه‌های گیلان تهیه کردیم. در این اطلس، علاوه بر موقعبت های کوه‌های استان، روستاها وییلاق‌های معروف و راه‌های دسترسی به آن‌ها ارائه شده است، تا به نوعی مخاطب توانایی شناسایی راحت مسیر و دسترسی تا پای کوه را داشته باشد. لازم به یادآوری است، برای صعود به بسیاری از این قله‌ها، نیاز به نقشه‌هایی با مقایس کوچک‌تر است، که در این مورد نقشه‌های توپوگرافی سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح با مقیاس 1:50000 موجود وقابل استفاده است. امیدواریم با چاپ مجموعه ی نقشه و اطلس کوه‌های گیلان، نقش کوچکی در شناخت جغرافیای ناهمواری‌های این سرزمین زیبا داشته باشیم. در این نوشتار سعی شده است ابتدا شرح مختصری در زمینه‌ی زمین شناسی و جغرافیای ناهمواری‌های گیلان، به صورت جداگانه در دو مبحث البرز (شرق گیلان) و تالش (غرب گیلان)، و هم‌چنین اطلاعات خلاصه‌ای درباره‌ی جاذبه‌‌های تاریخی و طبیعی موجود در این مناطق کوهستانی ارائه شود.