من و بشرا با جوان شاعر و خوش‌ذوقی به ‌نام رحیم چراغی آشنا شد‌یم که شعرهای کوتاه گیلکی مبتکرانه و تأثیرگذاری می‌سرود. این آشنایی باعث شد که ما هم به‌ فکر سرایش شعر گیلکی بسیار کوتاه بیفتیم. ... بالاخره قرار شد رحیم چراغی برای تهیۀ مانیفست به‌ خانة ‌بشرا بیاید. ما چند‌روزی برای این‌کار وقت گذاشتیم و از چراغی خواستیم که متن اصلی را بنویسد. ... با پیشنهاد چراغی اسم این گونۀ شعری شد «هساشعر». وقتی قرار شد که این مانیفست را منتشر کنیم آقای صالح‌پور پرسید برای معرفی بانیِ این ‌سبک‌ شعری اسم‌ چه کسی را بنویسم؟ بشرا سکوت کرد و چراغی هم ‌چیزی نگفت. من گفتم: «آقای صالح‌پور به‌ترتیب بنویسین: چراغی، بشرا، فارسی»، اما چراغی درجا به‌ حرف آمد و به‌د‌لیل احترامی که برای ما قائل بود، گفت: «نه! بنویسین، بشرا، فارسی، چراغی»، و همین‌‌طور هم ‌شد. بالاخره متن مانیفست هساشعر طی چند‌ین شماره د‌ر نشریۀ کاد‌ح توسط آقای صالح‌پور چاپ شد و سروصد‌ای زیاد‌ی به‌پا کرد...

این کتاب مکمل سه جلد پیشین مجموعه‌ی تاریخ گیلان است که به تحولات تاریخی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این سرزمین در دوره‌ی پهلوی دوم می‌پردازد. در این کتاب به مباحث و رویدادهای این دوره‌ی 37 ساله پرداخته شده‌است که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از: جنبش دهقانی گیلان در دهه‌ی 1320، جنبش ملی شدن صنعت نفت، کودتای 28 مرداد، اصلاحات ارضی و رویداد 15 خرداد در گیلان، جنبش مسلحانه‌ی انقلابی ایران (واقعه‌ی سیاهکل)، تحولات فرهنگی و هنری، تأثیر وسیع برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم اقتصادی در گیلان (1341 - 1356)، تأسیس شبکه‌ی گسترده‌ی آبیاری و مدرن‌سازی اقتصادِ گیلان در دهه‌ی 1340و1350، توسعه‌ی سریع صنعتی گیلان در دهه‌ی 1350 و سرانجام روند شکل‌گیری و پیروزی انقلاب اسلامی در گیلان. عمده‌ی این مباحث با استناد به اسنادِ دستِ اول، در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است.

تابستان سال 1331 که تب ملی‌کرد‌ن صنعت نفت همه‌گیر شد‌ه بود، اَبجی همیشه موقع تظاهرات د‌ست من را می‌گرفت و به ورود‌ی کوچه حاج‌آقا بزرگ د‌ر خیابان شاه می‌آورد و نظاره‌گر جمعیت هیجان‌زد‌ه می‌شد. نبش خیابان، خشک‌شویی آقای ماهرو بود که یک بلند‌گو به بالایش نصب کرد‌ه بود‌ند و پیام‌های حزب ایرانی‌ها از آن به گوش می‌رسید: «هموطنان! حزب ایران د‌ر تلاش است تا ایران را از چنگال مزد‌وران بیگانه رهایی بخشد». از آنجا پرد‌ه بسیار بزرگی که چهرۀ مصد‌ق را نقاشی کرد‌ه بود‌ند؛ د‌ید‌ه می‌شد که مثل بیشتر نقاشی‌های سیاسی روز اثر استاد محمد‌علی شاد‌مند، د‌بیر نقاشی د‌بیرستان نوربخش بود که به مصد‌ق گرایش د‌اشت و د‌اماد آیت‌الله رود‌باری بود. همین‌طور روی پلاکارد‌ها و پرچم‌های سفید‌ی نوشته بود‌ند: «د‌رود بر مصد‌ق»، «یا مرگ یا مصد‌ق»، «مصد‌ق رهایی‌بخش ملت ایران است»، همین‌طور شعارهای پرشور و آهنگینی را با آواز سر می‌د‌اد‌ند، «ما بچه‌های رشتیم/ با خون خود نوشتیم/ یا مرگ یا مصد‌ق»...

در طول چند دهه‌ی گذشته، آثار گوناگونی پیرامون جنبش مشروطه‌خواهی ایرانیان منتشر شده است که در دسترس‌بودن و آگاهی از انتشار این آثار می‌تواند کمک‌حال پژوهشگران برای واکاوی بهتر این رخداد تاریخی باشد. از سوی دیگر، یکی از ویژگی‌های مأخذ‌شناسی، جلوگیری از پژوهش‌های تکراری است. کتاب مأخذشناسی تحلیلی ـ انتقادی مشروطه‌ی گیلان، به‌گونه‌ای تالیف شده است که مخاطب با مراجعه به آن، از سرفصل‌های کلی آثار منتشرشده‌ی کتاب‌ها و مقالات درباره‌ی رویدادهای این جنبش در گیلان باخبر شود و محتوای مطرح شده در کتاب‌ها را نیز دریابد.

نمایش گذاشتن در گالری گلستان کار راحتی نبود. آن‌موقع این گالری هرچندسال به هنرمندها نوبت می‌داد. کاوه گلستان عکس‌های مرا توی جشنوارۀ وحدت تبریز دیده بود و باهم آشنا شده بودیم... واسطه شد و این‌طور اولین نمایشگاه انفرادی‌ام در تهران برگزار شد. این‌بار ده روزِ نمایشگاه را در تهران ماندم. استقبال خیلی خوبی هم از نمایشگاه شد. من از این‌همه توجه مات و مبهوت شده بودم. تمام عکاسان مطرح آن‌روز کشور آمدند و عکس‌هایم را دیدند. همچنین عباس کیارستمی، بهمن فرمان‌آرا، هوشنگ ابتهاج، شفیعی کدکنی، داوود رشیدی، محسن مخملباف، خسرو شکیبایی و... منتها این را بعدها که لیلی گلستان گفت فهمیدم، چون تقریباً هیچ‌کدام‌شان را نمی‌شناختم! منِ روستایی ...

حکومت آل‏ ‏بویه حکومتی با ماهیت نظامی بود و کتاب حاضر تلاشی است برای پرداختن به جزییات بیش‏تر و ترسیم ابعاد مختلف نظامی، از اوضاع میادین جنگ گرفته تا وضع معیشتی سپاهیان. در ابتدا تصویر نسبتاً دقیقی از آرایش ظاهری و تجهیزاتی که سپاهیان آل‌‏بویه از آن بهره می‏‌بردند ترسیم شده و سپس به فرهنگ جنگ‌‏طلبی سلاطین آن دوره اشاره شده و مسائل اقتصادی سپاه مورد بررسی قرار گرفته است. هم‏چنین به ترکیب نژادی سپاه بویه‏یان پرداخته شده و به دلیل نقشی که ديلميان در شكل‏‌گيري و تداوم اين سلسله ايفا كرده ‏اند، شناسنامه‌‏اي از فعالیت‌‏های آنان نیز ارایه شده است. در بخش‌‏های پایانی سیاست‌‏های نظامی سلاطین آل‏‌بویه و عملکرد نظامی چند سردار برجسته‏‏‌ی این سلسله مورد ارزیابی قرار گرفته است.

لغات و كلمات پزشكي گيلكي بخشي از فرهنگ عاميانه يا فولكلور آن زبان است كه بايد به ويژه مورد توجه پزشكان گيلكي زبان قرار گيرد. در فرهنگ عاميانه‏‌ي پزشكي و طب سنتي گيلان زمين كه گيله تجربه خوانده مي‏شود، مطالب زيادي چون اعتقادات مردم اين مرز و بوم درباره‏‌ي خواص داروهاي گياهي (به ويژه گياهان دارويي محلي) و كاربرد آن‌‏ها، درمان‏‌هاي سنتي و نيز آداب و رسوم و اعتقادات پزشكي نياكان ما وجود دارد كه سينه به سينه به ما رسيده است. هم‏چنين نام بيماري‏‌ها و علايم آن‏ها و نام اندام‌‏هاي مختلف بدن بخش‏‌هاي متنوع ديگري از اين فرهنگ را تشكيل مي‏‌دهد. كتابي كه در دست داريد كوششي است در ارج‏گذاري و حراست از ميراث پيشينيان در باب طب سنتي گيلان.

‌

این کتاب نگاهی دارد به تاریخ سرزمینی دیرپا که از پس قرن‏های متمادی، حوادث و تحولات بسیاری را از سرگذرانده است. سرزمینی که کمتر مجال دست‏یازی مهاجمان را بر خود داده و همواره چون دژی مستحکم، میراث‏های خود را پاس داشته است. تاریخ سرزمینِ مردمانی هوشمند، هنرور، منعطف و اصیل که اقوام مختلف در پهنه‏ي آن در کنار یکدیگر زیسته‏اند. مأمن تمدن‏های درخشان و باشكوه مارلیک، تالش و املش. این کتاب روایت افشین پرتو، تاریخ ‏پژوه برجسته‏ی گیلانی است از سرزمین سبز. او با نثری ویژه و نگاهی متفاوت به حوادث و تحولات گیلان نگریسته است.

این اثر به مجموعه‏ای از مباحث گوناگون پیرامون سرزمین و قوم تالش می‏پردازد. در بخش‏های مختلف اين کتاب جغرافیای طبیعی، انسانی و اقتصادی تالش و اوضاع فرهنگی، اجتماعی و میزان رشد و توسعه این قوم مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش‏های دیگر به جغرافیای تاریخی کادوسیه و تالش پرداخته شده و اوضاع گیلان و نقش تالشی‏ها در این سرزمین و وضعیت حکمرانان این ناحیه مورد بررسی قرار گرفته است.  

این کتاب درباره یکی از قدیمی ترین آثار تاریخی شهرستان لاهیجان، تپه پنج پیران می‌باشد.

این کتاب گزارش آوارگی ساكنین ارمنی شهر باكوست که حدود یك قرن پیش و هم‌زمان با آغاز قتل‌عام ساكنان ارمنی باكو به‌دست نیروهای عثمانی، ناچار موطن خود را ترك کردند و مهاجرت به شهرهای ساحلی گیلان را در پیش گرفتند. گزارش چاپی این رخدادِ تاریخی از آن‌نظر اهمیت دارد كه بدانیم، جمعیتی به‌دور از خانه و كاشانه، با تشكیل كمیتۀ امداد منتخبی از بین خود و ارامنۀ ساكن رشت، مسائل و مشكلاتِ خیلِ عظیم پناهندگان را در طول آوارگی تا مراجعت مجددشان به باكو، به‌نحو احسن مدیریت كردند و در طول مدت پناهندگی، از توجه وكمك‌های همه‌جانبۀ مردم گیلان و به‌ویژه شخص «میرزاكوچك‌خان» که به آنان پناه داده بود، برخوردار بودند.

این کتاب، بازچاپ د‌‍‌و سالنامة د‌بیرستان شاهپور رشت (شهید د‌کتر بهشتی) است. نخستین سالنامه به‌ پیروی از مد‌ارس معتبر اروپایی د‌ر سال 1315، یک سال پس از افتتاح عمارت نوبنیاد د‌بیرستان، منتشر شد. این سالنامه که توسط انجمن سالنامه و تألیفات این د‌بیرستان تهیه شد‌ه بود، د‌ر سال 1315 د‌ر چاپخانۀ عروةالوثقی رشت به چاپ رسید. د‌ومین سالنامه د‌ر سال 1322 د‌ر تهران و توسط چاپخانة روزنامة امید منتشر شد که آن هم مانند نخستین سالنامه د‌ربرگیرند‌ۀ اطلاعات ارزشمند‌ی است. د‌ر ابتد‌ای سالنامة سال تحصیلی 1322-1321 تاریخچۀ فرهنگ گیلان و د‌بیرستان شاهپور آمد‌ه است. این مجموعه، بخشی مهم از تاریخ معتبرترین و مشهورترین مد‌رسۀ گیلان را به مخاطب ارائه می‌کند.

در طول چند دهه‌ی گذشته آثار گوناگونی درباره‌ی نهضت جنگل منتشرشده است، که در دسترس بودن و آگاهی از انتشار این آثار، می‌تواند کمک‌حال پژوهشگران برای واکاوی بهتر این رخداد تاریخی باشد. از سوی دیگر یکی از ویژگی‌های این گونه کتاب‌شناسی‌ها، جلوگیری از پژوهش‌های تکراری است. این اثر، دستکم تا به امروز، تنها کتاب‌شناسی‌ِ نهضت جنگل است که به‌‎صورت توصیفی گردآوری و تدوین شده است و مخاطب می‌تواند با مراجعه به آن، از سرفصل‌های کلی آثار منتشر شده‌ی کتاب‌ها و مقالات با موضوع نهضت جنگل آگاه شود و برخی از زوایای سرفصل‌های طرح شده در آثار مکتوب مختلف را دریابد.

بسیاري از مشاهیر و بزرگان ادب و هنر گیلان، با جنبش جنگل که بیش از هفت سال تداوم داشت، همکاري و همدلی داشتند. در میان این افراد، به چهره‌های نامداری چون میرزا حسین‌خان کسمایی و حاج اسماعیل دهقان برمی‌خوریم که هر دو، مدتی هم مسئولیت ادارة روزنامة جنگل را عهده‌دار بودند. در میان دیگر مبارزان جنگل، صاحبانِ ذوقی بودند که در زمانة خود به شاعري شهرتی داشتند، اما چندان آوازه‌ای نیافتند. سرخوش رشتی، محمودخان ژولیده و ندیم رشتی (گیلانی) سه تن از این چهره‌ها بودند که در متن جنبش جنگل حضور داشتند و در میانة کشاکش‌های آن به شهادت رسیدند. این کتاب، تلاشی است برای جمع‌آوری شعرهای باقی‌مانده از این سه شاعرِ شهید جنگل.

آگاهی د‌قیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جست‌وجو د‌ر میان اسناد و اوراق برجای ماند‌ه و رصد د‌قیق آن‌ها است. گاه سطری از آنچه د‌ر مطبوعات گذشته چاپ شد‌ه، می‌تواند راهگشای یک نکته‌ی مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌ماند‌ه‌ی هر سرزمینی باشد. کتاب اخبار گیلان د‌ر مطبوعات عصر قاجار، مجموعه‌ای است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از میان اوراق نشریات مهم عصر قاجار كه د‌ر خارج از گيلان منتشر شد‌ه، استخراج شد‌ه است تا منبعی مستند و د‌قیق فراروی پژوهشگران و علاقه‌مند‌ان تاریخ گیلان قرار د‌هد.

این کتاب، شرح زندگی و کارنامۀ سیاسی «امیرهدایت‌الله‌خان گیلانی» مشهور به گیلانشاه، از برجسته‌ترین رجال حکومتیِ متنفذ و قدرتمندِ گیلان است که در یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران، بر مسند حکمروایی گیلان‌زمین تکیه زده بود و توانست در دوران پرتلاطم کشمکش‌های سلسله‌های زندیه و قاجاریه بر سر میراث نادرشاه افشار، گیلان را از بسیاری از گزندهای انتقالِ قدرتِ حکومت مرکزی به‌دور دارد. مردی که به ادعای تاریخ، به گشاده‌دستی و بخشش، شهرتی فراتر از مرزهای گیلان یافت.

گیلان‌زمین از منظر تنوع طبیعی و اجتماعی، یکی از متنوع‌‌ترین استان‌های ایران به‌شمار می‌آید. حضور موقت و دائم اقوام مختلف در طول تاریخِ این مرز و بوم، در کنار تنوع آب‌وهوایی، حوزه‌های جغرافیایی، منابع طبیعی و فرآورده‌های تولیدی، گیلان را به سرزمین فرهنگ‌ها و آداب و سنن گوناگون بدل کرده است. کتاب گیلان در گذرگاه زمان، دربرگیرندۀ بخش عمده‌ای از اوضاع طبیعی و جغرافیایی گیلان و رویدادهای مهم اجتماعی، سیاسی، تاریخی و فرهنگی‌ای است که بر فرهنگ و تاریخ این سرزمین تأثیر گذاشته است. جامع بودن کتاب از سویی، و اشراف و نکته‌بینی ابراهیم فخرایی از سوی دیگر، این کتاب را به متنی مهم در شناخت سرزمین گیلان و مردمان آن بدل کرده است.

با وجود آن که تحولات سیاسی، اقتصاد‌ی و اجتماعی د‌ر د‌وره‌ی پهلوی اول، پایه‌های تاریخ مد‌رن گیلان را بنا نهاد‌ه، اما تاکنون کتابی برای این د‌وره از تاریخ گیلان تد‌وین نشد‌ه است. این اثر برای نخستین‌بار نقطه‌ی عزیمتی‌ست که ضمن ارائه‌ی یک تصویر کلی از وجوه گوناگون تحولات، جزئیاتی ناگفته از مد‌ل تجد‌د آمرانه از این د‌وره‌ی تاریخی به‌دست د‌اد‌ه است. نویسند‌ه د‌ر این کتاب تلاش کرد‌ه تاریخ گیلان را به‌عنوان زیرسیستمی از کل سیستم تاریخ معاصر ایران به تفصیل بررسی کند. از این‌رو تجربه‌ای از تجد‌د آمرانه د‌ر محد‌ود‌ه‌ی جغرافیایی کوچک اما با شرح و بسط د‌قیق‌تر ارائه شد‌ه است که نه‌فقط برای خوانند‌ه‌ی علاقمند به تاریخ گیلان، بلکه برای هر خوانند‌ه‌ی پی‌گیر که به د‌نبال شرح جزئیات د‌قیق‌تری از این د‌وره‌‌ی تاریخیِ بحث‌برانگیز باشد، مفید و مغتنم خواهد بود.

این کتاب عریضه های مرد‌م گیلان به مجلس شورای ملی از سال 1303 تا 1309 را شامل می شود. اسناد یاد‌شد‌ه عریضه های لایه های زیرین جامعه است که تحت فشارهای اجتماعی، سیاسی و اقتصاد‌ی خوانین، ماموران د‌ولتی و د‌یگر گروه‌های سیاسی و اجتماعی بود‌ند و از آن‌جایی که هیچ‌گونه نهاد قانونی د‌ر ایالت گیلان فریاد‌رس آنان نبود‌ه است، لذا شکوائیه‌های خود را با مشکلات فراوان خطاب به مجلس شورای ملی می‌نگاشتند. مجلس نیز د‌ایره‌ای تحت‌عنوان اد‌ارۀ عرایض تشکیل د‌اد‌ه و شکایات را بر اساس محتوا و مضمونِ خواهان آن به وزارت متبوعه ارسال می‌کرد. اسناد و نوشته‌های یاد‌شد‌ه بهترین نمونۀ تاریخ تود‌ه‌ها د‌ر این د‌وره به‌شمار می‌رود. د‌ر این اسناد و عریضه ها نکات ارزشمند مرد‌م‌شناسی، اقتصاد‌ی، فرهنگی و سیاسی گیلان د‌ر سال های آغازین شکل گیری سلطنت رضاشاه به تفکیک شهرهای گیلان به چشم می‌خورد.

منطقه‌ی موسوم به «فومناتِ گیلان»، از ابعاد مختلفی قابلِ توجه است. چه از دیدگاه جغرافیای طبیعی که منطقه‌ی غربِ میانه‌ی گیلان را شکل می‌دهد و کوهسارانش حوضه‌ی آبریزِ معروف‌ترین تالاب شمال ایران، یعنی تالاب انزلی است و چه از منظر جغرافیای انسانی، که محل درهم‌تنیدگی دو قوم کهنِ گیلان؛ تالش‌ها و گیلک‌ها است. جغرافیای این ناحیه از دیرباز موقعیتِ سوق‌الجیشیِ ممتازی را برای آن به‌همراه داشته است؛ چه زمانی که به‌عنوانِ پایتختِ حاکمان بیه‌پس مورد توجه بود و چه در عصر مبارزان جنگل که سنگرِ نفوذناپذیرشان در گستره‌ی این جغرافیا قرار داشت. فومنات، بخشی عمده‌ای از نگین‌های گردشگری گیلان را هم در خود جای داده است. شهرک تاریخی ماسوله، دژِ قلعه‌رودخان، روستای امام‌زاده ‌ابراهیم و امام‌زاده اسحاق، منطقه‌ی زیبای سیاه‌مزگی و آب‌بند‌های بی‌نظیر جنوبِ شفت، همگی نشان از جاذبه‌های بی‌همتای این ناحیه دارد. کتاب سرزمين و مردم فومنات که در پنج بخش تدوین شده است، به معرفی سیمای طبیعی، تاریخ عمومی، ویژگی‌های انسانی ـ اجتماعی، خصوصیات اقتصادی و تاریخچه‌ی ادارات و مؤسسات سه شهر فومن، صومعه‌سرا و شفت می‌پردازد.

اینک در هشتادویکمین سال زندگی خود، آنچه از دوران کودکی به یادم مانده و درباره‌ی زادگاهم ـ چهارده ـ در ذهنم نقش بسته است، به یادگار می‌گذارم. ممکن است برخی از مطالب به یادم نمانده و یا اشتباهی رخ داده باشد. زیرا تنها، از خاطراتی که از آن زمان‌های دور به یادم مانده است، بهره گرفته‌ام. گویی هنوز غرش هواپیماهای بمب‌افکن غول‌پیکر جنگ جهانی دوم که بر فراز آسمان زادگاهم به پرواز درمی‌آمدند، طنین‌افکنند. هواپیماهایی که در سطح بسیار پایین در حال پرواز بودند و ما با شیطنت‌های کودکانه صدایشان را تقلید می‌کردیم.

بزنگاه‏هاي تاريخي، سببِ خوبي‏ست براي يادآوري؛ تفألي نيك است و مجالي براي قدرشناسي. صدمين سال تولد گلچين گيلاني، براي مردمانِ زادگاه و وطنش، ‌گيلان و ايران، چنين بزنگاهي‏ست. در ذهن و بر زبانِ چند نسل از مردمان يك ملت ماندن، نه كارِ هركسي‏ست. گلچين از آن كسان است. حتي اگر فقط سروده‏ي باز باران او ورد زبان‏ها باشد. اثري كه مي‏توان گفت كه تا حد لالايي‏ها خوانده شده و در يادها مانده است. نشر اين اثر، كه كامل‏ترين مجموعه اشعار گلچين گيلاني‏ست، اداي دين كوچكي‏ست به شاعري كه نام و آوازه‏ي گيلانِ زيبا را در ذهن و بر زبان فرزندان ايران نشاند.

بی‌شک نهضت جنگل یکی از بزرگترین و مؤثّرترین قیام­های مردمی در طول تاریخ ایران به‌شمار می‌­آید و تقارن تاریخی آن با رویدادهای مهّم دنیا نظیر جنگ جهانی اوّل، سقوط تزارها در روسیّه، روی کار آمدن بلشویک‌ها و نیز توسعه‌­طلبی‌­های آلمان و انگلستان در خاورمیانه، اهمیت آن را دو چندان کرده است. به همین خاطر بررّسی همه جانبه­‌ی این قیام در حوزه‌های تاریخ، سیاست، اقتصاد، ادبیّات، فرهنگ و علوم اجتماعی بسیار ضروری به‌نظر می‌­رسد ... اثری که پیشرو دارید، تلاشی است در همین زمینه. این اثر گاه‌شمار رویدادهایی است که مقارن با نهضت جنگل در گیلان، ایران و جهان به وقوع پیوسته و به‌زعم گردآورنده، بر کم و کیف اقدامات موافقان و مخالفان این نهضت و روند حوادث تاریخی آن دوران مؤثّر بوده است. یادآوری این نکته ضروری است که نخستینبار محقق ارجمند جناب آقای جعفر مهرداد در کتاب مدخلی بر بازشناسی نهضت جنگل در این مسیر قدم نهاده­‌اند و نگارنده با الهام از این کتاب و با أخذ شیوه­‌ی تدوین از کتاب روزشمار تاریخ ایران تألیف مورخ فاضل دکتر باقر عاقلی و با مراجعه به ده­‌ها کتاب و مقاله و مجلّه و سند دیگر، به گردآوری این مجموعه پرداخت.

سحرگاه روز جمعه بیستم بهمن سال هزار و دویست و شصت و چهار شمسی در محلّه‌ی سبزه‌میدان رشت کودکی به نام ابراهیم دیده به جهان گشود که مقدّر بود بعدها کهن‌ترین و مهمترین یادگار نیاکان اریایی خویش را برای اوّلین‌بار از زبان اوستایی به پارسی نوین درآورد و نام خود را در تاریخ ادب ایران جاویدان کند.

گیلان را در عصر صفویه دارالمرز می‌نامیدند و حدود آن از شرق به چالوس و از غرب تا رود آستارا منتهی می‌شد. ‏‏‏با آنکه گیلانیان نقش انکارناپذیری در تاسیس صفویه داشتند، اما صفویان به مدت یک سده تا پایان عمر حکومت‌های محلی گیلان، رفتار توأم با مهر با آنان نداشتند و همواره با روش‌های مختلف آنان را در فشار قرار می‌دادند. گیلان پس از سقوط حکومت‌های محلی جولانگاه مباشران صفوی شد؛ زیرا شاه‌عباس به‌دلیل منافع اقتصادی سرشاری که این ایالت برای وی داشت، آن را به‌طور مستقیم زیر نظارت خود قرار داد. در ادامۀ این روند هرچند گیلانیان استقلال خود را از دست دادند، اما این مسئله مقدمات ارتباط جهانی گیلان با دنیا را فراهم آورد و از این زمان تجّار و سیاحان به‌دلیل اعتبار ابریشم گیلان، این سرزمین، به‌ویژه شهر رشت را به‌عنوان یکی از مراکز مهم اقتصادی ایران در برنامه‌های اصلی سفر خود قرار می‌دادند. برگزاری همایش «گیلان در گسترۀ تاریخ صفویه» گامی مهم در معرفی توانایی‌های فکری، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی گیلان در عصر صفویه بوده است. از این دوره گیلان جایگاه مهمی در جغرافیای جهان ایرانی یافت. این کتاب گزیده‌ای از مقالات ارائه شده در این همایش است که به معرفی زوایای گوناگون از تاریخ گیلان در عصر صفوی می‌پردازد.

آن‌طور که د‌ر شناسنامه‌ام نوشته شد‌ه، د‌ر سال 1315 به د‌نیا آمد‌ه‌ام اما د‌ر واقع تاریخ د‌رست‌تر سال 1313 است. د‌ر یک خانۀ گِلی و د‌ر یک اتاق با د‌ر و د‌یوار گل‌اند‌ود شد‌ه و د‌ر روشنایی ِیک فانوس ِکم نور د‌ر منطقه «شاقاجی» که الان به «اسلام‌آباد» معروف است. پد‌رم کاسب فعالی بود، ولی ما نمی‌د‌انستیم تا قبل از اینکه وضعیت اقتصاد‌ی‌اش تثبیت شود، چه کارها کرد. د‌استان‌های زیاد‌ی د‌ر این باره گفته می‌شد، اما من چیزی د‌رباره‌اش نمی‌د‌انستم. اینکه آیا این گفته‌ها واقعیت د‌ارند یا نه، گویا ایشان زمین‌های زراعتی و برنج‌کاری را می‌خرید؛ یعنی زمین‌های خرد‌ه‌مالکان ِفقیر و گرفتار را و قرض‌های آن‌ها را پرد‌اخت می‌کرد و د‌ر نهایت زمینی برای آن‌ها باقی نمی‌ماند و بعد‌ش د‌یگر رعیت محسوب می‌شد‌ند. پد‌رم مالک بزرگی شد‌ه بود و به خاطر این خصیصه د‌ر بین مرد‌م نفوذ زیاد‌ی د‌اشت و از او حساب می‌برد‌ند. اغلب سوار بر اسبش بود، همراه با سگی و تفنگی به کمر بسته. آنجا یک امپراطوری برای خود‌ش ساخته بود.

هنر ـ ایرانی اسلامی در دورۀ صفویه، با اهتمام خاندان حکومتی، کمک و همت ایرانیان و شیعیان، به‌ویژه علما و هنرمندان، پیشرفت شایانی کرد. در میان هنرهای ایرانی ـ اسلامی، هنرِ معماری جایگاهی ویژه و شهرتی عالم‌گیر یافت. در کتاب حاضر به یکی از بناهای دورۀ صفویه با عنوان «تی‌تی کاروانسرا»، واقع در سیاهکلِ گیلان، که مقارن با حکومت محلی آل‌کیا ساخته شد، پرداخته شده است.

لئو الکسیوویچ اُوْسینکو سال‌ها در فرمانروایی قفقاز کار کرد و در سال 1909 میلادی برای سامان‌دهی به کارهای سیاسی روس‌ها به ایران آمد و تا سال 1917 در ایران ماند. وی چندی برای یاری به نکراسف، کنسول روسیه در رشت، در گیلان بود و سپس خود کنسول روسیه در رشت شد. سال‌های بودن او در گیلان شاید پرماجراترین سال‌های تاریخ این سرزمین باشد، سال‌های پسین بازمانده از انقلاب مشروطه و سال‌های آغازین برپایی خیزش جنگل. یادداشت‌های او که در مرکز فرمانروایی قفقاز در تفلیس برجای مانده بود، پس از برپایی اتحاد جماهیر شوروی به مرکز اسناد برپا شده در تفلیس برده شد. این یادداشت‌ها را تموری آرولادزه، دانشجوی گرجی‌تبار دوره‌ی دکترای رشته‌ی تاریخ دانشگاه منچستر در انگلستان، پس از جستجو در مرکز اسناد تفلیس یافته و آن‌ها را به انگلیسی ترجمه کرد.

«فتح‌الله‌خان‌ اکبر سپهداراعظم» سیاستمدار نامدار گیلانی، در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های تاریخ ایران بر مسند ریاست‌الوزرایی تکیه زد و هرچند مدّت ریاست او کوتاه بود؛ اهمیّت بسیاری در سرنوشت کشور داشت. دولت او در دوران افول حکومت مشروطه تشکیل شد؛ مشروطه‌ای که به صد خون‌دل به دست آمده بود و در طوفان حوادث بزرگ داخلی و خارجی ضعیف و ضعیف‌تر شده و به زخم ناسوری بدل شده بود. سقوط دولت سپهدار رشتی هم مقدّمۀ برآمدن حکومت پهلوی شد. این کتاب به شرح احوال و اعمال این چهره‌ی نامدار سیاسی می‌پردازد.

جنبش جنگل یکی از مهم‏ترین جنبش‏های سیاسی در تاریخ معاصر ایران است که از سال 1333ﻫ‏.ق. مبارزات خود را بر ضد استعمار و استبداد آغاز کرد. اما در طی حدود هفت سال مبارزه، سرانجام نتوانست به اهداف خود ـ كه در احياي نظام مشروطه، طرد بيگانگان و حفظ استقلال كشور خلاصه مي‏شد ـ دست یابد. ازاین‌رو، در اين اثر كوشش بر اين است تا از منظر آسیب‌شناختی و تحليل محتوايي منابع، علل و عوامل ناکامی جنبش واكاوي شود. در اين ميان به‏نظر می‏رسد که دو عامل اصلی، یعنی نقش رهبری و ایدئولوژی سیاسی، نسبت به دیگر عوامل مؤثر، در ناکامی جنبش از اهمیّت بیشتری برخوردار است. از اين رو، این دو عامل ـ كه ديگر مسائل جنبش را نيز تحت‏الشّعاع خود قرار مي‏داد ـ محورهاي اصلی این پژوهش را تشكيل مي‏دهد.

جنبش مشروطه‌خواهی از جمله جریان‌های مهم سیاسی ایران بود که در مقطعی از تاریخ، علاوه‌بر پایتخت، برخی از استان‌ها را نیز تحت‌الشعاع خود قرار داد. درواقع سه نقطه از کشور، پایگاه حمایت از این جنبش بود. تهران، تبریز و گیلان در گسترش این نهضت نقش عمده‌ای ایفا کردند. از این میان گیلان به‌عنوان مرکز برخی از مهم‌ترین اتفاقات و تحولات مشروطیت، به‌ویژه فتح قزوین و تهران و سرنگونی حکومت محمدعلی‌شاه و براندازی استبداد صغیر، در نقطۀ عطف این جریان قرار داشت.در همۀ این رویدادها، گیلان در پذیرش خط و سیر ترقی علمی، سیاسی، فرهنگی و هنری، پیشروتر از سایر مناطق کشور بود. این کتاب به بازتاب رویدادهای مهم سیاسی، اجتماعی دوران مشروطه و نقش تالش‌ها به‌عنوان بخشی از ولایت گیلان با تکیه بر منابع مکتوب، پژوهش‌های میدانی و برخی اسناد تازه به‌دست آمده می‌پردازد.

استاد مصطفی فرض‌پور ماچیانی، نامی بزرگ در عرصه‌ی فرهنگ و ادب گیلان است. این اندیشمند فرهیخته بیش از پنج دهه عمر خویش را صرف ادبیات، پژوهش‌های تاریخی ـ فرهنگی و مطالعات گیلان‌شناسی کرد و در این راه، آثاری درخور از خود به یادگار گذاشت و بیش از این همه، بخش مهمی از عمر خویش را صرفِ کارِ سترگِ معلمی کرد. بی‌شک او نمونه‌ی یک معلم فاضل و استادی فرهیخته بود که بسیاری از بزنگاه‌های تاریخ پرفراز و نشیب سرزمین خود را از نزدیک درک کرد و هرگز به حاشیه نرفت. شاید دلیل مانایی نام فرض‌پور، تلاشِ مدامِ او در عرصه‌ی پژوهش و دانایی، همراه با کلام و بیانی نافذ بود که او را برای نسل حاضر، ممتاز ساخت.

کتاب نگاهی به گیلان ر دوره قاجار به سیر تحولات اجتماعی گیلان در عصر قاجار می‌پردازد. این اثر که با بهره‌مندی از نشریات عصر قاجار و منابع مکتوب متعدد، به نگارش درآمده است در نه بخش عمده تدوین شده است و به وقایع مهمی چون انقلاب مشروطیت و نهضت جنگل، و نیز معرفی نقش و جایگاه دو تن از چهره‌های سیاسی شاخص گیلان؛ میرزاکریم‌خان و سردار محیی رشتی می‌پردازد.

در میان هنرمندان موسیقی معاصر گیلان «منوچهر ویسانلو» یکی از چهره‌های شاخص است. هنرمندی ممتاز که با جدیّت تمام در طول چند دهه، توانست همواره به‌عنوان یک موسیقی‌دان آگاه، نوازنده‌ای چیره‌دست و آهنگسازی خلّاق، آثار ماندگار و در خور توجهی را برای تاریخ موسیقی ایران به یادگار بگذارد. او در کنار آفریده‌های خلّاقانه‌ی خود، یک معلمِ فرهیخته و بااخلاق است که هنرجویان بسیاری در مکتب او مشق موسیقی کرده‌اند. در کنار این همه، او هنرمندی مدبّر است که در مقاطع مختلف، توانست به سامان‌دهی و حتا بنیان‌گذاری برخی کانون‌ها و مجامع هنری بپردازد و همچنین با مدیریت مسئولانه در بخش‌های مختلف هنری در ادوار مختلف، تجربیات گران‌بهای خود را در اختیار مجموعه‌های تحت نظارت خود قرار دهد. او بی‌شک یکی از حافظه‌های تاریخی هنر موسیقی گیلان است که دانسته‌ها و روایت‌هایش از فراز و نشیب این هنر در پهنه‌ی گیلان، می‌تواند غنای در خور توجهی به ثبت و ضبط تاریخ موسیقی این دیار بدهد.

این کتاب همان‌گونه که از نامش پیداست، ادامه‌ی کتاب«تاریخ گیلان؛ از آغاز تا پایان حکومت‌های محلی خان‌سالار» است، که از ورود شاه عباس اول به گیلان آغاز می‌شود و تا پایان انقلاب جنگل و برآمدن سردار سپه پایان می‌گیرد. این دوره‌ای مهم در تاریخ گیلان است که هرچه به پایان خود نزدیک می‌شود براهمیت تاریخ‌سازی آن افزوده می‌گردد. گیلانیان در دوران مشروطیت به کاری بزرگ دست زدند که تاکنون در تاریخ‌نویسی ایرانی، حق مطلب در این‌باره اَدا نشده است. مجاهدین مشروطه‌ی گیلانی، رهبری مبارزه‌ای را به دوش کشیدند که در آن استبداد مطلقه‌ای را که دوباره سر برآورده بود تا مشروطه‌ی ایرانی را در کام خود فروبرد، از اریکه‌ی خود پایین کشید و آزادی و مشروطیت را دوباره به سراسر ایران بازگردادند. سرزمینی که در کمتر از یک دهه بعد، جنبش جنگل را در مبارزه بر ضداشغالگری روسیه‌ی تزاری در جنگ اول جهانی پایه‌گذاری کرد که پس از پنج سال به انقلاب جنگل راه گشود و برای نخستین بار در تاریخ معاصر ایران تجربه‌ای نوین از اتحادها و تخاصم‌های نیروهای جدید پدید آورد.

پیربازار اگرچه امروز به دور از هیاهوی گذشته دهستانی خاموش در اطراف رشت است، اما گذشته‌ای پُرفروغ دارد. این منطقه به مدت چهارصدسال مسیر ارتباطی رشت به اروپا بود. فعالیت گسترده‌ی قایق‌ها و کرجی‌ها یکی از مهمترین مشخصه‌های منطقه‌ای‌ست که در دوره‌ی قاجار مرکز ثقل مناسبات تجاری شمال ایران محسوب می‌شد بیشتر مسافران و کالاهایی که راهی اروپا بودند بایدناگزیر از پیربازار عبور می‌کردند و از طریق مرداب خود را به بندر انزلی مهم‌ترین بندرگاه ایران در دریای کاسپین می‌رساندند و سپس گام در راه اروپا می‌نهادند. این اثر به معرفی تاریخ پر فراز و نشیب این سرزمین می‌پردازد.

بسیاری از دیدگاه‌های طرح شده دربارة جنبش جنگل، آمیزه‌ای از احساسات قومی، سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیک را با خود همراه دارند. درهم‌آمیختگی این دیدگاه‌ها، مخاطب را با پدیده‌ای تاریخی روبرو می‌سازد که دستیابی به حقیقتِ مکتوم آن دشوار است. تنوع ایدئولوژیک نیروهای جنبش جنگل و دیدگاه‌های متفاوت سران جنبش، بر این گمانه‌زنی‌ها دامن می‌زند. از این‌رو با رویدادی تاریخی روبرو هستیم که شاید بتوان سال‌های متمادی دربارة آن سخن گفت. در این میان، روزنامة جنگل، به عنوان یکی از منابع مهم و شاید مهم‌ترین و دست‌اوّل‌ترین منبع بازتاب‌دهندة دیدگاه‌های مبارزان جنگل، نقش پررنگی در مطالعة رخدادهای این نهضت دارد و اطلاعات مهمی از آرإ و عقاید جنگلیان، در طول دوران مبارزه، در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. براساس آنچه تا امروز به آن دست یافته‌ایم، دفترِ عمرِ نشریة پرماجرای جنگل که در 20 خرداد 1296 گشوده شده بود، در روز دوشنبه 4 مرداد 1299 خورشیدی بسته شد. در مجموع 40 شماره از این نشریه در سه دوره منتظر شد. در مجموعة حاضر، تمامی شماره‌های نشریة جنگل (بجز دو شمارة نایاب) بازچاپ شده است که برخی شماره‌های آن برای نخستین‌بار منتشر می‌شود. در کنار آن، با یادداشت‌ها و فهرست‌ها و نمایه‌های توصیفی، تلاش شده است تا اطلاعات نسبتاً جامعی از محتوای نشریه و سرگذشت دست‌اندرکاران آن به مخاطب ارائه شود.

شیوه‌ی حکومت ناصرالدین شاه در نوع خود منحصر به فرد و قابل بررسی است. او در ایالات و ولایات کارگزارانی داشت که امور حکومتی و عمرانی را توسط آنان به انجام می‌رساند که غالباً از حکام، خوانین مالکان و مال‌داران طراز اول هر منطقه بودند. این کتاب پیش از هر چیز نگاهی دارد به زندگی این شاه قاجار و سپس شمه‌ای از رویدادهای گیلان در نیم‌قرن دوران سلطنت او را بازگو می‌کند. در بخش دوم به شرح احوال 92 نفر از مشاهیر رجال گیلان در آن دوره‌ی تاریخی و به تبع آن به معرفی تعدادی از مهم‌ترین نزدیکان آنان پرداخته شده است.

این کتاب، رویدادهای سال 923 تا 1038 هجری قمری سرزمین گیلان را دربر می گیرد. متن کتاب بر پایه ی شیوه ی نگارشی سده های دهم تا دوازدهم هجری تنظیم شده است.

مجموعه‌ی حاضر، مقالاتی است که در نخستین همایش ملی «اشکورشناسی» از سوی پژوهشگران مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفت و منتخب این مقالات در این مجموعه فراهم آمده است تا گامی باشد دذر معرفی هرچه بیشتر منطقه‌ی اشکور به‌عنوان یک داشته‌ی مهم فرهنگی- تاریخی گیلان.

منابعی که تاکنون به بررسی خیزش جنگل پرداخته اند، خالی از ضد و نقیض نیست و همین امر رویکرد مجدد به این دوره ی مهم تاریخی را ضروری می سازد. کتاب گیلان و خیزش جنگل که نتیجه ی تلاش بیست ساله ی نگارنده ی آن است، کوشیده است نگاهی متفاوت و مبتنی بر اسناد موثق و نو درباره ی این جنبش آزادیخواهانه داشته باشد و تا حد توان در رفع ضد و نقیض ها و شبهه های تاریخی این رویداد بکوشد.

تاریخ خانی نوشته‌ی علی بن شمس‌الدین لاهیجی، دربردارنده‌ی تاریخ چهل ساله‌ی گیلان، از سال 880 تا 920 هجری قمری است.

اسناد و مکتوبات برجای مانده از روزگارانِ پیشین، از مهم ترین منابع واکاوی و تشریح تاریخ هر سرزمین است. از این دست منابعِ مکتوبِ مرتبط با رویدادهای سرزمین گیلان، محدود آثاری به چاپ رسیده و در دسترس عموم قرار گرفته است. کتاب نامه های گیلان، مکاتبات پراکنده از مجموعه ی در اختیار الکساندر خودزکو، کنسول روسیه در گیلان در دهه ی 1830 میلادی است که در قالب دو مجموعه در کتابخانه ی ملی پاریس نگهداری می شد و اینک مورد بازخوانی و تحشیه نویسی قرار گرفته است. این مجموعه بازتاب دهنده ی گوشه هایی از تاریخ گیلان زمین است.

در طول 53 سال سلطنت پهلوی‌ها، 34 نفر تحت عنوان حکمران، فرماندار کل و استاندار پا به استان گیلان گذاشتند و هر یک از 2 ماه تا 4 سال بر مسند مهم‌ترین پست اجرایی این دیار تکیه زدند. این کتاب بی‌هیچ داوری درباره‌ی عملکرد این دولتمردان، تنها به شرح احوال و سوابق اداری آنان می‌پردازد تا دریچه‌ای باشد بر شناخت زمامدارانی که هر یک برای مدتی زمام امور این استان را در دست داشتند.

در مسیر شناخت سرچشمه‌های اساطیر ایرانی، به مرحله‌ای راه می‌یابیم که ردپای برخی از الگوهای آیینی و اسطوره‌ای را می‌توان در دیرینه‌سالی گیلان سرسبز جستجو کرد. این کتاب مروری است بر پیشینه‌ی هم‌روزگاری اساطیر ایرانی با مفاهیم مشابه آن در فرهنگ گیلان، این اثر می‌کوشد دریچه‌ای باشد به شناخت بهتر سررشته‌های پیوند با روزگاران کهن.

تاریخ‌نگاری محلی گیلان در فاصله‌ی قرون نهم تا یازدهم هـ . ق، به دلایل چندی رونق چشمگیری یافت كه ضعف حکومت مرکزی و قدرت گرفتن حکومت‌های محلی در این منطقه را می‌توان از مهم‌ترین عوامل آن دانست. برای شناخت تاریخ‏نگاری این دوره، بررسی آثار برجای مانده ضروری به‏نظر می‏رسد. از این روی این کتاب به بررسی سه اثر ارزشمند آن دوران پرداخته است. تاریخ گیلان و دیلمستان تألیف سیدظهیر‌الدین مرعشی (شامل رويدادهاي سال‌های حدود 763 تا 894 هـ . ق)، تاریخ خانی، تاليف علی‏بن شمس‏الدین‏بن حاجی‏حسین لاهیجی (شامل رويدادهاي چهل ساله‌ی گیلان در فاصله‌ی سال‌های 880 تا 920 هـ . ق) و تاریخ گیلان تألیف ملا‏عبدالفتاح فومنی (شامل رویداد‌هاي سال‌های 923 تا 1038 هـ . ق) سه اثر ارزشمندي است كه از تاريخ‌نگاري گيلان برجاي مانده است. چنانکه پیداست، پیوستگی زمانی آثار مورد نظر از امتیازات تاریخ‌نگاری این بخش از شمال ایران به شمار می‌رود. کتاب حاضر رویکردی تطبیقی به متون مورد نظر دارد و با مبنا قرار دادن رویکرد‌های سیاسی، مذهبی و اجتماعی مورخان، روش و بینش تاریخ‌نگاری آن‌ها را مورد مقایسه و بررسی قرار داده است.

تصوف در ایران از قدمتی کهن برخوردار است و سرزمین گیلان هر چند به واسطه‌ی رشته کوه‌های مرتفع البرز به صورت باریکه‌ای جدا از سرزمین اصلی ایران درآمده است، اما به‌طور کلی از نظر عرفان اسلامی متاثر از تصوف رایج در ایران بود. آگاهی و یافته‌های تاریخی درباره‌ی جریان تصوف در گیلان پیش از اسلام اندک است. اما پس از ورود اسلام به این دیار، گیلان خاسگاه برخی از بزرگ‌ترین جریان‌های صوفیانه‌ی ایران و جهان اسلام شد. در این پژوهش محقق با استفاده از متون تاریخی، ادبی و عرفانی، مطالب موردنظر را درباره‌ی تصوف و عرفان گیلان جمع آوری و پس از تجزیه و تحلیل داده‌ها‌ی به‌دست آمده به تدوین آن‌ها پرداخته و آن را در پنج فصل: تصوف در ایران و اسلام، آیین‌های تصوف و کارکرد‌های اجتماعی آن، صوفیان نخستین در گیلان، شیخ زاهد گیلانی و صوفیان قرن‌های هشتم و نهم ق و تصوف گیلان از عصر صفوی تا دوره‌ی قاجار گردآورده است.

عكاسي براي نخستين‌بار توسط تاجران و سياحان اروپايي و ملازمان سفر ناصرالدين‌شاه به فرنگ به گيلان راه يافت و به سرعت در شهرهاي انزلي و رشت گسترش يافت. گيلان كه به‌عنوان دروازه ورود اروپائيان به ايران شناخته مي‌شد خيلي زود اين صنعت و هنر مدرن را پذيرا شد و در ميان گيلانيان علاقه‌مندان زيادي يافت كه به آموختن و سپس بهره‌برداري از اين حرفه روي‌ آوردند. در اين كتاب نخست به تاريخچه‌ي مختصري از چگونگي ورود هنر عكاسي به گيلان و معرفي نخستين عكاسان اين ديار به همراه نمونه‌هايي از عكس‌هاي برجا مانده از دوره‌ي قاجار پرداخته شده است. در ادامه تلاش شده تا ضمن معرفي مهم‌ترين عكاسان و عكاس‌خانه‌هاي گيلان، نمونه‌هايي از آثار آنان در معرض ديد مخاطبان قرار گيرد.

جنبش مشروطه خواهی از جمله جریان های مهم سیاسی ایران است که در مقطعی از تاریخ، علاوه بر پایتخت کشور، برخی از استان ها را نیز تحت الشعاع خود قرار داد. از این میان گیلان به عنوان مرکز برخی از مهم ترین اتفاقات و تحولات مشروطیت، به ویژه فتح قزوین و تهران و سرنگونی حکومت محمدعلی شاه و براندازی استبداد ضغیر، در نقطه عطف این جریان قرار دارد.

سرزمین سرسبز گیلان جلوه‏ گاهی از راه‏‌های پرپیچ و خم است که در هزار توی سبز جنگل‏‌های انبوه و جلگه‏‌ها و جوار رودها، زیستگاه‏‌های این دیار را به‏ هم پیوند داده و از دیرباز چنان سخت قابل‌دسترسی بود که برای بیگانگان در حکم رازی سر به مهر و ناگشودنی می‏‌نمود. این امر در کنار دلاوریِ مردان جنگجوی آن، دلیل استقلال دیرپای گیلان در ادوار تاریخی بوده است. رویش سریع گیاهان، باران‏‌های مداوم، جریان سیلاب‏‌های ویرانگر و تغییر مسیر رودها، آن‏چنان چهره‌‏ای طبیعت و خاک را دگرگون می‏‌ساخت که همگان را به اعجاب وا می‏‌داشت. این عوامل سبب می‏‌شد تا راه‏‌های گیلان دارای ویژگی‏‌های منحصر به فرد خود باشند. در کنار این همه، همواره گیلان به عنوان یکی از پُر‏ترددترین ولایات ایران، مورد توجه گروه‌های مختلف از جمله بازرگانان بود. در این کتاب تلاش شده به زبانی ساده اما گویا، راه‌های این سرزمين و وضعیت و کیفیت آن را از دوران باستان تا اواخر دوره‏‌ی قاجاریه بازشناسی و معرفی نماییم.

حاجی میرزا محمد معصوم نعمت‌الهی شیرازی، سیاح و تذکره‌نویس معروف، متخلص به معصوم و ملقب به لقب حکومتی نایب‌الصدر و لقب طریقتی معصوم‌علی شده است. در 14 ربیع‌الاول 1270 ق در شیراز به دنیا آمد. آنچه در این کتاب می‌خوانید، شرح دو سفر میرزامعصوم نایب‌الصدر شیرازی به گیلان است که بار اول به قصد عبور و جهت تشرف به حج در شوال 1305 ق صورت پذیرفته و بار دوم به قصد سیاحت در گیلان در سال 1314 ق انجام شده است.

با این که گیلان یکی از اولین استان‏‌هایی است که سینما در آن تأسیس شده، ولی منابع موجود درباره‌‏ی سینمای این خطه بسیار اندک است. از این رو، بسیاری از اطلاعات اين كتاب براساس اسناد شفاهی شکل گرفته و پژوهشگر مجموعه‏‌ای از ناگفته‏‌های سینما در گیلان را به تصویر كشيده است. چگونگی بنیاد سالن‏‌های رسمی و غیررسمی سینما، بنیان‏گذاران و مدیران سینما، آپاراتچی‏‌ها و کنترلچی‏‌ ‌ها، آتش‏‌سوزی‏‌ها، علل تعطیلی سینماها و تغییر نام‏‌ها در دوره‏‌های مختلف، قیمت بلیت و حوادث تلخ و شیرین ديگر که بر سینمای این وادی گذشته، از مطالب خواندنی اين كتاب است.

شیلات دریای خزر سرنوشتی شگفت دارد. بودنِ دریای خزر میان ایران و روسیه و تلاش روس‌ها برای چیرگی همه‌سویه بر این دریا و بهره‌گیری از همه‌‌‌ی آن‌چه که در آن بود، از روزگاری که روسیه توانی یافت و بر پایه‌ی توان خود کوشید تا به خواست‌های خود دست یابد، این سرنوشت را سامان داد. این نوشته سرگذشت شیلات دریای خزر است از نیمه‌ی سده‌ی نوزدهم تا نیمه‌ی سده‌ی بیستم ميلادي، میان دو روزگار موازنه‌ی مثبت میرزاحسن‌خان سپه‌سالار و موازنه‌ی منفی دکتر مصدق. اين اثر بر‌پایه‌ی اسناد بازمانده از دیروز نگاشته شده است. در این نوشته از 30 سند به‌دست آمده از بایگانی اسناد وزارت امور خارجه برای پی بردن به آن‌چه که به راستی بر سر شیلات ایران در دریای خزر آمده، بهره گرفته شده است.

چیستی و چگونگی زندگی زنان در گیلان زمین، گویی در چشم‌اندازی از مِه پنهان است. از یک سو منابع تاريخی دست اول در این‌باره اندک است و از سوی دیگر دوره‌هایی از زندگی این زنان در هاله‌ای از افسانه‌ها و روايت‌های نه‌چندان مستند پنهان شده است. اما می‌توان گفت نوع زیست و جایگاه این زنان در مقایسه با دیگر نواحی و قوم‌های ایرانی متفاوت بوده است. زنان گيلاني به سبب شیوه‌ی زندگی مردمان این دیار از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در ساختار خانواده برخوردار بودند. در دو سده‌ی اخیر نیز به سبب جایگاه ویژه‌ی گیلان به عنوان دروازه‌ی تمدن مدرن، زنان این سرزمین پیشتر از سایر نواحی ایران با افکار و اندیشه‌های نو آَشنا شدند و به همین سبب به سرعت در راه نوگرایی‌هایی چون مبارزات و فعالیت‌های اجتماعی، بهره‌وری از آموزش و سواد و بهداشت و حقوق نوین اجتماعی و مدنی گام برداشتند. در این کتاب به بخش‌های برجسته‌ی زندگی زنان گیلان زمین در تمدن‌های پیشین، اجتماع، خانواده، جنگ‌ها، مناسبات سیاسی، جنبش‌های اجتماعی، کار، فرهنگ و هنر، آموزش و پرورش و معرفی برخی زنانِ نامی و جایگاه و خدمات آنان پرداخته شده است.

انقلاب‌ مشروطه‌ زماني‌ به‌ وقوع‌ پيوست‌ كه‌درخت‌ استبداد صدها سال‌ در ايران‌ سايه‌ افكنده‌ بود. روشنفكران‌ جامعه‌ و پيشروان‌ اين‌ انقلاب، هنگامي ‌قصد برانداختن‌ اين‌ درختِ‌ كهن‌سالِ‌ بي‌باروبر را كردند كه‌ نه‌ صاحبان‌ زر و زور و تزوير حاضر به‌صرف‌ نظر از اختيارات‌ مطلقه‌ و امكانات ‌بي‌حد‌ و حصر خود بودند و نه‌ توده‏‌هاي‌مردم‌ از فرط‌ بي‌سوادی و پريشانيی دركی از آزادي، آسايش‌ و پيشرفت‌ داشتند. ‌مردان‌ انقلاب‌ در مبارزه‌اي‌ بي‌امان‌ و طولانی، چراغ‌ آزادي‌ را در ظلمتكده‌ی ايران‌ برافروختند و با استقرار قانون، حاكميت‌ خواست‌ و اراده‌ي‌ ملت‌ بر سرنوشت‌ خود را محقق‌ ساختند. گيلان‌ به‌ عنوان‌يكي‌ از پايگاه‌هاي‌ اصلی وقايع‌ مشروطه، نقشی مؤثر و مهم‌ در پيشبرد اهداف‌ آزادي‌خواهان‌مشروطه‌ داشت. ‌كتاب‌ حاضر نگاهی است‌ گذرا به‌ حضور گيلان‌در جنبش‌ مشروطيت، با نگاه‌ به‌ روند انقلاب‌مشروطيت‌ ايران.

این کتاب گزارش سفر هیئتی است از روسیه به شمال ایران در آخرین سال‌های حکومت کریم‌خان زند (1149 تا 1153)، به ریاست ساموئل گتلیب گملین، پزشک و گیاه‌شناس آلمانی. در هیئت همراه گملین، چند تن از دانشجویان او و یک نقشه‌کش هم حضور داشتند. گملین در این اثر علاوه‌بر بحث در مورد موجودات طبیعی درباره‌ی استحکامات، راه‌ها، نوع اسلحه، تعداد سربازان، محصولات تجاری و بسیاری چیزهای دیگر در نواحی جنوب دریای خزر به تحقیق و پژوهش پرداخته است.

کارت‌پستالی حقارت‌بار، با ته‌مایه‌ای قهوه‌ای رنگ از هموطنان بلوچ، کنار یک بیابانی در گوشه‌ای از طونم... . این تصویر تمام آن چیزی بود که از ایران، بین سیصد و شصت و پنج کارت پستال از دیگر کشورهای جهان، در کتابی تاریخی، توصیفی در اروپا به چاپ رسیده بود. پس از دیدن این تصویر، نخستین چیزی که به ذهنم خطور کرد این بود: آیا این تمام چیزی است که از ایران یکصدسال پیش در کارت‌پستال‌ها به چاپ رسیده است؟ و آیا ایران این‌گونه باید به جهان معرفی می‌شد؟

مجموعه‌ی حاضر، مقالاتی است که در نخستین همایش ملی «نقش گیلان در مشروطه» از سوی پژوهشگران مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفت و منتخب این مقالات در این مجموعه فراهم آمده است تا گوشه‌هایی از تلاش‌های مردم گیلان و نقش آنان در انقلاب مشروطه را بازگو کند.

کتاب پیش رو خاطرات دکتر هوشنگ منتصری، یکی از شخصیت‌های علمی – سیاسی و از رجال بازمانده‌ی دوره‌ی پهلوی دوم است که هم در عرصه‌ی علمی و هم در عرصه‌ی سیاست به درجات عالیه رسید. خاطرات او از آن رو دارای اهمیت است که وی از بسیاری واقعیت‌های پشت‌پرده‌ی رخدادها و تصمیم‌گیری‌های سیاسی عصرِ اخیر ایران مطلع و حتی در برخی موارد در زمره‌ی شاهدان عینی بوده است.

تئاتر گیلان بخشی از دستاورد تجددخواهی و حکومتِ قانون در دوره‌ی مشروطیت گیلان است. ارمنیان گیلان اول بار در 28 ژانویه 1884 دو اثر نمایشی هوانس دولت بیگیان روی صحنه بردند. در همین دوره گروه‌های تئاتری منطقه قفقاز به رشت و انزلی آمده و آثار نمایشی خود را روی صحنه می‌بردند. در سال 1289 خورشیدی اولین گروه تئاتری گیلان با نام مجمع امید ترقی به مدیریت حسن ناصر کار خود را شروع کرد تا امروز نزدیک به یک قرن از این دوره گذشته است. کتاب تئاتر گیلان در دو جلد تدوین یافته علاوه بر رجوع به متن‌های گذشته، اسناد و یافته‌های جدیدی را ارائه می‌نماید. در این کتاب به مباحثی چون: نگاهی کوتاه به نمایش‌های سنتی گیلان، پیشگامان تئاتر و گروه‌های تئاتری گیلان، دوره‌بندی تاریخی گروه‌های تئاتر و شیوه‌های اجرای تئاتر در گیلان و محل اجرای آثار نمایشی پرداخته شده است.

انسان در طول تاریخ برای دفاع از خویش همواره راه های گوناگونی را تجربه کرده است. زندگی در غارها شاید یکی از نخستین تجربه ها از این دست باشد. با گذشت زمان سکونت گاه انسان دارای دیوارهای دفاعی شد، به گونه ای که یک آبادی در داخل حصار یا قلعه جای گرفت. در گیلان نیز قلعه در پیش و پس از اسلام در مناطق کوهستانی و جلگه ای شکل گرفت که متاسفانه بسیاری از آن ها امروزه به ویرانه ها و تپه های باستانی تبدیل شده است. در کتاب قلعه های گیلان، تمامی قلعه های موجود گیلان معرفی شده اند. اغلب این قلعه ها را پژوهشگر کتاب ـ ولی جهانی ـ از نزدیک مورد بررسی و پژوهش قرار داده است. حاصل تلاش این پژوهشگر باستان شناس برای نخستین بار با عنوان قلعه های گیلان در دسترس علاقمندان قرار می گیرد.

تئاتر گیلان بخشی از دستاورد تجددخواهی و حکومتِ قانون در دوره‌ی مشروطیت گیلان است. ارمنیان گیلان اول بار در 28 ژانویه 1884 دو اثر نمایشی هوانس دولت بیگیان روی صحنه بردند. در همین دوره گروه‌های تئاتری منطقه قفقاز به رشت و انزلی آمده و آثار نمایشی خود را روی صحنه می‌بردند. در سال 1289 خورشیدی اولین گروه تئاتری گیلان با نام مجمع امید ترقی به مدیریت حسن ناصر کار خود را شروع کرد تا امروز نزدیک به یک قرن از این دوره گذشته است. کتاب تئاتر گیلان در دو جلد تدوین یافته علاوه بر رجوع به متن‌های گذشته، اسناد و یافته‌های جدیدی را ارایه می‌نماید. در این کتاب به مباحثی چون: نگاهی کوتاه به نمایش‌های سنتی گیلان، پیشگامان تئاتر و گروه‌های تئاتری گیلان، دوره‌بندی تاریخی گروه‌های تئاتر و شیوه‌های اجرای تئاتر در گیلان و محل اجرای آثار نمایشی پرداخته شده است.

بیشتر شهرهای کشور ما بافت‌های قدیمی با‌ارزشی را به تماشا می‌گذارند که تا قبل از تحولات شهرسازی جدید از پویائی و غنای فرهنگی و معماری ایرانی برخوردار بودند. این بافت‌ها که مجموعه‌ای از بناها، گذرها و دیگر عناصر شهری است نه تنها درونمایه‌های فرهنگی این مرز و بوم را به نمایش می‌گذارند بلکه از سرمایه‌های با‌ارزش اقتصادی نیز به شمار می‌آیند. از آنجا که شهر پدیده‌ای پویا است نمی‌توانیم آن را تنها از دیدگاه کالبدی بررسی کنیم، چرا که جنبه‌های اجتماعی، فرهنگی و به‌ویژه اقتصادی آن اهمیت بسزایی در ارائه‌ی طرح‌های باز زنده‌سازی بافت‌ها دارد. مرمت شهری علمی است که رابطه‌ی بافت‌های قدیمی را با عناصر شهرهای جدید مطالعه کرده و راه‌بردهای علمی مبتنی بر تجربه‌های موفق جهانی را ارائه می‌دهد. کتاب حاضر تلاش دارد تا به شیوه‌ای بسیار کوتاه بافت و تعدادی از بناهای مسکونی شهرهایی از استان گیلان را به خواننده بشناساند.

تشکیل انجمن‌های ملی، سیاسی و صنفی در طلیعه‌ی انقلاب مشروطیت، از‌جمله دستاوردهای مهم روشنفکران آزادی‌خواه پس از سال‌ها تلاش و مبارزه بود؛ زیرا شکل‌گیری و فعالیت این انجمن‌ها موجب رشد آگاهی و توجه مردم نسبت به مقولاتی چون رفاه اجتماعی، امنیّت اقتصادی و دیگر حقوق مدنی‌شان شد و جبهه‌ای متحد و قدرتمند را در مقابل استبداد پدید آورد. کارکرد این انجمن‌ها در عرصه‌ی سیاسی ایران، منجر به صدور فرمان مشروطیت توسط مظفرالدین شاه شد و جبهه‌ای قدرتمند را در برابر اردوی مستبدین پدید آورد. فعالیت این انجمن‌ها با همه‌ی پیچیدگی‌های حاکم بر ساختار و مناسبات آن‌ها، به‌دلیل مقاومت محمدعلی شاه در برابر واگذاری قدرت و حاکمیت قانون، به اوج خود رسید. هرچند این شعله پس از به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی فروکش کرد ولی اندکی بعد، از زیر خاکستر خفقان سربرآورد و به خلع خودکامه منتهی گردید.

سرزمین گیلان به دلیل برخورداری از موقعیت و ویژگی های طبیعیِ ممتاز خود، کمتر مورد تاخت و تاز بیگانگان قرار گرفته است؛ همین عامل در جغرافیای تاریخی آن نقش بسزایی داشته و موجب شده تا پیدایش ولایات و شهرهای گیلان بیشتر ناشی از پویش تاریخی و فرهنگی بومی این سرزمین باشد، به گونه‌ای که تنها از اواسط دوره‌ی صفویه، بلوک ها و ولایات مستقل گیلان یک‌پارچه شده و تحت حاکمیت مرکزی قرار گرفت و از آن پس حکومت مرکزی و همسایه، در صدد بهره برداری از ثروت های این سرزمین برآمدند. اکنون گیلان تقریبا همان محدوده و بخش‌هایی را شامل می‌شود که در طول تاریخ محدوده‌ی طبیعی آن بشمار میرفت؛ این امر ناشی از استواریِ جغرافیای این سرزمین و پویش طبیعی آن در طول تاریخ است.

سیاهکل دیاری است کهن و شهرستانی تازه. شهرستانی که با آن همه دیرینگیِ دیارش، مرکزش شهر سیاهکل روزگاری بیش از یک صد . پنجاه سال ندارد. سرزمینی که پاره‌ای از آن بر جلکه نشسته و پاره‌هایی دیگر از آن در کوه‌پایه و بلندای کوه ایستاده استو تنوع اقوام ساکن در این دیار، اهمیت این سرزمین را بیش از پیش نمودار می‌سازد.

در طول 53 سال سلطنت پهلوی‌ها، 34 نفر تحت عنوان حکمران، فرماندار کل و استاندار پا به استان گیلان گذاشتند و هر یک از 2 ماه تا 4 سال بر مسند مهم‌ترین پست اجرایی این دیار تکیه زدند. این کتاب بی‌هیچ داوری درباره‌ی عملکرد این دولتمردان، تنها به شرح احوال و سوابق اداری آنان می‌پردازد تا دریچه‌ای باشد بر شناخت زمامدارانی که هر یک برای مدتی زمام امور این استان را در دست داشتند.

یکی از کسانی که در اواخر دوره ی قاجار و اوایل دوره ی پهلوی با صنعت ابریشم در گیلان به ثروت هنگفت و قدرت فراوان رسید نیکلای لاسقاریدیس است که به نوعی خود را همه کاره ی صنعت ابریشم در گیلان می دانست و گه گاه برای حفظ منافع اقتصادی خود در سیاست نیز دخالت‌های نابجایی می کرد. این کتاب، نامه های لاسقاریدیس و کارگزارانش مگردیچ قازاروسیان و فؤاد قصیری به میرزا قاسم شعاع‌التجار لاهیجانی است که نماینده ی لاسقاریدیس در لاهیجان بودند.

یکی از کسانی که در نهضت جنگل نقش داشته و آن را از نزدیک لمس کرده است، محمدحسن صبوری دیلمی است. صبوری در سال 1279شمسی در دیلمان سیاهکل متولد شد و جسته و گریخته به مکتب خانه رفت و باسواد شد و در اوج جوانی‌اش به قوای جنگل پیوست و تا پای مرگ با خیزش جنگل پیش رفت. مبارزه با عمّال روس، انگلیس و مزدوران داخلی را از نزدیک درک کرد و توضیحات جزیی و جالبی از این رخدادها ارائه نمود. «نگاهی از درون به انقلاب مسلحانه‌ی جنگل» خاطرات خودنوشت صبوری دیلمی است.

کتاب جغرافیای گیلان، نگارش پژوهشگر فقید و فرهیخته‌ی روحانی، آیت‌ا... محمد مهدوی لاهیجانی (متوفی 1361) در زمان انتشار آن، یکه کتاب ویژه‌ی گیلان بود. این کتاب که با نثری متفاوت نگاهشته شده است، مجموعه‌ای از اطلاعات عمومی درباره‌ی گیلان و به‌ویژه جغرافیای شهرها و بخش‌های مهم آن را در برمی‌گیرد. در بخش‌های آغازین کتاب اطلاعات پراکنده‌ای درباره‌ی تاریخ و همچنین معرفی ویژگی‌های طبیعی گیلان (درخت‌ها، حیوانات، معادن، رودخانه‌ها، مزروعات و...) آمده است.

آگاهی دقیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جست‌و‌جو در میان اسناد و اوراق برجای مانده و رصد دقیق آن‌ها است. گاه سطری از آن‌چه در مطبوعات گذشته چاپ شده، می‌تواند راهگشای یک نکته‌ی مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌مانده‌ی هر سرزمینی باشد. کتاب اخبار گیلان در مطبوعات عصر قاجار، مجموعه است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از اوراق 35 عنوان از نشریات مهم عصر قاجار که در خارج از گیلان منتشر شده، استخراج شده است تا منبعی مستند و دقیق فراروی پژوهشگران و علاقه‌مندان تتبع در تاریخ گیلان قرار دهد.

آگاهی دقیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جست‌و‌جو در میان اسناد و اوراق برجای مانده و رصد دقیق آن‌ها است. گاه سطری از آن‌چه در مطبوعات گذشته چاپ شده، می‌تواند راهگشای یک نکته‌ی مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌مانده‌ی هر سرزمینی باشد. کتاب اخبار گیلان در مطبوعات عصر قاجار، مجموعه است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از اوراق 35 عنوان از نشریات مهم عصر قاجار که در خارج از گیلان منتشر شده، استخراج شده است تا منبعی مستند و دقیق فراروی پژوهشگران و علاقه‌مندان تتبع در تاریخ گیلان قرار دهد.

کیاییان از سال 762 تا سال 1001 هجری فرمان راندند، گاه تنها بر پاره¬ی خاوری گیلان و گاه بر گستره¬ای پهناور در خاور و باختر گیلان و پهنه‌هایی برون از مرزهای گیلان. با آغاز فرمان‌روایی آنان بر پاره¬ی خاوری گیلان درباری برپا شد که نگارنده¬ها و رویدادنگارانی نیز در آن دربار گرد آمدند. برآیند کار آنان نگارش تاریخ رویدادهای آن زمانه¬ی گیلان بود و کتاب‌هایی چون «تاریخ گیلان و دیلمستان» نوشته¬ی سیّد ظهیرالدین مرعشی، دربردارنده¬ی رویدادهای سال¬های 750 تا 894 هجری در گیلان است. سیّد ظهیرالدین که در مازندران ظهور کرده بود، پس از ستیزه‌های فراوان، ناچار آن دیار را رها کرد و در سال 844 هجری به دربار کیایی در گیلان پناه آورد و پایگاهی یافت. در نوشته‌ی او، که متاسفانه بخش مهمی از آن یافته نشده، نه تنها رویدادها بلکه برخی از آداب و رسوم آن زمانه‌ی گیلان آمده است. دیرترین نسخه رونویسی شده از این کتاب در سال 936 هجری / 1529 میلادی نگاشته شد. تصحیح حاضر بر اساس نسخه‌ی خطی موجود در کتاب‌خانه‌ی بودلین آکسفورد انجام گرفته و با دو تصحیح ه.ل. رابینو و دکتر منوچهر ستوده مقابله شده است.

کتاب مشاهير گيلان اثری منتشر نشده از زنده‌یاد ابراهیم فخرایی است؛ در برگيرنده‏ي شرح‌حال ده‏ها تن از مشاهير نامي گيلان و مطالبي ناگفته و تصاويري کمتر دیده شده از آنان. اگرچه این کتاب، اثری جامع در معرفي و شناخت نام‏آوران گيلان نيست و مي‏توان نام‌های دیگری بر مدخل‏هاي آن افزود، اما اهميت آن بیشتر در اطلاعاتي است که فخرايي در مورد معاصران خود به دست داده و در هيچ تذکره‌ی ديگري در دسترس نیست.

در این کتاب، به تاریخِ سکونت و فعّالیت انسان در محدوه‌ای که امروز «گیلان» نامیده می‌شود، از زمان پیدایش تاریخ تا سال 1001 هـ.ق، یعنی زمانی که گیلان برای نخستین بار در زمان شاه عباس اول جزئی از حکومت مرکزی ایران شد، پرداخته شده است. کتاب حاضر به نوعی، تاریخِ دورانِ جدایی گزینیِ گیلان از حکومت مرکزی ایران نیز محسوب می‌شود. دورانی که در بخش مهمی از آن، ساکنان این سرزمین در حکومت‌های محلی خان سالار و پراکنده، با استقلال زندگی اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خویش را سامان داده بودند. در این کتاب روندی پی گرفته شده تا خواننده بتواند به دور از داستان‌گویی‌های معمول در عرصه‌ی تاریخ‌نویسیِ سنّتی، مسیر و منظره‌‌ی تاریخی گیلان را بر پایه‌ی «تز»‌هایی مشخص، از عصر سنگ تا سال 1001 هـ.ق به تماشا بنشیند.

آگاهی دقیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جست‌و‌جو در میان اسناد و اوراق برجای مانده و رصد دقیق آن‌ها است. گاه سطری از آن‌چه در مطبوعات گذشته چاپ شده، می‌تواند راهگشای یک نکته‌ی مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌مانده‌ی هر سرزمینی باشد. کتاب اخبار گیلان در مطبوعات عصر قاجار، مجموعه است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از اوراق 35 عنوان از نشریات مهم عصر قاجار که در خارج از گیلان منتشر شده، استخراج شده است تا منبعی مستند و دقیق فراروی پژوهشگران و علاقه‌مندان تتبع در تاریخ گیلان قرار دهد.

تاریخ انقلاب مشروطیت ایران به همت هزاران مرد و زن آزاده‌ای رقم خورده است که در راه استقرار حکومت قانون از هیچ کوششی فرو گذار نکردند، تا این نهال نورسته، درختی بارور شود. گرامی داشت یاد این مجاهدانِ راه آزادی وظیفه‌ی نسلی است که امروزه از ثمره‌ی این مجاهدت‌ها بهره‌مند است و باید قدردان برخورداری از حکومت قانون، آموزش و پرورش، نهادهای مدنی و ... باشد. این نخستین اثری است که به طور مستقل به شرح احوال و اقدامات آن دسته از مجاهدین و مشروطه‌خواهان گیلانی یا مقیم گیلان پرداخته که نقش برجسته‌ای در استقرار مشورطیت در سال 1324 ق، و سپس اعاده‌ی آن در سال 1327ق، داشته‌اند.

فعلا توضیحاتی درمورد این کتاب در وب سایت ما موجود نیست.

فعلا توضیحاتی درمورد این کتاب در وب سایت ما موجود نیست.

دخالت و حضور فعال بلشویک‌ها در گیلان به مدت هفده ماه دارای اهمیت خاص بین‌المللی است. ولادیمیر گنیس از معدود محققان روسی است که به شرح رویدادهای مربوط به جمهوری شوروی ایران و سق.ط حکومت کوچک‌خان همت گماشته است. پس از فروپاشی اتحاد شوروی سابق، اسناد بایگانی تحت مراقبت در دسترس قرار گرفت. مقاله قابل تحسین «بلوشیک‌ها در گیلان» با استفتده از این اسناد معتبر و بیان گاه‌شمار وقایع به وسیله گنیس تالیف شده است.

... تا روزی که بخش داخلی بیمارستان طعمه‌ی حریق شد و بعدها در کمتر از ساعتی با چنگال‌های بزرگ بیل مکانیکی با خاک یکسان گشت. این انهدام با کهنسالی من هم‌زمان بود. ... تازه به فکر بازسازی آن- که به نوعی بازسازی جوانی من بود- افتادم. ولی متأسفانه خیلی دیر شده بود، زیرا متولیان نخستین همه در جوار رحمت حق آرمیده بودند و باقی‌ماندگان نیز اطلاع کاملی نداشتند. سوابق و پرونده‌های بیمارستان نیز بخشی از طعمه‌ی موریانه‌ها شده بود و لاشه‌های باقی‌مانده را نیز به آتش سپرده یودند. به هر حال تجسس و کوشش را آغاز کردند؛ از آن‌چه که خود می‌‌دانستم و از آن‌چه از دیگر مطلعین کسب کردم؛ و حاصل آن مجموعه‌ای است که پیش زوی شماست. به قول شادروان استاد محمد معین:« این کاری است که توانستم، نه آن‌چه که می‌خواستم.» از بخش «بینارستان پورسینا»

مفهموم، فرهنگ مقوله‌ای است بس گسترده: زبان، پوشاک، معماری، آداب سنن و ... که بسیاری از مفاهیم به ظاهر ناهمگون را مجموع می‌کند. در این میان، آموزش و پرورش بخشی مهم از فرهنگ دوران ها را به شکل مدرسی به نسل‌ها منتقل می‌کند. در این میان، کار آموزگاران، آموزاندن و پروراندن نسلی است که هم خود بر ساخت‌های اصیل یک فرهنگ بایستند و پای بفشرند، و هم زیر‌ساختی شوند روزآمد، برای به روز و نوین کردن چریکه‌ی موروثی. ابراهیم مرّوجی ، پژوهنده‌ی جوان و علاقه مند، با کنکاش بسیار فرهنگیان گیلان را در این کتاب معرفی کرده است. فرزانگانی که جز با متر و معیار عشق، ایمان و وظیفه‌مندی نمی‌توان چرایی تلاش‌هایشان، و جز با قضاوت‌ تاریخ نمی‌توان عمق و تأثیر کارشان را سنجید. باشد که این گزارشی باشد برای کنونیانی که هنوز به سرچشمه‌ی خاطرات خود می‌اندیشند و آیندگانی که جز با شناخت سره‌ی گذشته، راه به تاریخ مستقبل نخواهند برد.

گوشه ‌ی شرقی بیه پس گیلان که ارتفاعات پوشیده از جنگل‌ها و مراتع زیبایش هم‌چون هلالی بخش سرسبز جلگه‌ای آن را در بر گرفته، شفت نام دارد. نخستین جایگاه از پاره‌ی غربی گیلان که مذهب تشیع در آن پا گرفت. جایگاه مردمان فرهیخته و بلند آوازه‌ای که همواره در جهت اعتلای فرهنگ گیلان نقشی سازنده داشته‌اند. مزار صعولک بن وهب، امام‌زاده ابراهیم،امام‌زاده اسحاق و بقاع متبرکه‌ی دیگر کهع در دامنه‌ی کوه‌ها و دشت‌های شفت واقع گردیده از نقاط زیارتی و آبشار‌ها، دشت‌های سرسبز، چمنزار‌های حاشیه رودخانه‌های پُر آب و مراتع دل‌انگیزی که در پای ونی بلند آرمیده‌اند، از جمله نقاط سیاحتی شفت است. تنوع در گویش، آداب و رسوم، صنایع دستی بومی، سکونتگاه‌ها و فراورده‌های دامی و زراعی از جمله عرصه‌های قومی برای تحقیق و پژروهش افراد‌ی‌ست که در زمینه‌های مختلف فرهنگی گیلان تلاش می‌نمایند. کتاب حاضر دربردارنده‌ی بخشی از ناگفته‌هایی‌ست که در اختیار علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ گیلان به ویژه سرزمین شفت قرار می‌گیرد.

شهر باران، شهر ستاره، دروازه‌ی اروپا، این نام‌هایی است که سیاحان سرزمین سبز در مسیر گذرشان از گیلان، بر شهر رشت گذاشته‌اند. شهری که در طی تاریخ پُر بار خود منشأ و مبدأ تحولات فرهنگی و اجتماعی بسیاری در سطح ملّی بوده است، مشاهیر بی‌شماری در زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی، دینی و سیاسی به ایرانیان معرفی کرده است و حضوری تأثیرگذار در متن‌های جنبش‌هایی چون نهضت جنگل، مشروطیت و انقلاب اسلامی ایران داشته‌است. این کتاب به شرح تاریخچه‌ی بلدٌیه ی رشت در دو دهه‌ی آغازین فعالیت آن می‌پردازد و می کوشد اطلاعات مستندی از چگونگی تشکیل نخستین انجمن‌های شهری و فعالان این عرضه و چگونگی تحولات شهر رشت در اختیار علاقه‌مندان به تاریخ این شهر قرار دهد.

شهر باران، شهر ستاره، دروازه‌ي اروپا، این‌ها نام‌هایی است که سیاحان سرزمین سبز در مسیر گذرشان از گیلان، بر شهر شت گذاشته‌اند. شهری که در طی تاریخ پُربار خود منشأ و مبدا تحولات فرهنگی و اجتماعی، دینی و سیاسی به ایرانیان معرفی کرده‌است و حضوری تأثیرگذار در متن جنبش‌هایی چون نهضت جنگل، مشروطیت و انقلاب اسلامی ایران داشته است. این کتاب به معرفی هویٌتِ تاریخی شهر رشت پرداخته و می‌کوشد اطٌلاعات مستندی از موقعیت طبیعی، جغرافیایی، انسانی و اماکن عمومی رشت در اختیار علاقمندان به تاریخ این شهرِ فرهنگ پرور قرار دهد.

تحقیقات گیلانی آلکساندرا خودزکو سرشار از نکته بینی یک روح علمی است. او در اثر خود سیمای روشنی از سرزمین گیلان، مقارن نیمة اول قرن نوزدهم تصویر می‌کند. کتاب سرزمین گیلان، در عین این‌که از اطناب و تفصیل زاید دور است خواننده را به کفایت در جریان آنچه که مقارن دهة سوم قرن نوزدهم در این سرزمین می‌گذرد قرار می‌دهد.

مأخذ شناسی و شناخت اسناد و مدارک تاریخی و علمی هر دوره‌ای در بررسی‌های تاریخی از اهمیت زیادی برخوردار است. خوشبختانه درباره ی سرزمین گیلان، منابع تاریخی گزارش‌های زیادی ارائه کرده‌اند. اما این فراوانی مطالب تاریخی به طور یکسان در همه‌ی دوره‌های تاریخی به چشم نمی‌خورد، تنها در دوره‌ی صفوی به جهت اهمیت این سرزمین و قرار گرفتن در مسیر راه ارتباطی ایران با اروپا و به‌ویژه تجارت ترانزیتی ابریشم، موچب شد تا علاوه بر اشاره های مورخان عصر صفوی، جهانگردان اروپایی نیز هنگام عبور از این سرزمین مطالب ارزشمندی درباره ی اوضاع اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و حتی آداب و رسوم گیلان ارائه کنند. علاوه بر این گزارش‌ها، اسناد و مقالات متعددی درباره‌ی گیلانِ عصر صفوی نگاشته شده است که به جهت اهمیت این مقالات، در تحقیق حاضر گردآوری شده است. تحقیق حاضر در نُه فصل تنظیم شده و در هر یک از فصل‌ها به جهت اهمیت متون تاریخی، شرحی درباره ی مولف و شیوه ی تاریخ نویسی وی آورده شده است.

کتاب گیلان در عصر ایلخانیان، پژوهشی است درباره‌ی یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخی گیلان. در این اثر مباحثی چون حدود جغرافیایی و پیشینه‌ی تاریخی گیلان ، حمله‌ی مغول به ایران و چگونگی فتح گیلان، مسائل فرهنگی و اقتصادی و اوضاع مذهبی گیلان در عصر ایلخانی مورد بررسی قرار گرفته و مجموعه اطلاعات جامعی در این باره فراهم آمده است.

رضا دستیاران کار تحقیقاتی خود را از سال 1354 در موضوع تاریخ جهان باستان در باب کرونولوژی آغاز کرد و با تنظیم جداول سلسله های حکومتی از عصر باستان به تناقضات تاریخی آن پی برد و آن را تحت عنوان آسیب شناسی زمان‌های تاریخی ارایه داد. سپس گزارش این تحقیق را با اساتید تاریخ دانشگاه تهران در میان نهاد و مورد تمجید قرار گرفت. وی تاریخ 800 سلسله حکومتی را به‌صورت تطبیقی در آورد و در خلال آن پی برد که زمان‌های ذکر شده‌ی مورخین دارای نواقصی است و حوادث نیز با موضوع زمان‌شان سازگار نیست. این کتاب نگاهی این گونه به تاریخ گیلان دارد.

سنَتِ در دسترس بودنِ نخستین‌های تاریخ و فرهنگ و هنر، متأسفانه در کشورمان مهجور است. این آثار را یا باید در برخی کتابخانه‌ها جست، یا در آرشیو معدودی محققان. دشواریابی- این آثار، بسیاری از پژوهشگران، نویسندگان و حتا خوانندگانِ علاقه‌مند را با سختی‌های بسیار روبه‌رو می‌کند.. از این رو، بر آن شدیم در مجموعه میراث مکتوب، برخی از نخستین های تاریخ و فرهنگ و هنر گیلان را- اگر چه به دشواری_ بجوییم و به چاپ برسانیم. انتخاب این آثار نه فقط به سبب نخستین بودن آنان است، که ویژگی‌های درخور توجه دیگری نیز سبب گزینش این آثار شده است . کتاب گیلان در وقایع اتفاقیه، گرداوریِ گزارش‌ها و اخبارِ روزنامه‌هایِ وقایع اتفاقیه، دولت ایران و روزنامه دولتی در باب وقایع گیلان در دوره‌ای از عصر قاجار است و گوشه‌هایی از رویدادهای این سرزمین را در خود ثبت کرده است.

تحولات سیاسی و آزادی‌های پدید آمده در پرتو مشروطیت و نظام پارلمانی فرصتی فراهم آورد تا زنان ایرانی دیدگاه‌های خود را به طور علنی مطرح سازند و به اشکال مختلف در تحقق آن بکوشند. این اثر به بررسی حوادث سیاسی انقلاب مشروطه و نقش آفرینی‌ها و تلاش‌های زنان در آن عصر می‌پردازد.

سرزمین دیلم به دلیل شرایط خاص محیطی و جغرافیایی و روی کار آمدن سلسله‌های بزرگ دیلمی که نقش اساسی در تحولات تاریخی و فکری ایران و جهان اسلام داشته‌اند، اهمیت زیادی دارد. از نظر جغرافیای انسانی، سرزمین دیلم از گذشته‌های دور به‌دلیل موقعیت کوهستانی و صعب‌العبور خود، به داشتن مردانی جنگجو، نیرومند و بی‌باک شهرت داشت است. مهم ترین ویژگی دیلمیان، پایداری و مقاومت در برابر دشمنان و عدم انقیاد در برابر حکومت‌های مرکزی ایران در قبل و بعد از اسلام یوده است. پژوهش حاضر، به بررسی نقش و کارکرد سیاسی اجتماعی اقوام گیل و دیلم در قرون نخستین اسلامی می‌پردازد.