پلک‌هایم درد دارد برای بسته شدن حالا گم کن سرت را میانِ داغ‌هایی که می‌آیند و نمی‌روند و آماده‌ی شکستن‌َست حسی به قدرِ یک نقطه در تاریکی که می‌رقصد در گمگشتی‌اش.

وقتی به کتاب‌های تاریخی و جغرافیایی استان گیلان مراجعه می‌کنیم، متوجّه می‌شویم که خیلی از مکان‌ها، مناطق، مسائل فرهنگی مثل گویش‌ها، آداب و رسوم و رویدادها از قلم تاریخ‌نویسان و محققان افتاده است. این خلاء شاید به جهت صعب‌العبور بودن بعضی مناطق، یا به دلیل جهت‌گیری‌های شخصی آنها نشاًت گرفته باشد. این ناگفته‌ها و نادیده‌ها می‌تواند فرصت خوبی برای افراد علاقه‌مند جهت تحقیق، گردآوری و ارائۀ مطالب تازه و بکر ایجاد نماید. یکی از مناطقی که در استان گیلان کمتر به آن توجّه شده، بخش غربی سفیدرود در شهرستان رودبار است. اگر بگوییم شهرستان رودبار ایران کوچکی است با اقوام، زبان‌ها، گویش‌ها، فرهنگ‌ها و مناطق جغرافیایی مختلف، سخنی به گزاف نگفته‌ایم. نویسنده در این کتاب به آداب و رسوم، باورها، چگونگی برگزاری جشن‌ها، عزاداری‌ها، کنایه‌ها و ضرب‌المثل‌های روستای لاکه از توابع بخش مرکزی شهرستان رودبار، پرداخته است.

و این نشانه‌ها تکه‌های یک شعرند که تو جورشان می‌آوری عاشقانه‌ای برای بندری مغرور.

ایل شاندرمن یکی از ایلات قدیمی تالش به‌شمار می‌رود که در این پژوهش، زندگی دامداری و دانش بومی مردمان آن مورد بررسی همه‌جانبه قرار گرفته است. از نتایج پژوهش حاضر باید به ثبت ایل‌راه‌ها، شناخت تیره‌ها و طوایف و ثبت دقیق تقویم کوچ آنها اشاره کرد. این پژوهش می‌تواند به‌عنوان الگوی علاقه‌مندان به موضوع دامداری در تالش، گیلان و دیگر نقاط ایران مورد استفاده قرار گیرد.

صبح زود رسیدیم به میدانگاه مقابل زندان قصر. صفیه گفت: روزی که زندانیای سیاسی رو آزاد کردیم، من این‌جا بودم. پلکش از نگرانی می‌پرید. جلوی زندان شلوغ بود. اغلب خانم‌ها با چادر سیاه و لباس مشکی از هم قابل تشخیص نبودند. زن‌ها در هم وول می‌زدند. هرکس چیزی می‌‌گفت. صدای فین‌فین و گریه می‌‌آمد. گاهی یکی زیرلب به دیگری اشاره می‌‌کرد و می‌‌گفت: زن تیمسار فلانیه... دیدن زن‌های شیک و آلامد دیروز که حالا مچاله و درهم کوفته گریه می‌‌کردند، حس غریبی داشت. انگار دستی آمده و آدم‌های دوردست و همان خانم‌شیک‌هایی که از قنادی فرانسه شیرینی صورتی می‌خریدند و وجود پر از عطر و پودرشان من را مضطرب می‌‌کرد پایین کشیده بود.

وختی به محل فارسائیم، بیدم خیلی شلوغه! اَقای روغنی خیلی زحمت بکشای. اَپارتمانَ پارکینگا، کلّن در اختیار انجمن بنای. پارکینگَ سرَ جور ایتا پرده بزای، کی بینیویشته‌ی «غُرماچ فرهنگسرا». پارکینگ بزرگ و خیلی تر و تمیزه، اونا مثلَ سالونَ عروسی زینت بکودائید. تریبون و میکروفون و باند و دسگای اِ . کُ، بنائید. سمتَ راستا اختصاص بدائید به بساط چائی، سمتَ چپا همه رقم میوه و شیرینی دیچائید، پاک ایتا پیله مجلس بیگیفتائید، مرا ذوقا گیفته! هی یکو بیدم اون چیه، ایتا پیله درازَ مرداکَ چان پَسه نیشتامه! ائی نفر داد زنه: «سالون ایسه آماده» جمعیت دسَ جمی گه: «غُرماچ بفرمائید». اَن مرداکم، هطو کی مرا خو چان پسه بیگیفتای، خو را، شعرَ آهنگَ امرا، تکان تکان دهه. *** وقتی به محل رسیدیم، دیدم خیلی شلوغه، آقای روغنی خیلی زحمت کشیده، پارکینگ آپارتمان را کاملاً در اختیار انجمن قرار داده. در سر در پارکینگ پرده زده که نوشته شده، «فرهنگسرای غُرماچ» پارکینگ بزرگ و خیلی تر و تمیزه آن را مثل سالن عروسی زینت کرده‌اند. تریبون و میکروفون و باند و دستگاه، اِ . کُ- گذاشته‌اند. سمت راست را اختصاص داده‌اند به بساط چای، سمت چپ همه رقم میوه و شیرینی چیده‌اند، یک مجلس بزرگ و درست و حسابی گرفته‌اند. ذوق زده شدم. ناگهان دیدم یعنی چی، روی شانه‌های مرد بلند قدی نشسته‌ام! یک نفر داد می‌زند، «سالن شده آماده» جمعیت همگی می‌گویند، «غُرماچ بفرمایید». آن مرد هم، همینطور که مرا بر دوش گرفته، خودش را با شعر و آهنگ، تکان‌تکان می‌دهد.

میرحشمت‌الله : اگه از من بپرسی می‌گم که شماها یعنی تو و اون عاشق دلداده‌ی فراریت، دارین تاوان نادونی وحماقت تونو می‌دین. آدم عاقل نون می‌خوره نادون، بادمجون. وگرنه این نبود حال و روزتون. دارم می‌بینم حکایت زندگیتو گوهر… قربون برم طایفه یزید رو. کدوم آدم منصفی سرکسی که خاطر شو بخواد همچین بلایی می‌آره، هر کی دنبال جغد رفت به بیغوله رسید. گوهر: این حرف‌ها رو به کسی بگو که پیشونی نوشتش زرشک نباشه.

چشم بد دور که این لحظه دو شیر از بلد بیشه زِ گردان دلیران، چو گویی همان رستم دستان، در این وادی برقصند، بسا شیر و پلنگند به لطف صمد قادر وهاب، دو تن دل زده در آب، چُسان حور و پریان، فرو کوفته و حاذق و دانا و توانا، چُنان مرشد و استاد در آن فن کمر و چرخش میدان زِ آن زُلف پریشان پر از ناز و قِر و عشوه و نازند و بتازند چنان چرخش کیهان و سپس چند تکانی و تکان‌های چُنانی و که من دانم و دانی که می‌جنبد و می‌جنبد و هِی جنبش و جنبان و بریزد شرف و عافیت و زُهد و عبادت ز سرِ مومن و عارف، چو ببیند چنین عشوه و نازی بدین‌سان، پُر و فَت و فراوان.

بدون شک بخش اعظم ادبیات فارسی از چاشنی عرفان برخوردار است و همین مباحث معرفتی اگر در نوشته‌ها و سروده‌های نویسندگان و شعرای ما نبود شاید از ادبیات ایران نامی باقی نمی‌ماند و آنچه که آوازۀ ادبیات فارسی را عالمگیر کرده است؛ همین چاشنی عرفان در اشعار شاعرانی چون سنایی، عطار، مولوی، عراقی، حافظ و... گویندگان دیگر است. کتاب حاضر سعی در بیان نمونه‌ای از آن تمثیلات عده‌ای از عرفا را داشته است تا با رمزگشایی آنها، البته با دیدگاه شخصی که حاصل مطالعات سالیان متمادی است، بتواند حلاوت و لذت آنها را به کام خواننده بچشاند و راه را برای بهره‌مندی بیشتر خوانندگان، بخصوص دانشجویان فراهم نماید.

به پهنای کلمه رسیدم خوابم برد راوی مرا به دوزخ اشباح سپرد دیدم که برگ درخت و سرما هیچ اعتنا به آتش نداشتند تنها عقربی که از رگ‌های من بالا رفته بود دست مرا گرفت و از بند صراط عبورم داد ...

موضوع در حقیقت این بود که من نمی‌توانستم جلب نظر کنم. او این دنیا را خوب می‌شناخت و راه جلب نظر را خوب یاد گرفته بود. صدایش را بالا و پایین می‌کرد. دست‌هایش را تکان می‌داد و با حرکات دیوانه‌وار حضار را شیفته‌ی خودش می‌کرد. آیا می‌دانست داستانش آن چیزی نیست که او می‌پندارد. یعنی نمی‌داند در دنیای امروز خیلی چیزها تغییر کرده و او هم یکی از رج‌زدگان شده است.

افراشتۀ روزنامه‌نگار و مبارز سياسی، افراشتۀ شاعر و افراشتۀ داستان‏نويس؟ از هر زاويه كه به زندگی و آثار محمد‏علی افراشته (1338ـ 1287) بنگريم به لحاظ محتوايی، مردمان، حاكمان و ارتباط متناقض آنان را می‏بينيم؛ و به لحاظ شكلی، روايت جذاب و شيرين، طنز ريزبينانه و صريح و چخوفی، تيپ‏ها و شخصيت‏هايی متفاوت اما ملموس، و سوژه‏هايی رندانه و پُر نيش و نوش او را. كتاب حاضر دربرگیرندۀ تمامی داستان‌های محمدعلی افراشته است كه برآيند يك عمر نوشتن اوست. در این آثار، هم شعارگرايیِ دوران جوانی او پیداست و هم زلالی و شفافيت سوژه‏ها و پردازش شخصيت‏هايش در آثاری که در غربت نوشت و در کشور بلغارستان و به زبانی بیگانه منتشر کرد؛ آثاری که در آن‌ها دیگر شعار نمی‏دهد بلکه نشان می‏دهد. مرگ نابه‏هنگام افراشته در مهاجرت، آثار او را تا حدود زیادی در محاق فروبرد. جمع‌آوری و نشر آثار او، ادای دینی است به یکی از بااستعدادترین نویسندگان طنزپرداز معاصر ایران.

از ویژگی‌های مردمان گیلان‌زمین، که تا حدودی هنوز در گوشه و کنار این سرزمین، جاری و ساری است، زمزمه‌ی ترانه‌های عامیانه و فولکلور به‌وقت کار و زندگی روزمره است. ترانه‌هایی با ساده‌ترین واژگان ممکن که چندان در بند ردیف و قافیه نیست و استوار بر موسیقی دلنشین کلمات، از عشق، عاطفه، سادگی، صمیمیت، اندوه، شادی، آرزو و ده‌ها مفاهیم انسانی دیگر سخن می‌گوید. این کتاب، مجموعه‌ای از اصیل‌ترین ترانه‌های عامیانه‌ی گیلکی با لهجه‌هایی گوناگون است که گوشِ جان مخاطب را می‌نوازد.

شاخه‌های خشکیده‌ی ترس شاخه‌های تر احساس خرمنی از برگ‌های چرمی ایمان قلوه‌سنگ‌های شکسته و صیقل‌خورده از بقایای بُتان کُنده‌های پیر سنّت و نهال‌های بی‌ریشه‌ی عصیان جنگلی سرریز از اندوه باران پشت سد تو گیر افتاده‌اند.

او مرا فرا ‌خواند و طنابش را به سوی من رها کرد. خود را به سوی او می‌کشانم و او به فراخواندن نام من ادامه می‌داد، طناب پاره شد... . سیّاره‌ها و ستاره‌ها تنها سرگرمی‌اش بودند. خورشید را می‌چرخاند و با نور آن بازی می‌کرد. زمانِ عروسک‌بازی بود، پس به سراغ زمین آمد و با آدم‌ها بازی کرد. یکی را می‌میراند و دیگری را قهرمان داستانش می‌کرد و اگر زیاد با آن سرگرم می‌شد، زمین می‌لرزید. در آخر به پرسش‌ها رسیدگی کرد و با زمین خداحافظی کرد. نوبت آن رسیده بود تا سراغ جهان‌های تیله‌‌‌ای دیگر برود. ناگهان تیله‌ای از دستش افتاد و شکست. باید از نو تیله‌ای می‌ساخت. او مرا فرا خواند و طنابش را به سوی من رها کرد. خود را به سوی او می‌کشاندم و او به فراخواندن نام من ادامه می‌داد... طناب پاره شد... .

من... بَختْ‌یار... شهادت می‌دهم كه باید به مانندِ آدمیانِ دو ـ رویْ صفت... در ظاهر... بر چَشم و زبان، نیك بود. اَما در باطن... بر سَر و دل، بَد!

در من زندانی‌ست سراسر گلدان ریشه در سقف با ساقه‌ای ترد و گلبرگی که به وقت وزیدن کلمات می‌افتد آه ای گنجشک رها از آبادی تو تا زندان من بهاران بهار فاصله است.

مورچه‌های بال‌دار از حاشیه‌ی تصویر زن می‌گریزند. زن با سایه‌ی كوچكش، بی‌آن‌كه هیچ طرحی از چهره‌اش پیدا باشد، هم‌چنان در متن خاكستری کتاب ایستاده ‌است. وقتی فكر می‌كنم او همیشه آن‌جا خواهد ایستاد، غمناك می‌شوم. دلم می‌خواهد دست‌هایش را كه زیر لباس بلندش پنهان مانده بگیرم. قدم‌‌زنان برویم باغ شقایق، پشت سروهای خمره‌ای بنشانمش. برگردم و مثل حالا كه قرص‌ها تأثیر خود را می‌گذارند به خواب‌هایم بگریزم. در فاصله‌های كم و زیادشان بی‌هوش تاب بخورم و فكر كنم تا آن‌موقع حتماً مردی خواهد آمد و در یك صبح روز هفتم، پشت سروهای خمره‌ای، زن را پیدا خواهد كرد.

بیرون باران می‌بارد. آدم‌ها با سرِ پایین، زیر باران پیش می‌روند. همایون می‌آید، یک دست را سایبان چشم می‌کند و به جلو خیره می‌شود؛ به چند متر جلوتر شاید، چند متر آسفالت خیس. به گمانم سی سال می‌شود که همین‌ها را می‌بینم. بیرون حتماً هوا سرد است یا لابد باد بین شاخه‌ی درختان می‌پیچد. شاید هم تمام ساقه‌ها را می‌جنباند. همان ساقه‌ها که سایه‌شان روی دیوار روبه‌رو تکان می‌خورد.

نخستین‌باری‌ که‌ میم‌ به‌ آینه‌ نگاه کرد ترسید. طبیعی‌ بود، تا آن روز جز ماهیگیران مُرده، هیچ‌ انسان زنده‌ای‌ را مقابل خودش ندیده بود. تمام تصورش از خودش این‌ بود که چیزی‌ شبیه‌ به‌ مرغ‌های گوشت‌خوار است‌ با بدنی‌ کشیده‌تر شبیه‌ ماهی‌ و پاهایی‌ کوچک‌ مثل‌ لاك‌پشت‌. غیر از این‌ها چه‌ می‌توانست‌ باشد؟

پایان آفتاب، به سوی سیاهی است راهی که با هم آمده‌ایم، اشتباهی است مگریز از این خرابه، برای رفاه و امن هر گوشه‌ی جهان، قفس و بی‌پناهی است افسردگی و یأس، جهانگیر می‌شود این‌ها، فقط، نه خاصیت این نواحی است اردیبهشت و دوری از آغوش سبزه‌زار تاوان پاکدامنی و بی‌گناهی است...

‌اين واژگان «در رُو»هاى من بوده‏‌اند. بى‌‏بيش و كم. همين. ادعاى ديگرى نيست: فرار به جلو. به زندگى؛ از راه شعر: پاسخ‌‏هايى شخصى به مسئله‌ی وجود: اخذ تصميم ميان مرگ و زندگى. آنگاه كه مى‏‌بايد به «هنگام» با شما در ميان مى‌‏گذاشتم؛ نشد؛ نتوانستم؛ و... از همين رو مى‏‌بايد خود را و خواننده را مجاز بدانم كه اين‏‌ها را ورق‏‌ها و فرصت سوخت‌ه‏اىی بدانيم كه در بهترين شكلش بتوانم آرزو كنم اين نوشته‏‌ها استحقاق آن را داشته باشند كه «بشنوند» نه اينكه چيزى بگويند. گفتنى‏‌ها را به بهترين شكل، زندگى گفته است.

در آن سوى اين رودخانه هم كسى تور خالى‌‏اش را از آب مى‌كشد در آن سوى اين آب‏‌ها هم زمين مى‌لرزد در آن سوى اين كوه‌ها هم كسى با سنگ‌‏ها سخن مى‌گويد در آن سوى اين ديوارها هم كسى ديوار مى‌كشد در آن سو هم شعر، شاعر را كشته است در آن سو هم... اما در آن سوى اين مرزها هم همين آفتاب در همين آسمان مى‌‏چرخد و گاه: مى‌درخشد... و روياها يكى‌ست بى‌‏پناهى وطن ندارد: دنيا خانه‌ی من است.

در نیمه‌های شب خوابم نمی‌برد. بی‌خوابیم را به حراج گذاشته‌ام برای خاموشی چراغ‌ها برای فیلمی از جهان تلویزیون به صدای جادویی آهنگی از فرهاد «آورده به بازار و خریداری نی» انگار خریداری در میانه نیست، چقدر خوب بی‌خوابیم برای خودم جا می‌ماند از برای شعری تازه‌تر

مــن تــــو مـــــا ضمایری غایب هستیم برای او که حاضر به ادامه‌ی با ما نبود؛ نمانــــد تا بدانیم باد گاهی می‌آید و می‌آورد گاهی می‌رود و می‌بـــرد...

باید همین‌طور که تو صدایم می‌کنی شنیده شوم! باید همین‌طور که تو می‌روی با خودم برگردم...! از دست من که «دوستت دارم» چه برمی‌آید؟ از دست من که مثل برگی مسیر افتادنم را انتخاب نمی‌کنم چه برمی‌آید...

سنّتِ در دسترس بودنِ نخستین‌‏های تاریخ و فرهنگ و هنر، متأسفانه در کشورمان مهجور است. این آثار را یا باید در برخی کتابخانه‌‏ها جست، یا در آرشیو معدودی محققان. دشواریابی این آثار، بسیاری از پژوهشگران، نویسندگان و حتا خوانندگانِ علاقه‏‌مند را با سختي‏‌های بسیاری روبه‌‏رو می‏‌کند. از این ‏رو، بر آن شدیم در مجموعه‏‌ی میراث مکتوب، برخی از نخستین‏‌های تاریخ و فرهنگ و هنر گیلان را ـ اگر چه به‌‏دشواری ـ بجوییم و به چاپ برسانیم. انتخاب این آثار نه فقط به سبب نخستین‏ بودن آنان است، که ویژگی‏‌های درخور توجه دیگری نیز سبب گزینش این آثار شده است. خان گیلان، به قلم محمدعلي صفاري، نخستین رمانِ منتشرشده از نویسنده‏‌ا‏ی گیلانی است. این اثر افزون بر پیشرو بودن، ویژگی‏‌های مهم دیگری نیز در خود دارد كه بر اهميت آن مي‌‏افزايد.

زبان گیلکی از گروه شمال غربی خانواده‌ی زبان‌های ایرانی است که در کرانه‌ی جنوبی دریای کاسپین و در استان گیلان رواج دارد. اين زبان صورت مکتوب ندارد. از دهه‌های گذشته تاکنون تلاش‌هایی شده است تا آثار نویسندگان بومی به زبان گیلکی را - که عمدتاً شعر هستند- با استفاده از الفبای عربی (شکلی از آن که در نوشتار زبان فارسی به کار می‌رود) منتشر کنند. ولی این زبانِ نوشتاری چندان رایج نشد. تدریس در مدارس نیز به زبان فارسی است. به همین دلیل و نیز به این دلیل که دوزبانگی در میان گیلک‌ها بسیار گسترش یافته است، زبان گیلکی به‌ویژه در واژگان خود (و تا حدودی در واج‌شناسی) تحت تاثیر زیاد زبان فارسی قرار گرفته است. کتاب زبان گیلکی (تالیف راستارگوییوا و همکاران) جامع‌ترین اثری است که تاکنون در زمینه‌ی زبان گیلکی به نگارش در آمده است. این اثر ارزشمند مشتمل است بر یک مقدمه و پنج فصل که عبارتند از: واج‌شناسی، واژگان، واژه‌سازی، ساختواژه و نحو زبان گيلکي. امید که این تلاش همه‌جانبه گامی باشد برای حفظ و نگاهداری یکی از زبان‌های دیرپای این سرزمین کهن.

می‌شود نگاه نکنی؟ می‌شود همین‌گونه بمانی و اما نگاه نکنی! مثل سرسبزیِ منجمدِ ایتاکا مثل پیداشُدِ خیابانِ معنای کلمه‌‌ی محو مثل گفتنِ - از لنز خوشم نمیاد نزن نگفته‌ای!؟ کسی نبود!؟ ای شبِ محاق.

ترانه‌ها و تصنیف‌های کتاب اوخان، خاطرۀ جمعی اغلب مردمان گیلک‌زبانِ است. مجموعه‌ای جذاب و دلنشین از سروده‌های گیلکیِ جهانگیر سرتیپ‌پور، هنرمند، پژوهشگر و سیاستمدار پرمایۀ گیلانی که از نوجوانی تا پیرسالی سری پرشور داشت و کارهای نمایان و برجستۀ فراوان کرد. تصنیف‌های این مجموعه اغلب بر روی آهنگ‌های غربی و روزِ اروپا در آن دوران سروده شد و خوانندگان نوگرایی چون فهیمه اکبر، احمد عاشورپور و محمد نوری آن‌ها را خوانده‌اند.

درباره‌ی اَنیسه که می‌خواهی حرف بزنی نمی‌توانی بگویی به چه چیزهایی باور داشت. زندگی اَنیسه از آن چیزهایی که به آن‌ها باور داشت تشکیل نمی‌شد، زندگی اَنیسه مجموعه‌ای بود از چیزهایی که به آن‌ها باور نداشت. یکی دیگر از چیزهایی که اَنیسه به آن باور نداشت، نگفتن دروغ بود! او معتقد بود هرزمان که گفتن حقیقت برایت دردسر می‌شود باید دروغ بگویی و خودت دروغت را باور کنی تا همه آن را بپذیرند، اما شدیداً از دروغ‌های جزئی بیزار بود. مثلاً از دروغ‌های رایج در بین پدر و مادرها متنفر بود؛ وقتی بچه بودیم هرگز نمی‌گفت پارک‌ها بسته است، و برای آن‌که مانند دیگران دروغ جزئی نگوید به من می‌گفت: «هیچ پارک‌دارِ بی‌ناموسی پارکشو وسط روز نمی‌بنده، اما ما پارک نمی‌ریم! چون الآن حالش نیست، همین! من شصت‌ونه سالمه!»

خانه به‌دوشان روایتی جذاب و پرحادثه از رنج‌ها و مصائب انسان مدرن است. داستانی پُرکشش با شخصیت‌پردازیِ قوی؛ از دشت‌های غرب آمریکا و با مرگ پدر آغاز می‌شود تا نمادی باشد از مرگِ سنت‌ها و آغاز ساختارشکنی‌ها. شخصیت‌های اصلی داستان هرکدام سرگذشتی مجزا دارند اما تقدیر آن‌ها را به‌هم رسانده. زندگی پُرشتابِ جدیدشان مدام مانع ماندن در کنار عزیزان‌شان می‌شود و جدایی‌ها دست از سرشان برنمی‌دارد. اما پس از هر شکستی دوستی‌ها برمی‌گردند تا دست‌گیرِ بازنده‌ها باشند. اما آیا اصلاً پیروزی‌ای در کار خواهد بود؟ یا زندگی در سال‌های منتهی به جنگ جهانی، شکستی مدام است؟ صنعتِ روبه‌ رشد آمریکا، هالیوود، سیاستِ لیبرال، خشونتِ ارتش و... همه و همه در خانه به‌دوشان در لابه‌لای زندگی نقد می‌شود. اخلاق مدرن به چالش کشیده می‌شود و انسان در موقعیتِ خاکستری جدیدش به آزمون گذاشته می‌شود. حقیقت اما در دستانِ عشق است، عشقی که کشدار و مستمر حضور دارد تا به یاد آدم‌های داستان بیندازد، زندگی همان است که بود، حالا هر سرعتی که داشته باشد.

مرا برد سمت بیشه‌های تمشک. از تمشک‌ها چیدیم و خوردیم و با خارهایش دست‌وپایمان را زخم‌وزیل کردیم. غروب که برگشتیم چند خار رفته بود توی پایم و شل می‎‌زدم. روی ایوان نشستیم. پایم را گذاشت روی زانوهایش و با موچین شروع کرد به درآوردن خارها. نگاهش کردم و همان لحظه دلم برایش تنگ شد، خیلی خیلی تنگ.

گريه نکن! اشک بر گونه‌‏هايت خواهد خشکيد و تو نمى‏‌توانى آن‏‌ها را پاک کنى. اين‏قدر بى‌‏دريغ اشک نريز! تو ديگر سال‌ها وقت دارى که روبه‌‏رويم بنشينى و نگاهم کنى. گاهى بخنديم، گاه فرياد بزنيم، گاه نعره بکشيم. هاى و هوى کنيم و پر شويم از غبار. مى‌‏توانى هر لحظه را هزاران بار مرور کنى، هر بار به ابتدا بازگردى؛ روزها و روزها و شب‏‌ها به همه‌چيز فکر کنى، به هر چيز خيره شوى، به لحظه‌‏هاى گمشده و خاطرات از ياد رفته‌‏ات، و سپرى شدن روزهاى بى‌‏انتها در اين آغوش سنگى ديوار.

مَثَل‌ها بخشی از تجربۀ سالیان دراز زندگی نیاكان ما هستند. شاید آن‌چه كه اكنون به‌عنوان مَثَل به دست ما رسیده است، شكل‌گیری‌اش سال‌ها و قرن‌ها طول كشیده باشد. مَثَل هرچند ممكن است اول بار از زبان یکی از افراد جامعه جاری شده باشد، اما تا در ذهن و زبان یك قوم جا نگیرد، مَثَل نیست. به همین خاطر در مالكیت هیچ فردی قرار ندارد و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. این گنجینۀ عظیم را مي‌توان در جای‌جای جهان یافت و هیچ قومی نیست كه ‌امثال ‌خاص خود را نداشته باشد. کتاب بتاشته گَبُن، مَثَل‌ها، اصطلاحات و کنایات گیلکی به گویش مردم کیاشهر است که برای نخستین‌بار منتشر می‌شود.

مثنوی نقل و صهبا سرودۀ مولانا بهشتی گیلانی یکی از مثنو‌ی‌های عرفانی سده یازدهم است ‌که نسخۀ منحصربه‌فرد آن در کتابخانۀ ملی ایران به‌دست آمده، نسخه‌ای به خط نستعلیق‌که اواخر قرن دوازده یا اوایل قرن سیزده ق نوشته شده است. به‌گفتة شاعر، این مثنوی در برابر نان و حلوای شیخ بهایی سروده شد. در سراسر این منظومه، ناظم نگاهی عرفانی و اخلاقی به مسائل دارد. بر زاهدنمایان و دنیاطلبان و نفس‌پرستان و مال‌اندوزان خرده می‌گیرد، به عزلت‌گزینی و انزوانشینی توصیه می‌کند، عشق مجازی و حقیقی هردو را طالب است و عرفان او هم متأثر از مولاناست...

قاضی یحیی لاهیجی از سخنوران بنام عصر خود محسوب می‌شود. او همچون شاعران دیگر قرن دهم هجری در غزل‌سرایی در پی اندیشه‌ای نو بود تا بتواند شعر خود را به واقع‌گویی نزدیک کند. در ابعاد مختلف قاضی یحیی از شعر شاعران پیش از خود بهره جسته و از آنها تاثیر پذیرفته است. او را باید در حوزه‌های فکری و ادبی به‌نوعی مثل دیگر شاعران هم‌عصرش مکمل اندیشه‌های ادبی شاعران پیشین به‌ویژه در خلق قالب‌های شعری و مضامین عاشقانه و عارفانه پیرو سعدی و حافظ دانست. قاضی یحیی علاوه‌بر سخنوری، عارفی مسلمان بوده و در دانش قضایی هم تسلط کامل داشته است.

نام‌گذاری قدمتی به تاریخ انسان دارد. انسان از گذشته‌های دور تاکنون، برای بازشناسی و هویت‌بخشی ذهنی به پدیده‌های پیرامونی، با نهادن تعارفی ذهنی از جمله نام‌ها بر روی این‌پدیده‌ها، آن‌ها را مورد بازتعریف قرار داده است. کتابِ پیش‌رو تلاشی است برای نخستین‌بار، برای پدیدآوردن مجموعه‌ای مُدوّن از نام‌های تالشی تا در موارد گوناگونی از جمله نام اشخاص، مکان‌ها، کسب و کارها و دیگر زمینه‌ها، مورد استفاده قرار گیرند...

فرهنگ واژگان گیلکی به همت پژوهشگر فرهیخته محمد بشرا، طی سال‏‌های دور و نزدیک گردآوری شده‌ است. اهمیت این کتاب در توجه آن به فرهنگ عامیانۀ گیلک‌هاست. گردآورنده با چیرگی بر فرهنگ کوچه و بازار، ترانه‌های جشن‌ها، نواهای فروشندگان دوره‌گرد، شوخی‌های کلامی و سرودهای کودکانه، اصطلاحات بازی‌ها و مواردی از این دست را سرواژه کرده یا آن‌ها را برای شاهد آورده‌ است. جز این‌ها توجه به فرهنگ واژگان و اصطلاحات گیاهان دارویی، خوراکی و انواع غذاها چشم‌گیر است. این کتاب مجموعه‏‌ای از واژگان اصیل است که امروزه برخی از آن‌ها از چرخۀ کاربرد خارج شده، و برخی دیگر به احتمال زیاد در آینده به‌دست فراموشی سپرده خواهد شد.

شب‌ها برای دختری که ندارم داستان می‌گویم یک شب از من پرسید: بابایی پا به ماه چیست؟ گفتم: در طبقه‌ی بیستم یک آسمان‌خراش که زندگی کنی، هنگامی که زنت غر می‌زند، می‌توانی پنجره را باز کنی، پا به ماه بگذاری.

میدان و راه‌بند گلوبند دست‌بند رد کمربند حرف‌های بندبند آ زا دی لطفاً چشم‌بند.

داروین اشتباه می‌کرد، و داوکینز، و چه می‌دانم، هاوکینگ، یا هر اسم و رسم پرطمطراق دیگر؛ پیدایش جهان تصادفی نبود، و گردش بی‌وقفه‌ی ماه بر مدار زمین؛ سرگیجه‌ی زمین حول محور خودش، و طواف مؤمنانه‌ا‌ش به دور خورشید تصادفی نبود ادوار تکامل هم یک اتفاق ساده نبود و حماسه‌ی هبوط و حضور؛ همان‌گونه که رنگ غلیظ رژ بر لبانت در آن غروب دم‌کرده‌ی مرداد که باورهای مرا به مبارزه فرا‌خواند...

از ابتدا تا این دقایقِ سبکِ آخرین این پروانگی در فرصتِ میانِ آمدن و رفتن تنانه در پیله‌ی خواهش‌ها دَم زدیم و روزگار را از های‌وهوی گردشِ خونی بسته و گرم آکندیم و هیچ، هیچ ندانستیم تمام، غفلتی تنیده‌ایم اکنون ای... روشنای دیررسیده‌ی دانایی!

شاید تا چشم‌ها روشن‌اند و دل می‌تپد و دست‌ها هنوز پَر می‌کشند و گام‌ها، به هر حال، راه‌ها را می‌پویند باید، که یاد حسرت‌آلودِ جانِ رهاشده را همراه هر دَمی فرو بُرد و باز پس آورد باشد که روی بنماید از «یادها»، از بخت، از اتّفاق یا اعتنای جهان...

تالشستون حاوی 130 دوبیتی از سروده‌های تالشی آرمین فریدی هفته‌خونی شاعر و پژوهشگر موسیقی است.

آنچه در این نگاشته می‌خوانید، پیوند دل‌انگیز ادبیات است با عم جامعه‌شناسی که در اصطلاح جامعه‌شناسی ادبیات نام دارد. نگارنده سعی بر آن داشته تا با نگاهی دیگر و با به نمایش در آوردن جنبه‌های متفاوت و خواندنی از شاهنامه که به خانواده، ساختار و الگوهای آن اشاره می‌کند، مروارید رخشان ادب فارسی را درنگرد.

‌

به زادگاه پدرم آمده‌ام لنگان لنگان با عصای دسته نقره‌ای. همین دیروز به من خبر رسید پدرم که شصت و پنج سال است که او را ندیده‌ام زنده است و جوان‌تر از من است. اگر این خبر را به اصطلاح از یک منبع موثق نشنیده بودم باور نمی‌کردم.

از میان ماه عبور می‌کنم رد همه ستاره‌ها در چشم‌های تو می‌درخشد. درختان در سایه‌سار عطر نامت میوه‌های متبرک می‌دهد. از میان ماه عبور می‌کنم و آفتاب را در پوستِ تنت می‌چینم.

‌

روز آواز دره شاعران دس شعر پوشته‌سر لوله لوله صدا گب گرمش جیر جان براندا ایسا

نگاه من سال‌هاست در پیچاپیچ جاده‌ها با دیلمان آواز می‌خواند انگار پیش‌تر از این‌ها تو را زاده بودم به درختان گفته بودم صبر می‌کنم! اکنون از هر سو که بیایی حادثه‌ی ماندگار منی.

گیرم نه همان روزی که پدرم مرده بود عاشق این خانه شده بودم. و شاید هم تا آن موقع به یاد نداشتم که چنین گورستان متروکی هم بوده و چنین خانه‌ای. خانه‌ای که شاید ارواح در آن زندگی می‌کردند و با هر نرمه بادی صدای شیونِ درهای چوبی آن ترس را بر دل می‌نشاند.

انگار کوچه نیز به حضور بچه‌ها دل خوش داشت و شریک‌ بازی‌ها، شادی و غم‌هایشان بود. پا به پای بچه‌ها می‌دوید، زمین می‌خورد و برمی‌خواست و از این‌که یار بچه‌ها بود و مامنجنب و جوش و شادی آن‌ها به خود می‎‌بالید.

‌

حسن صادق دقیقی لنگرودی متولد 1338 - انزلی محله‌ی لنگرود

رو به این سرو که معاصر بادهای هر جایی‌ است صدایت را نبار کسی دارد سنجاقک‌ها را کوک می‌کند.

و جهان کم داشت صبح صدای تو را در شب گام‌های من.

نمی‌توان به گونه‌ات که سرخی نگاه من در آن طلوع کرده، اعتماد کرد بریده‌اند ریشه‌های باورِ مرا

از ربروی تو رفته‌ام نه که بیایی نه که به تو بیایم که راهِ آمدنت شوم شاید.

چندر ديواران قد بکشِده نشا دئن هيذّره مايا

‌

راستی چرا خارکن سیم‌های خاردار را نمی‌کند تا گل‌های آن سوی باغ هم عطر افشانی کنند!

تورا که می‌بینم به یادآنچه می‌افتم که نغمه ماه را به تصویر می‌کشد تنهایی

‌

می‌نوشم این زخم و جیغ می‌زنم در افق‌های سته خیابان عاشق عمودی می‌میرد.

صلات ظهر پهنه یک دست آبی آسمان دره آتش رسیده و پرواز بلاتکلیف یک جفت کبوتر کوهی

مجموعه داستانی از مریم ساحلی

مجموعه داستانی از ابوالقاسم مبرهن

‌منظومه موجود، به بیان زندگی بهمن و جنگاوری‌هایش با خاندان رسم می‌پردازد. گوینده این داستان، ایرلنشاه ابی‌الخیر، شاعر اواخر قرن گنم هجری است.

مجموعه داستان

با چتری از موهای ستاره زیر باران بهاری ترانه می‌خواندیم

این کتاب مجموعه ای است از مقالات و نقدهای ادبی درباره شعر امروز ایران

دل مي‏گيرد چون به آسمان مي‏نگري و دانسته مي‏شوم آسمان آن بالاهاست و دانسته مي‏شوم من اين پايين‏ها پاگيرم

اين اثر به شرح نوادر، لغات ، ترکيبات و اصطلاحات هفت پيکر نظامي گنجه‏اي مي‏پردازد و مي‏کوشد تا به استناد منابع و مآخذ موجود و از راه تتبع، غبار ايام از برگ‏هاي زرين يکي از بزرگ‏ترين آثار ادبي زبان پارسي بزدايد.

در ظاهر آراميم تظاهر مي‌كنيم غمي نيست و مي‌خنديم اما با لبخندهاي لب‌پريده

مجموعه شعر طاهره شارمی

طاهره شارمي در بهمن 1330 در بندرانزلي متولد شد. تحصيلات خود را تا مقطع ديپلم طبيعي در اين شهر گذراند و پس از آن به استخدام آموزش و پرورش درآمد. پس از 30 سال آموزش در سال 1385 به افتخار بازنشستگي نايل گشت و هم‌‏اکنون نيز به امور فرهنگي و ادبي مي‏پردازد. از وي کتاب‏‌هاي آوا ، مثنوي موسيقي ايران و موج شکن منتشر شده است.

هميشه چيزي براي تحملِ بازي هست ـ مثل موهايِ تو که من فرصت مي‏کنم به تو راه باز کنم من انگشتانت را پيدا مي‏کنم و بازي شروع مي‏شود ...

‎ کم‏کم همه چيز يادم آمد: با چمداني سنگين، از جيپ قهوه‏اي لکنته‏اش پياده‏ام کرد و از بالاي تپه ده را نشان‏ام داد. از سراشيب تپه که سرازير شدم، واردِ دشت وسيعي شده که بايد از آن جا مي‏گذشتم. بادي سينه‏کشان از جانبِ ده وزيدن آغاز کرده بود و من براي درامان ماندن از ضربه‏ي باد، يقه‏ي کت‏ام را تا روي گوش‏هايم بالا کشيدم.‌

مجموعه شعر تالشی همراه با ترجمه فارسی

مجموعه ای منظومه‌های تالشی سروده ابراهیم خادمی‌زاده

مي ديل اَينه مانه، آبي کلامم پذيراي هيزار تا خاص و عامم اگه چي «خوشک سل» مي جاجيگايه ني‏يَم من خوشک سل، دريا مرامم

مجموعه شعر گیلکی

اين پنج‌شنبه مثل تمام پنج‌شنبه‌هاي ديگر نيست بايد اشك‌ها را نگه ‌داشت از چشم‌انداز خيابان سرخ كه مي‌رسد به بلوار پاييز اين پنج‌شنبه بوي پيراهنت را دارد

ای من ای خسته ای پر شکسته در حریث بادهای ننگ تقدیر خانه زاد زمین را با فریب درون کامِ رهایی نیست.

سرفه‏‌هاش بند نمي‌‏آيد... بند آمد. هميشه همين‏طور است، موقع خوردن يك‏دفعه يادش مي‌‏آيد كه حرف بزند. همين‏كه سرفه‌ه‏اش بند مي‏‌آيد، مي‏‌گويد: «اين كتابو خوندي؟» لحظه‏‌هاي مكث مي‏كند، حتماً دارد از توي كيفش كه بي‏‌شباهت به ساك نيست،‌ كتاب را در مي‌‏آورد. مي‏دانم چيست، دادِ‏ بي‏داد. تك‌‏سرفه‌ه‏اي مي‏كند و چيزي مي‏گويد كه نمي‏‌شنوم. تهمينه حتماً دنبال عينكش كه هميشه روي ميز بين روزنامه‌‏هاست مي‏گردد. جلد را نگاه مي‌‏كند كه مي‌‏گويد: «داد بي‏داد، نخستين زندان زنان سياسي.» مي‏زنم روي پايم و سرم را تكان مي‏دهم. حتماً دارد برگ اولش را مي‏‌خواند كه مي‏‌گويد: « نصيرم دست برنمي‏داره‌‏ها!»

اين كمربند مرا به دو نيم كرده است مثل خط استوا. من شمالي‌ام

نمی‌دانم عینک آفتابی بزنم یا نه. مثل اقدس که برای خاکسپاری شوهر پیرش توی چله بزرگِ زمستان چه عینکی روی دماغ درازش گذاشته بود؛ دو گوشه‌ی قابش یک نگین به قاعده‌ی انگشتری بود. اگر حمید بمیرد من هم عینک می‌زنم. هر چه باشد زن معمار هستم، یعنی از آن اقدس کمترم؟ کلی بازاریِ کله‌گنده می‌آیند سر قبرش. نمی‌دانم اقدس چطور سر قبر شوهرش هی غش می‌کرد. اگر غش بکنم... اگر خواستند حالم بیاورند... بزنند توی صورتم... اقدس کِرِم‌پودرش پاک شده‌بود... جای دست روی صورتش مانده بود... اگر روی صورتم بماند؟! اگر آبِ دهنی بدهند؟! حوله را گلوله می‌کنم توی ماشین لباسشویی. نه، از خیر غش می‌گذرم، کاری برایم نکرده تا غش کنم. یاد کتک‌هایش می‌افتم که چطور بی‌پدر موهایم را می‌گرفت و مرا توی اتاق می‌کشید. الهی دستش بشکند!

بعضي روزها «گاهش» از پشت پنجره‌ي غروب سرك مي‌كشد و نمي‌داند پرده‌هاي حرير خانه را با روزنامه‌هاي كهنه طاق زده‌ام

بادكنكِ من تابِ نفسي را كه به آن داده‏ام ندارد ببين چگونه سر به هر كجا مي‏زند كه تهي شود از اندوه

اگر هجرش نسوزاند دل دیوانه ما را فروغ او بیفروزد شبی کاشانه ما را به آه نیمه شب‌ها آتش افروزیم در عالم که از خاطر نسازد محو این افسانه‌ی ما را

بالون صارا سبزه، زمين دشته قشنگ‏تره، جه صد هزار فرشته آدم جه بوي خوليواش مستا به بالون صارا نوگو، بوگو بهشته

در سایه‌سار آسمان مه‌آلود، تنی چند از اهالی داستان، عصر هر دوشنبه، زیر سقف انجمن هزار و یک شب گرد هم می‌آیند تا از قصه‌ها بگویند و بشنوند. و اینک کتاب حاضر دربرگیرنده 22 اثر از 11 عضو انجمن داستان هزار و یک شب بندرانزلی‌ست که جان و جهانشان را در شهر باران به روایت نشسته‌اند.

شعر آستارا از آغاز دهه‌ی 80 جهش قابل توجهی در شعر امروز داشته است و شاعران گذشته و امروزش در این راه به سهم خود تاثیرگذار بوده‌اند. در کتاب «گزنه‌های گردنه» سعی شده تا پلی بین شاعران گذشته‌ی آستارا و نسل جدید برقرار شود، و تطوّر و تحوّل زبانی و اندیشه‌ای در آثارشان نشان داده شود. هم‌چنین در انتخاب آثار یک شاعر، سعی شده بهترین کارهای‌ وی برگزیده شود. شعرهای انتخابی هم در قالب‌های کلاسیک است و هم در قالب‌های نو؛ و در این میان، سعی شده توازن برقرار شود. اهمیت انتشار کتاب «گزنه‌های گردنه» توجه به منابع موجود در سال‌های گذشته به ویژه‌ی دو دهه‌ی اخیر است که مورد مطالعه و استناد و استفاده قرار گرفته است. کتاب حاضر، از سویی اشعار عده‌ای از شاعران (به ویژه‌ در حوزه‌ی شعر کلاسیک) را از پراکندگی و فراموشی رهانیده است تا این تجربه‌های شعری ارزش‌مند در دست مخاطبان شعر، به ویژه نسل‌های آینده قرار گیرد؛ و از سویی دیگر، آخرین تجربه‌های شاعران در عرصه‌ی شعر نو را،‌ مورد مداقه قرار داده است.

جایی نبود سراغت نیایم خوابی نبود به خوابم نیایی مادرم بودی گمشده در ازدحام بازار معشوقم در آرزوی کنار خواهرم غمخوار می‌دانستم بی‌تو سوراخی عمیق میان سینه‌ام حسرت خون‌چکان چشمم آوازی نخوانده‌ام...

ببین می‌توانی زنده‌اش کنی. شاید یک بار دیگر شادی به سراغت آمد.

انجمن شعر و اد‌ب صومعه‌سرا که د‌ر سال 1364 با عضویت حد‌ود 60 شاعر جوان و پیشکسوت د‌ر اد‌اره فرهنگ و ارشاد اسلامی شروع به کار کرد‌ه است، هم‌اکنون با نقد و بررسی علمی‌کاربرد‌ی شعر‌ها توسط ناقد‌ین صاحب‌نظر انجمن شعر، شاعران بسیاری را از سراسر استان جذب این انجمن کرد‌ه است. تا آنجا که د‌ر حال حاضر به یکی از پرشورترین محافل اد‌بی استان مبد‌ل شد‌ه است. چنانکه بسیاری از پیشکسوتان اذعان می‌د‌ارند، غرب گیلان به‌طور اعم و صومعه‌سرا به‌طور اخص امروزه خاستگاه زایش شعر و ترانه‌ تلقی می‌شود. اغراق نیست اگر صومعه‌سرا را یکی از مهم‌ترین قطب‌های شعر د‌ر استان گیلان بد‌انیم.

بررسیِ ریشه‌شناسانه‌ی افعال و مصادر زبان گیلکی به شکل عمومی، راهگشای پژوهش‌هایی است که قصد دارند ساختار زبانی و دستوری این زبان را مورد کنکاش قرار دهند. کتاب رویکردی شناختی به نظام جهت‌های دستوری گویش گیلکی از جمله آثاری است که بررسی افعال زبان گیلکی را با وجهی زبان‌شناختی مدنظر قرار داده است. در این کتاب جهت‌های معلوم، مجهول، میانه، معکوس و ضدمجهول با رویکرد شناختی مورد پژوهش قرار گرفته است. از این‌رو اثر مذکور، جزء اولین آثاری خواهد بود که زبان/ گویش گیلکی را مورد بررسی قرار داده است.

در ما همیشه غائله‌ی گرم و سرد بود یا قصّه‌ی همیشگی داغ و درد بود با دیگران تبسّمی از صلح و دوستی با ما همیشه غصّه‌ی مرد و نبرد بود

دوبیتی‌‏های عامیانه‏‌ی گیلان، پرکاربرد‌ترین قالب شعری است که توسط مرد‌م عاد‌ی و خوانند‌گان محلی مورد استفاد‌ه قرار می‌گیرد. زنان و مرد‌ان هنگام کار د‌ر شالیزار، همین د‌وبیتی‌ها را زمزمه می‌کنند و د‌ر اجرای مقام‌های آوازی و د‌ر ساختار بسیاری از ترانه‌های محلی گیلان، همین د‌وبیتی‌های بومی مورد استفاد‌ه قرار گرفته است. این قالب به‌واسطه‌ د‌ارا بود‌ن وزنِ روان و آسان، د‌ر بین مرد‌م بسیار رایج است. کتاب حاضر، د‌ربرگیرند‌ه‌ی مجموعه‌ای از د‌وبیتی‌های فولکلورِ گیلکی ناحیه‌ی سیاهکل و د‌یلمان گیلان است که توسط یکی از چهره‌های نامد‌ار موسیقی این سرزمین، گرد‌آوری و ثبت شد‌ه است و انتشار آن می‌تواند د‌ر شناخت ارزش‌های فرهنگی و اد‌بی این بخش از گیلان‌زمین، ارزشمند باشد.

شما را توی کشو می‎گذاشتم. شما نام آن‌جا را دخمه گذاشته بودید. دخمه تاریک بود. دوست داشتید شما را از دخمه بیرون بیاورم. برای نجات شما خیلی راه را رفته‎ام. چاره کار را در این دیدم که مهاجرت کنم. برای رهایی شما مهاجرت کردم. شما سنگ قبر بی‌نام و نشان من بودید. سنگ قبرها بیشترشان نام و نشان داشتند و رویشان نوشته شده بود: طلوع دل انگیز غروب غم انگیز. شما فاقد طلوع بودید.

مردوم هوطؤ اونِ نیا گودن. اونِ دسِ مئنه که ولگ دبو، خو سر جؤر چرخونی، کمره که تؤ دئه. پَه که پس‌وپیش نه. اوکته دسِ که خو کمر زی، ویت. مردوم ایسی اونِ نیا گودن. ایسی اونِ سَره جؤر، دس مئنه ولگه، اونِ رخاصی مئنه پیچ و تؤ خوری ریه رشکه بما طلایی مو که بخاله صد ساله آؤ و شؤنه رنگه نده یا، ایسی اونِ سیه لخت و عور لگه که خو کهنه دنپایا کنار تودابو، بی واخوه، مَسّ و خوشابو رخاصی کأدبو. همه اونِ رخاصی جی حیرون بومؤنسه بؤن.

نام‌های دوم ماه را بیشتر دوست دارم قمر به خاطر هاشم الاتی‌تی به خاطر مادرم اینجا میهن من است نزدیکی‌های جنوب دریای شمال انارهای رها کمی دور از کران گل می‌دهند و به بار می‌نشینند...

همان‌گونه که از نقطه‌ای شروع می‌شود از نقطه‌ای شروع می‌شود فرجام عاشقانۀ مرد غریب از نقطه‌ای شروع می‌شود حجم تند سرخ غبارآلود از نقطه‌ای هندسی شروع می‌شود نه تلاقی نه تماس از نقطه‌ای هندسی از قطع شروع می‌شود که بینجامد خاکستر...

من چه اندازه بزرگ مي‌شوم؟ چهل‌ساله‌گي می‌خواهم. چرا؟ شايد روينه‌گي‌ست. آيا جاودانه‌گي دَرمان است؟ به راستي سودِ چهل چیست؟ نمی‌دانم. می‌شوم؟ کسی نشده است. می‌شود؟ پیش‌ترش کُشته می‌شویم. دَرَم انديشه‌اي سبز شده است اين روزها. آيا مي‌توان بسيار شد؟ چگونه؟ كه شايد مني از من‌ها چهل بشود. می‌پایم؛ چهار چشم. با اين بي‌گمان كُشته خواهم شد. و بي‌گمان به دستِ عطار. براي خودش شمشيري ساخته است و چندی می‌شود كه گاه و ناگاه تيز مي‌كندش چه تيزي. مرگِ با شمشير بدترين مرگ است. كُشنده و كُشته...

در لاهیجان از کاظم‌تی‌بی‌تی خداحافظی کردند و با موتور در یک جادة خاکی به‌سمت بهجت‌آباد رفتند. پس از حدود نیم‌ساعت جلوی چند مغازه که دو پیرمرد چپق به‌دست، روی چوب‌بست جلوی آن‌ها نشسته بودند پیاده شدند. یحیی پس از احوال‌پرسی با یکی از آن‌ها که آسیا نام داشت راهش را به سمت قبرستان کج کرد و برای پدرش فاتحه‌ای خواند. همین جا بود که رحیم پرسید: چرا نام آن پیرمرد «قارة آسیا» بود. یحیی خندید و گفت: «نامش آقا سیدیحیی ا‌ست که روستایی‌ها آسیا صداش می‌کنند.» رحیم به این فکر می‌کرد که احتمالاً برای او هم نام دیگری در این روستا خواهند گذاشت... ظهر در همان بجار با کته و ماست و چغرتمه و سیر ناهار خوردند و چند ساعت بعد هم پس از آخرین نوبتی که عروس بارش را به کندوج رساند، مجید از رحیم خواست به رودخانه بروند و آب‌تنی کنند. وقتی با بچه‌های روستا در آب غوطه می‌خورد و شیطنت می‌کرد کم‌کم از بهجت‌آباد خوشش آمد. خصوصاً اینکه بچه‌ها او را با نام «رشتی ریکه» صدا می‌کردند که رحیم فکر می‌کرد اسم جدید اوست، غافل از اینکه منظورشان «پسر رشتی» بود.

مارینا! چشمان‌ات به سرزمین‌ام شباهت دارد؛ ـ زیبا خسته خمارآلود.

این کتاب گزیده داستانهای شاهنامه فردوسی است که توسط محمدعلی میرزانژاد موحّد به نثر درآمده است.

از انواع شعر که پس از انقلاب اسلامی به‏طور جدی به آن پرداخته شد، شعر آیینی است. سابقة این نوع شعر را شاید بتوان در همة ادوار شعر دورة اسلامی پیگیری کرد، اما به‌طور مشخص در عصر صفوی و پس از انقلاب اسلامی، شاعران بیشتری به این مضمون پرداخته‌اند. افق موضوعی شعر آیینی بر اساس آموزه‏های اسلامی به‏ویژه با رویکرد تشیع است. از این‌رو بخش عمده‏ای از شعر امروز ما در مدح، منقبت یا مراثی ائمة اطهار(ع) سروده شده است. کتاب چهارده کوچة چراغانی، گزینه‌ای از شعرهای آیینی شاعران گیلان در قالب‏های سنتی و مدرن است.

بعد از چاپ «گل‌آقای لچه‌گورابی» در نیمة اول دهة شصت که صداقت زمانی‌اش به رغم اما و اگرهای زبانی‌اش مرا با «جامعی» آشنا کرد، اکنون اولین مجموعه‌داستان کوتاه او به نام «میدان فرهنگ» پیش روی ماست. گزینة نیم‌قرن تجربة قلمی که بیش از پانزده سال آن در غربتِ اروپا می‌گذرد اما گیج‌گاه مدام فرهنگی‌اش در بر و بوم مادری پرسه می‌زند. انتخاب شخصیت‌های داستانی از میان اعماق اجتماع، مشاغل حاشیه‌ای، اقشار میان‌حال و فرودست، گرفتاران کمبود فرهنگی، گم‌وگور شده‌ها، فراموش‌شدگان، خودفروختگان و... در قاب و قالبی که تخیل خواننده را با خود همراه می‌کند و گاهی پوچی یا معنایی را با دیدگاهی نسبی‌نگر و قابل تاویل به‌رخ می‌کشد، به پست و بلند این داستان‌ها شکلی خاص بخشیده است؛ فرمی که با پیچیدگی‌ها به سادگی برخورد می‌کند و زبان موجز داستانی‌اش ویژه شخصِ جامعی است.

الاشی سا ای آبو شوی نه از تنه *** سایه‌ی راش یکی می‌شود با شب؛ من با تو...

درخت را بریدند و هیچ کس نفهمید دو موریانه با چه اندوهی از هم جدا شدند.

يكى از مرد‌ها گفت: «‌د‌روغ گو.» و صد‌اى د‌يگرى بلند شد: «‌به خاطر يه پرس غذا د‌روغ نگو.» اما د‌روغ نمى‌گفت. نزد‌يک ميد‌ان خواهرش را د‌يد‌م. ازم پانصد تومن گرفت و برايم آرزوى سلامتى، موفقيت، طول عمر، خوشبختى و همچنين د‌لخوشى كرد.

فرهنگ گیلکی رانکوه، د‌ر د‌و بخش تد‌وین شد‌ه است. بخش نخست د‌ربرگیرند‌ۀ واژه‌های گیلکی است که با تکیه بر زبان گیلکیِ شرق گرد آمد‌ه‌اند. بخش د‌وم این فرهنگ به گرد‌آوری تعد‌اد قابل‌توجهی از امثال‌وحکم رایج د‌ر آن ناحیه و نکاتی پیرامون فرهنگ عامة مرد‌م، موسیقی و خوراک د‌ر شرق گیلان اختصاص یافته است.

ترافیک برای رفت و آمد آمبولانس‌ها معنا می‌یابد. مراسمی برای سوگواری وجود ندارد و مردگان در غربتی ناخواسته و در فضایی سنگین دفن می‌شوند. هیچ‌کدام از آنان نمی‌دانستند چنین غریبانه به خاک سپرده خواهند شد: «چه فرقی می‌کند آن هنگام که دیگر تو نباشی و چیزی حس نکنی. روایت خاکسپاری و سوگواری فقط داستان زندگان خواهد بود، زندگان هستند که غم‌های خود را زمزمه می‌کنند و شب‌ها را با خاطرات و کابوس‌های آن سپری می‌کنند. خاطرات از آن‌ها دست نمی‌کشد و همیشه با آن‌ها خواهد بود تا آن هنگام که دیگر خود چیزی حس نکنند و زندگان را ترک کنند».

مجموعۀ 22 خاطره –داستان جذاب و خواندنی از خاطرات جمعیِ مردمان دهۀ چهل رشت. خاطراتی که داستان شده‌اند و در عین‌حال داستان‌هایی که خاطره بر بال‌هایشان نشسته است.

دی تابستان نرگس است و پری دریایی هم اگر باشم می‌جهم بیرون فواره‌ی ناگهان و بر کران می‌افتم و میان آدمیان گوشه‌کنارها می‌میرم و بوی خوشِ گمانِ بوی خوش می‌گیرم گل‌های تابستانی ملحفه‌ی مهتاب به خود پیچیده‌اند.

دوستت دارم واژه‌اي ترك خورده‌ست / در قاموس ما... / از كاه خيال، كوهي مي‌سازيم بر فراز رويا / ققنوسي مي‌شويم خندان! / برمي‌خيزيم از خاكستر اندوه / من!/ آبله‌اي از جنس تنهايي بر پيشاني چروك خورده‌ام،/ شده‌ام جزامي طرد شده از افسانه‌ها/ دنياي ماليخوليايي من براي من زيباست...

گلوی شعر مرا می درد / صدای شیهۀ باد / عبور باد پای نجیب من / لیلا / این بازتاز اساطیری / در کوچه های ذهنم / یکریز / مهمیز می کشد.

کتاب روبار لُغُزخونی کوششی است برای جمع‌آوری مَثَل‌ها، اصطلاحات، کنایات و باورد‌اشت‌هایی از مرد‌م رود‌بار زیتون د‌ر ضلع جنوبی استان گیلان. د‌ر این مجموعه نخست مَثَل‌ها، اصطلاحات و کنایه‌ها به گویش رود‌باری به‌صورت موضوعی آورد‌ه و به لاتین آوانگاری شد‌ه‌اند تا همگان قاد‌ر به خوانش د‌رست آن‌ها باشند؛ سپس تلاش شد‌ه است تا حد ممکن ترجمه‌ای واژه به‌واژه از د‌اد‌ه‌ها به زبان فارسی ارایه شود. هرجا که لازم بود‌ه، توضیحی د‌ربارۀ کاربرد کنایه‌ها د‌ر گویش رود‌باری ارائه شد‌ه است تا خوانند‌ه د‌ریابد هر مَثَل کجا، چگونه و به چه‌منظور مورد استفاد‌ه قرار می‌گیرد.

کتاب کنایات گیلکی (گیلکی‌کنایان)، د‌ربرگیرند‌ۀ مجموعه ه‏ای از ترکیبات و عبارات گیلکی به گویش مرکز و غرب گیلان است که میان گویشوران این منطقه رواج د‌ارد. بسیاری از این کنایات علاوه ‌بر کاربرد زبانی، بخش‏ هایی از رفتارها و نوع نگاه مرد‌م این خطه را به نمایش می‏ گذارد؛ که به نوبۀ خود، از نظر مرد‌م‏ شناسی، اهمیت قابل اعتنایی د‌ارد.

از برای تاریکی که د‌ر من است/ تا یکی شد‌ن، فاصله‌هاست/ د‌ر این مجال اند‌ک/ از من به سمت نور برو/ انتهای د‌یگری رقم بزن/ شاید که فرد‌ا ما را/ روز د‌یگری باشد.

معشوق من! بي‌شک روزي آرزوهایم را شوق‌انگيز و اهورايي فریاد می‌زنم: «من امپراتور بي‌سرزمين‌ام.»

تنها بر باران می‌بارد باران

ورق ورق آتش گرفته خاطره بهار در سفرنامه پائیز.

کشکا بو باد کورکی پیرانِ پولوکا دونوسه. لوس شده است باد / به دگمه‌ی پیراهن دختر / پیله کرده است.

مى خواهم شعرهايم را چاپ كنم ديگر وقتش رسيده بايد همه بدانند دوستت دارم.

من در غروب‌های بارانی از کنار درخت‌ها و برکه‌ها و سبزه‌ها به معراج می‌رفتم و هر بار که باز می‌گشتم، خانه‌های گالی پوش بود و سوسوی چراغ‌ها و فانوس‌ها... و پنجره‌های کوچک و روشن... و تصویر آدم‌هایی که شب را برای با هم بودن و رفع خستگی‌هایشان دوست می‌داشتند. دلم به صنوبرها و نارون‌ها خوش بود و گیسوان افشان بید که هوش از سرم می‌ربود... دنیای من در زیر همان قطره‌های باران و زیبایی علفزارها و در تماشای مردمی که بوی محبت می‌دادند، ساخته شد...

عکس یک خروس را به من نشان می‌دادند که زیرش یک تخم‌مرغ بود. می‌گفت در این‌جا خروس هم تخم می‌کند. حالا بگو کی هستی و با کی رابطه داری و از کجا آمده‌ای. کی هستم را نمی‌دانستم. از کجا آمده‌ام را چرا. خب، معلوم بود که از شکم مادرم درآمده بودم. خیال می‌کردند دارم آن‌ها را دست می‌اندازم. یکی از آن‌ها باتوم را زیر چانه‌ام گرفت و گفت: می‌دانستی تو یک قبرستان پدر داری؟

با رویا در کارخانه کار می‌کردم. رویا سرپرشوری داشت و مرا به جاهایی می‌برد که زندگی‌شان با زندگی خیلی‌ها فرق می‌کرد. رویا از دور مثل عروسک به نظر می‌آمد چون لای و لجن صورت زیبایش را پوشانده بود. چه بهتر که او در این مرداب یک عروسک شده بود. خوب شد بچه نداشت. وگرنه بچه‌اش مثل بچه‌ی آن پناهنده امواج دریا جسدش را به ساحل می‌آورد. رویا به خودش ختم شده بود من هم دوست دارم به خودم ختم شوم.

عمارلو در دامن بحری خویش در جنگل داماش مه رقصان می‌رویاند و کنجی دنج جهت زایش گنج طبیعت، سوسن چلچراغ تدارک می‌بیند و در دامنه‌ی برّی بر بستر سنگ خلوتگاه خورشید خَلوَش، آخرین نوزاد آفرینش، انسان عمارلو را بر زانو می‌نشاند تا به هُرم آفتاب، استخوان محکم نماید از مرد آمارد آینده و پخته گرداند اندیشه‌ی خام از خود از برای تبدیل پاره‌های سنگی به افزار پارینه سنگی!

مَن ایتا دمرده مُرداب، تو پیله دریایی آزاد من هَمَش تشنه کویرم، تو چی سرسبزی و آباد می شبان غرقه سیاهي، تی چومان الا تی تی می گلدان ترک اوساده، تی گولان پورجه تی تی (یار ـ یار ـ یار) نَتانَم از تو دورابم، نتانم می دیل گیره ترسَمه لحظانه واشکْ، ترا از من فاگیره می لبان خنده نیدینه، وختی نامردیه دینه دانه تو چی باوفایی، کی تی نازانه هینه (یار ـ یار ـ یار) صَد پیران شعرٌ غریبم، تو غزلٌ آشنا چوم آینه یا تو نشکن، تا نبه می شعرفنا تی نیگا قاب بهشته، می نیگا دَرچه یه کم سو تا جه تاریکی دَپَرکم، تو فاگیر غروب از مو (یار ـ یار ـ یار) وختی تو آرام نیشینی، ساحلٌ خیالٌ تان بال واکونه باز می دستان، تا دو خانی مَرا جان بزن تی حرفٌ قشنگٌ، دوخشانم من دیلْ پوره تی لوتکا غوصه پورا به، تی غمانٌ کی خوره؟ (یار ـ یار ـ یار).

به مرد‌م خيره مي‌شوم با لبخند‌شان لبخند مي‌زنم با اشك‌هايشا‌ن اعتراض مي‌كنم و با عشق ورزيد‌ن‌هايشان مملو از شور و عشق و اميد مي‌شوم به خود‌م فكر مي‌كنم به هزار راه نرفته كه د‌ر پيش د‌ارم و زماني بسيار كوتاه براي عشق ورزيد‌ن محبت كرد‌ن ... و انسان بود‌ن و نگاهم را د‌ر قالبي مي‌ريزم به نام شعر تا شايد زند‌گي را از د‌ريچه‌اي د‌يگر به خود‌م و د‌نياي اطراف خود‌م نشان بد‌هم. و زباني باشم از ناگفته‌ها و ناشنيد‌ه‌‌هاي قلب‌هايي كه د‌ر سكوت فرياد مي‌كشند.

فردوسی با استفاده از زبان و کاربرد واژگان فارسی در شاهنامه، ثابت می‌کند که یک وطن‌پرست واقعی است که عمر و سرمایه زندگی‌اش را وقف احیای فرهنگ و تمدّن و حماسه‌های ملّی مردم کشورش کرده است. شاهنامه روح ایرانی و بیانگر مقاومت ایرانیان بر ضد دشمنانِ ایران است. حماسۀ حکیم توس به ایرانیان هویت بخشیده است.