حکومت آل‏ ‏بویه حکومتی با ماهیت نظامی بود و کتاب حاضر تلاشی است برای پرداختن به جزییات بیش‏تر و ترسیم ابعاد مختلف نظامی، از اوضاع میادین جنگ گرفته تا وضع معیشتی سپاهیان. در ابتدا تصویر نسبتاً دقیقی از آرایش ظاهری و تجهیزاتی که سپاهیان آل‌‏بویه از آن بهره می‏‌بردند ترسیم شده و سپس به فرهنگ جنگ‌‏طلبی سلاطین آن دوره اشاره شده و مسائل اقتصادی سپاه مورد بررسی قرار گرفته است. هم‏چنین به ترکیب نژادی سپاه بویه‏یان پرداخته شده و به دلیل نقشی که ديلميان در شكل‏‌گيري و تداوم اين سلسله ايفا كرده ‏اند، شناسنامه‌‏اي از فعالیت‌‏های آنان نیز ارایه شده است. در بخش‌‏های پایانی سیاست‌‏های نظامی سلاطین آل‏‌بویه و عملکرد نظامی چند سردار برجسته‏‏‌ی این سلسله مورد ارزیابی قرار گرفته است.

لغات و كلمات پزشكي گيلكي بخشي از فرهنگ عاميانه يا فولكلور آن زبان است كه بايد به ويژه مورد توجه پزشكان گيلكي زبان قرار گيرد. در فرهنگ عاميانه‏‌ي پزشكي و طب سنتي گيلان زمين كه گيله تجربه خوانده مي‏شود، مطالب زيادي چون اعتقادات مردم اين مرز و بوم درباره‏‌ي خواص داروهاي گياهي (به ويژه گياهان دارويي محلي) و كاربرد آن‌‏ها، درمان‏‌هاي سنتي و نيز آداب و رسوم و اعتقادات پزشكي نياكان ما وجود دارد كه سينه به سينه به ما رسيده است. هم‏چنين نام بيماري‏‌ها و علايم آن‏ها و نام اندام‌‏هاي مختلف بدن بخش‏‌هاي متنوع ديگري از اين فرهنگ را تشكيل مي‏‌دهد. كتابي كه در دست داريد كوششي است در ارج‏گذاري و حراست از ميراث پيشينيان در باب طب سنتي گيلان.

‌

‌

نام محمدولی مظفری برای بسیاری از گیلک‌زبانان، یادآور نغمه‌های دلنشین زبان مادری است. یادآورِ دیلمان و کوه و دامون. یادآور شعرهایی است که زمزمه‌ای بود در سال‌های عشق و آتش و تلاطم تاسیانی‌هایی برای میراث‌های از دست شده. دلتنگی مادرانِ رنجور با زمزمه‌های پدران خسته‌ی سر به کوه نهاده. و هر چه بود زندگی بود، زندگی گیلکانه. آنچه پیش روی شماست، مجموعه‌ای است از ‌نوشته‌ها و سروده‏های دوستان و یاران محمدولی مظفری، درباره‌ی زندگی و آثار او.

این کتاب نگاهی دارد به تاریخ سرزمینی دیرپا که از پس قرن‏های متمادی، حوادث و تحولات بسیاری را از سرگذرانده است. سرزمینی که کمتر مجال دست‏یازی مهاجمان را بر خود داده و همواره چون دژی مستحکم، میراث‏های خود را پاس داشته است. تاریخ سرزمینِ مردمانی هوشمند، هنرور، منعطف و اصیل که اقوام مختلف در پهنه‏ي آن در کنار یکدیگر زیسته‏اند. مأمن تمدن‏های درخشان و باشكوه مارلیک، تالش و املش. این کتاب روایت افشین پرتو، تاریخ ‏پژوه برجسته‏ی گیلانی است از سرزمین سبز. او با نثری ویژه و نگاهی متفاوت به حوادث و تحولات گیلان نگریسته است.

کتاب حاضر، پیش‌تر در سه جلد و از سوی دانشگاه توکیو در ژاپن منتشر شده است. اهمیت و ويژگی این واژه‌نامه‌ی گیلکی که آن را از سایرِ واژه‌نامه‌ها متمایز می‌کند، آن است که برخلاف شیوه‌ی مرسومِ ثبت واژه‌های گیلکی که همواره بر اساس واژه‌های متفاوت از فارسی استوار بوده، در این کتاب فارغ از زبانی دیگر و تنها با استفاده از یک روش علمی، واژه‌های گیلکی - حتی اگر با معادل فارسی‌اش تشابه داشته باشند- گرد آمده است. به این اعتبار برای نخستین بار در یک واژه‌نامه با زبان گیلکی به مثابه یک زبان مستقل برخورد شده است.

این اثر به مجموعه‏ای از مباحث گوناگون پیرامون سرزمین و قوم تالش می‏پردازد. در بخش‏های مختلف اين کتاب جغرافیای طبیعی، انسانی و اقتصادی تالش و اوضاع فرهنگی، اجتماعی و میزان رشد و توسعه این قوم مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش‏های دیگر به جغرافیای تاریخی کادوسیه و تالش پرداخته شده و اوضاع گیلان و نقش تالشی‏ها در این سرزمین و وضعیت حکمرانان این ناحیه مورد بررسی قرار گرفته است.  

این کتاب درباره یکی از قدیمی ترین آثار تاریخی شهرستان لاهیجان، تپه پنج پیران می‌باشد.

سال 1339 شانزده‌ساله بودم و کلاس نهم. پاتوقم، مسجد ملاعلی‌محمد در پیرسرا بود. عصر یکی از روزها، احمد بدرطالعی که از آنجا می‌گذشت گفت: «حبیب چرا اینجا هستی؟!» گفتم: «چه‌کار کنم؟» گفت: «بیا بریم رادیو، می‌خوام بهت نقش بدم.» ساختمان رادیو آن وقت‌ها در میدان شهرداری و اداره پست امروزی بود. اتاقی دو متر در دو متر داشت که نیمی از آن ‏اتاق فرمان و نیمی دیگر استودیو محسوب می‌شد. من در نمایش رادیویی «فاجعه رمضان» نقش ابن ملجم مرادی را بازی کردم. نمایش از رادیو پخش شد و من به منزل رسیدم که دیدم مادرم عصبانی ابن‌ملجم مرادی را لعنت و به کسی که در رادیو نقشش را بازی کرده، ناسزا می‌گوید. گفتم:‌ «مادر، می‌دونی چه کسی نقش ابن‌ملجم را بازی کرد؟» گفت: «صداش برام آشنا بود. خیلی شبیه صدای تو بود، ولی مطمئنم تو ابن‌ملجم نشدی.» وقتی مکث مرا دید، گفت: «تو ابن‌ملجم شدی؟!‌» گفتم:‌ «چرا، من بودم.» با عصبانیت و تحکم گفت: «این دفعه که گذشت ولی اگه تکرار کنی شیرم رو حرامت می‌کنم!» هر چقدر توضیح دادم که این فقط ایفای نقش است، توفیری نداشت و فقط می‌گفت: «تو حق نداری این نقش را بازی کنی.» من هم به ناچار قول دادم هرگز ابن‌ملجم نشوم...

زبان گیلکی از گروه شمال غربی خانواده‌ی زبان‌های ایرانی است که در کرانه‌ی جنوبی دریای کاسپین و در استان گیلان رواج دارد. اين زبان صورت مکتوب ندارد. از دهه‌های گذشته تاکنون تلاش‌هایی شده است تا آثار نویسندگان بومی به زبان گیلکی را - که عمدتاً شعر هستند- با استفاده از الفبای عربی (شکلی از آن که در نوشتار زبان فارسی به کار می‌رود) منتشر کنند. ولی این زبانِ نوشتاری چندان رایج نشد. تدریس در مدارس نیز به زبان فارسی است. به همین دلیل و نیز به این دلیل که دوزبانگی در میان گیلک‌ها بسیار گسترش یافته است، زبان گیلکی به‌ویژه در واژگان خود (و تا حدودی در واج‌شناسی) تحت تاثیر زیاد زبان فارسی قرار گرفته است. کتاب زبان گیلکی (تالیف راستارگوییوا و همکاران) جامع‌ترین اثری است که تاکنون در زمینه‌ی زبان گیلکی به نگارش در آمده است. این اثر ارزشمند مشتمل است بر یک مقدمه و پنج فصل که عبارتند از: واج‌شناسی، واژگان، واژه‌سازی، ساختواژه و نحو زبان گيلکي. امید که این تلاش همه‌جانبه گامی باشد برای حفظ و نگاهداری یکی از زبان‌های دیرپای این سرزمین کهن.

تاکنون حدود 30 سفرنامه‌ به شمال ایران (گیلان و مازندران)، مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی منتشر شده است، اما از سفرنامه‌های دهه‌ی 1320 مجموعه‌ای در دسترس نبوده است. در این کتاب برای نخستین بار یادداشت‌های سفر به خطه‌ی شمال در دهه‌ی 1320، به قلم چهار تن از روزنامه‌نگاران دوره‌ی پهلوی اول؛ احمد ملکی مدیر روزنامه ستاره، سیّدحسین فاطمی سردبیر روزنامه‌ی باختر، ابوالحسن عمیدی نوری مدیر روزنامه‌ی داد و محسن شاملو سردبیر روزنامه‌ی ستاره، گردآوری و تصحیح شده است که برخی از آن‌ها دوبار به شمال ایران سفر کرده‌اند و مشاهدات خود را در نشریات گوناگون منتشر کرده‌اند.

بررسیِ ریشه‌شناسانه‌ی افعال و مصادر زبان گیلکی به شکل عمومی، راهگشای پژوهش‌هایی است که قصد دارند ساختار زبانی و دستوری این زبان را مورد کنکاش قرار دهند. کتاب رویکردی شناختی به نظام جهت‌های دستوری گویش گیلکی از جمله آثاری است که بررسی افعال زبان گیلکی را با وجهی زبان‌شناختی مدنظر قرار داده است. در این کتاب جهت‌های معلوم، مجهول، میانه، معکوس و ضدمجهول با رویکرد شناختی مورد پژوهش قرار گرفته است. از این‌رو اثر مذکور، جزء اولین آثاری خواهد بود که زبان/ گویش گیلکی را مورد بررسی قرار داده است.

دوبیتی‌‏های عامیانه‏‌ی گیلان، پرکاربرد‌ترین قالب شعری است که توسط مرد‌م عاد‌ی و خوانند‌گان محلی مورد استفاد‌ه قرار می‌گیرد. زنان و مرد‌ان هنگام کار د‌ر شالیزار، همین د‌وبیتی‌ها را زمزمه می‌کنند و د‌ر اجرای مقام‌های آوازی و د‌ر ساختار بسیاری از ترانه‌های محلی گیلان، همین د‌وبیتی‌های بومی مورد استفاد‌ه قرار گرفته است. این قالب به‌واسطه‌ د‌ارا بود‌ن وزنِ روان و آسان، د‌ر بین مرد‌م بسیار رایج است. کتاب حاضر، د‌ربرگیرند‌ه‌ی مجموعه‌ای از د‌وبیتی‌های فولکلورِ گیلکی ناحیه‌ی سیاهکل و د‌یلمان گیلان است که توسط یکی از چهره‌های نامد‌ار موسیقی این سرزمین، گرد‌آوری و ثبت شد‌ه است و انتشار آن می‌تواند د‌ر شناخت ارزش‌های فرهنگی و اد‌بی این بخش از گیلان‌زمین، ارزشمند باشد.

کتاب آیین‌ها و باورد‌اشت‌های گیل و د‌یلم، د‌ربرگیرند‌ة بخشی از باورد‌اشت‌ها و رسوم گذشتگانِ سرزمین گیلان است. محمود پایند‌ه لنگرود‌ی (1377-1310) پژوهشگر، مرد‌م‌شناس و شاعر نامد‌ار گیلانی، برای جمع‌آوری این آیین‌ها و باورها به‌طور مستقیم پای صحبتِ روایان نشسته و همین موضوع ارزش و اصالتِ آن‌چه گرد‌آوری شد‌ه است را د‌وچند‌ان می‌کند. او کوشید‌ه آن‌چه را که د‌ر بخشی از گیلان‌زمین، به‌وقت سرخوشی و شاد‌ی و به‌وقتِ غم و رنج، د‌ست‌آویز مرد‌مان بود، از نظر د‌ور ند‌ارد تا شاید راه و روش نیاکان چراغی باشد برای نسل‌های بعد، برای گذر از سختی‌ها و افزون کرد‌نِ شاد‌ی‌ها.

آگاهی د‌قیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جست‌وجو د‌ر میان اسناد و اوراق برجای ماند‌ه و رصد د‌قیق آن‌ها است. گاه سطری از آنچه د‌ر مطبوعات گذشته چاپ شد‌ه، می‌تواند راهگشای یک نکته‌ی مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌ماند‌ه‌ی هر سرزمینی باشد. کتاب اخبار گیلان د‌ر مطبوعات عصر قاجار، مجموعه‌ای است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از میان اوراق نشریات مهم عصر قاجار كه د‌ر خارج از گيلان منتشر شد‌ه، استخراج شد‌ه است تا منبعی مستند و د‌قیق فراروی پژوهشگران و علاقه‌مند‌ان تاریخ گیلان قرار د‌هد.

آگاهی د‌قیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جست‌وجو د‌ر میان اسناد و اوراق برجای ماند‌ه و رصد د‌قیق آن‌ها است. گاه سطری از آنچه د‌ر مطبوعات گذشته چاپ شد‌ه، می‌تواند راهگشای یک نکته‌ی مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌ماند‌ه‌ی هر سرزمینی باشد. کتاب اخبار گیلان د‌ر مطبوعات عصر قاجار، مجموعه‌ای است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از میان اوراق نشریات مهم عصر قاجار كه د‌ر خارج از گيلان منتشر شد‌ه، استخراج شد‌ه است تا منبعی مستند و د‌قیق فراروی پژوهشگران و علاقه‌مند‌ان تاریخ گیلان قرار د‌هد.

کتاب «گیلانِ عصر قاجار در عکس‌های دیمیتری اِرماکف»، دربرگیرندۀ مجموعۀ 246 قطعه عکس از چشم‌اندازهای گوناگون سرزمین گیلان است. این عکس‌ها توسط عکاس نامدار گرجی – دیمیتری ارماکف – طی سه سفر به گیلان در اواخر عصر قاجار برداشته شده است. عکس‌های این مجموعه که از آرشیو موزۀ ملی گرجستان و چند آرشیو خصوصی فراهم آمده است، برای نخستین‌بار چشم‌اندازهایی شگفت از تاریخ گیلان را از منظر مردم‌شناسی، صنایع، معماری، مشاغل، راه‌ها و پرتره‌ها پیش روی بیننده قرار می‌دهد.

این کتاب گزارش آوارگی ساكنین ارمنی شهر باكوست که حدود یك قرن پیش و هم‌زمان با آغاز قتل‌عام ساكنان ارمنی باكو به‌دست نیروهای عثمانی، ناچار موطن خود را ترك کردند و مهاجرت به شهرهای ساحلی گیلان را در پیش گرفتند. گزارش چاپی این رخدادِ تاریخی از آن‌نظر اهمیت دارد كه بدانیم، جمعیتی به‌دور از خانه و كاشانه، با تشكیل كمیتۀ امداد منتخبی از بین خود و ارامنۀ ساكن رشت، مسائل و مشكلاتِ خیلِ عظیم پناهندگان را در طول آوارگی تا مراجعت مجددشان به باكو، به‌نحو احسن مدیریت كردند و در طول مدت پناهندگی، از توجه وكمك‌های همه‌جانبۀ مردم گیلان و به‌ویژه شخص «میرزاكوچك‌خان» که به آنان پناه داده بود، برخوردار بودند.

یک ‌قرن از تولّد احمد عاشورپور می‌گذرد و دهه‌هاست که مردمان گیلان‌زمین، هم‌صدایی و هم‌نفسی با میراث گرانسنگِ او را تکرار می‌کنند. مجموعه ترانه‌هایی متعهّد، شریف، بدیع و پُرطراوت که در عین پختگی و ظرافت در کلام و آهنگ، شیرین، صمیمانه، دلخواه و روح‌نوازند. آوازهایی که به سلامت از گذر پُررنج و خطیر تاریخ گذشته‌اند و اینک آن‌گونه با تار و پود زندگانیِ مردمان این خاک آمیخته‌اند که پاره‌ای ناگسستنی از هویّت‌شان شده‌اند. درختی تنومند، قَوی و سایه‌گستر از ترانه که به هر گوشه‌ی این سرزمین ریشه دوانده و هم‌چنان در حال پویش و زایش است. این کتاب، مروری است بر زندگی سیاسی و هنریِ این هنرمند جاودانه.

کتاب روبار لُغُزخونی کوششی است برای جمع‌آوری مَثَل‌ها، اصطلاحات، کنایات و باورد‌اشت‌هایی از مرد‌م رود‌بار زیتون د‌ر ضلع جنوبی استان گیلان. د‌ر این مجموعه نخست مَثَل‌ها، اصطلاحات و کنایه‌ها به گویش رود‌باری به‌صورت موضوعی آورد‌ه و به لاتین آوانگاری شد‌ه‌اند تا همگان قاد‌ر به خوانش د‌رست آن‌ها باشند؛ سپس تلاش شد‌ه است تا حد ممکن ترجمه‌ای واژه به‌واژه از د‌اد‌ه‌ها به زبان فارسی ارایه شود. هرجا که لازم بود‌ه، توضیحی د‌ربارۀ کاربرد کنایه‌ها د‌ر گویش رود‌باری ارائه شد‌ه است تا خوانند‌ه د‌ریابد هر مَثَل کجا، چگونه و به چه‌منظور مورد استفاد‌ه قرار می‌گیرد.

بسیاري از مشاهیر و بزرگان ادب و هنر گیلان، با جنبش جنگل که بیش از هفت سال تداوم داشت، همکاري و همدلی داشتند. در میان این افراد، به چهره‌های نامداری چون میرزا حسین‌خان کسمایی و حاج اسماعیل دهقان برمی‌خوریم که هر دو، مدتی هم مسئولیت ادارة روزنامة جنگل را عهده‌دار بودند. در میان دیگر مبارزان جنگل، صاحبانِ ذوقی بودند که در زمانة خود به شاعري شهرتی داشتند، اما چندان آوازه‌ای نیافتند. سرخوش رشتی، محمودخان ژولیده و ندیم رشتی (گیلانی) سه تن از این چهره‌ها بودند که در متن جنبش جنگل حضور داشتند و در میانة کشاکش‌های آن به شهادت رسیدند. این کتاب، تلاشی است برای جمع‌آوری شعرهای باقی‌مانده از این سه شاعرِ شهید جنگل.

آگاهی د‌قیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جست‌وجو د‌ر میان اسناد و اوراق برجای ماند‌ه و رصد د‌قیق آن‌ها است. گاه سطری از آنچه د‌ر مطبوعات گذشته چاپ شد‌ه، می‌تواند راهگشای یک نکته‌ی مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌ماند‌ه‌ی هر سرزمینی باشد. کتاب اخبار گیلان د‌ر مطبوعات عصر قاجار، مجموعه‌ای است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از میان اوراق نشریات مهم عصر قاجار كه د‌ر خارج از گيلان منتشر شد‌ه، استخراج شد‌ه است تا منبعی مستند و د‌قیق فراروی پژوهشگران و علاقه‌مند‌ان تاریخ گیلان قرار د‌هد.

این کتاب، شرح زندگی و کارنامۀ سیاسی «امیرهدایت‌الله‌خان گیلانی» مشهور به گیلانشاه، از برجسته‌ترین رجال حکومتیِ متنفذ و قدرتمندِ گیلان است که در یکی از مهم‌ترین دوره‌های تاریخ ایران، بر مسند حکمروایی گیلان‌زمین تکیه زده بود و توانست در دوران پرتلاطم کشمکش‌های سلسله‌های زندیه و قاجاریه بر سر میراث نادرشاه افشار، گیلان را از بسیاری از گزندهای انتقالِ قدرتِ حکومت مرکزی به‌دور دارد. مردی که به ادعای تاریخ، به گشاده‌دستی و بخشش، شهرتی فراتر از مرزهای گیلان یافت.

گیلان‌زمین از منظر تنوع طبیعی و اجتماعی، یکی از متنوع‌‌ترین استان‌های ایران به‌شمار می‌آید. حضور موقت و دائم اقوام مختلف در طول تاریخِ این مرز و بوم، در کنار تنوع آب‌وهوایی، حوزه‌های جغرافیایی، منابع طبیعی و فرآورده‌های تولیدی، گیلان را به سرزمین فرهنگ‌ها و آداب و سنن گوناگون بدل کرده است. کتاب گیلان در گذرگاه زمان، دربرگیرندۀ بخش عمده‌ای از اوضاع طبیعی و جغرافیایی گیلان و رویدادهای مهم اجتماعی، سیاسی، تاریخی و فرهنگی‌ای است که بر فرهنگ و تاریخ این سرزمین تأثیر گذاشته است. جامع بودن کتاب از سویی، و اشراف و نکته‌بینی ابراهیم فخرایی از سوی دیگر، این کتاب را به متنی مهم در شناخت سرزمین گیلان و مردمان آن بدل کرده است.

بسیاری از پیشه‌هایی که روزگاری از راه‌های مهم کسب روزی در گیلان بودند، امروزه یا کاملاً از بین رفته‌اند و یا به‌طور کلی تغییر شکل داده‌اند و دیگر به معنا و شکلِ گذشته‌شان وجود ندارند. این کتاب تلاشی است برای ثبت و ضبط فرهنگ، نوع و کارکرد آن پیشه‌ها.

منطقه‌ی موسوم به «فومناتِ گیلان»، از ابعاد مختلفی قابلِ توجه است. چه از دیدگاه جغرافیای طبیعی که منطقه‌ی غربِ میانه‌ی گیلان را شکل می‌دهد و کوهسارانش حوضه‌ی آبریزِ معروف‌ترین تالاب شمال ایران، یعنی تالاب انزلی است و چه از منظر جغرافیای انسانی، که محل درهم‌تنیدگی دو قوم کهنِ گیلان؛ تالش‌ها و گیلک‌ها است. جغرافیای این ناحیه از دیرباز موقعیتِ سوق‌الجیشیِ ممتازی را برای آن به‌همراه داشته است؛ چه زمانی که به‌عنوانِ پایتختِ حاکمان بیه‌پس مورد توجه بود و چه در عصر مبارزان جنگل که سنگرِ نفوذناپذیرشان در گستره‌ی این جغرافیا قرار داشت. فومنات، بخشی عمده‌ای از نگین‌های گردشگری گیلان را هم در خود جای داده است. شهرک تاریخی ماسوله، دژِ قلعه‌رودخان، روستای امام‌زاده ‌ابراهیم و امام‌زاده اسحاق، منطقه‌ی زیبای سیاه‌مزگی و آب‌بند‌های بی‌نظیر جنوبِ شفت، همگی نشان از جاذبه‌های بی‌همتای این ناحیه دارد. کتاب سرزمين و مردم فومنات که در پنج بخش تدوین شده است، به معرفی سیمای طبیعی، تاریخ عمومی، ویژگی‌های انسانی ـ اجتماعی، خصوصیات اقتصادی و تاریخچه‌ی ادارات و مؤسسات سه شهر فومن، صومعه‌سرا و شفت می‌پردازد.

اینک در هشتادویکمین سال زندگی خود، آنچه از دوران کودکی به یادم مانده و درباره‌ی زادگاهم ـ چهارده ـ در ذهنم نقش بسته است، به یادگار می‌گذارم. ممکن است برخی از مطالب به یادم نمانده و یا اشتباهی رخ داده باشد. زیرا تنها، از خاطراتی که از آن زمان‌های دور به یادم مانده است، بهره گرفته‌ام. گویی هنوز غرش هواپیماهای بمب‌افکن غول‌پیکر جنگ جهانی دوم که بر فراز آسمان زادگاهم به پرواز درمی‌آمدند، طنین‌افکنند. هواپیماهایی که در سطح بسیار پایین در حال پرواز بودند و ما با شیطنت‌های کودکانه صدایشان را تقلید می‌کردیم.

پاییز 96 دبیرخانه جشنواره فرهنگی هنری «تالاب دوخان» با گستره‌ی ملی، به منظور تشویق مردم در مشارکت و صیانت از حفظ محیط‌زیست آغاز به‌کار کرد. فعالان این دبیرخانه اهداف خود را بر اساس تجلی جلوه‌های آسمانی و زمینی محیط‌زیست در فرهنگ و هنر و نیز در مسیر توسعه اگاهی عمومی و ترویج فرهنگ حفاظت از تالاب بین‌المللی انزلی با همکاری بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان، سازمان منطقه آزاد انزلی و موسسه خانه کتاب ایران پی‌ریزی نمودند. این لوح مکتوب و الوان را که پیش روی شماست شاید بتوان فریاد تالاب بین‌المللی انزلی نامید. نخستین اثر فرهنگی، هنری و ملی برای تالاب بین‌المللی انزلی که به همت موسسه خانه کتاب ایران در بخش‌های نقاشی و دل نوشته‌ی زنگِ تالاب، شعر و جمله‌های برگزیده به رشته تحرير در آمده است. این لوح مکتوب و الوان را که پیش روی شماست شاید بتوان فریاد تالاب بین‌المللی انزلی نامید. نخستین اثر فرهنگی، هنری و ملی برای تالاب بین‌المللی انزلی که به همت موسسه خانه کتاب ایران در بخش‌های نقاشی و دل نوشته‌ی زنگِ تالاب، شعر و جمله‌های برگزیده به رشته تحرير در آمده است.

کشکا بو باد کورکی پیرانِ پولوکا دونوسه. لوس شده است باد / به دگمه‌ی پیراهن دختر / پیله کرده است.

کتاب اطلس رود‌های گیلان، چکید‌ه‌ای از طرح‌های تحقیقاتی بی‌شماری است که طی چند د‌هۀ اخیر د‌ر عرصۀ حوضه‌های آبریز گیلان انجام شد‌ه و نتیجة تجربه‌‌های د‌و د‌هه فعالیت نگارند‌گان د‌ر زمینۀ مباحث منابع آب و رود‌های استان گیلان است. مبنای مطالعه د‌ر این پژوهش، نقشه‌های 1:50000 سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح است. علاوه‌براین از نقشه‌های رقومی 1:25000 سازمان نقشه‌برد‌اری کشور برای برد‌اشت عمیق‌تر و تصحیح برخی اطلاعات استفاد‌ه شد. ابتد‌ا د‌ر زمینۀ جغرافیای طبیعی گیلان با د‌ید‌گاه تأثیر آن بر منابع آب استان گیلان مطالبی ارائه شد‌ه‌است. ویژگی‌های زمین‌ریخت‌شناسی رود‌خانه‌های گیلان و نقش جغرافیای طبیعی د‌ر توزیع شبکۀ آبراهه‌های استان موردِ بحث قرار گرفته‌است. آب‌وهوای گیلان، به‌عنوان عامل اصلی به‌وجود آمد‌ن جریان‌های سطحی و رود‌خانه‌ها موردِ بررسی قرار گرفت. آبد‌هی رود‌خانه‌های گیلان به‌عنوانِ پی‌آمد بارش و تغییرهای ماهانۀ آن از د‌یگر مطالب ارائه شد‌ه است. د‌ر پایان، توضیحاتی د‌ر زمینۀ هر کد‌ام از رود‌های گیلان که د‌ارای پس‌کرانه‌های کوهستانی و حوضة آبریز مستقلی هستند، بیان شد‌ه‌است. این اطلاعات شامل موقعیت جغرافیایی، مهم‌ترین سکونتگاه‌های انسانی د‌ر حوضه، شاخه‌ها و رود‌های آن، ویژگی‌های هند‌سی حوضه، برخی از مشخصه‌های آبد‌هی و بارش حوضۀ آبریز و د‌ر پایان جاذبه‌های طبیعی و انسانی برجستة آن‌ها است.

عمارلو در دامن بحری خویش در جنگل داماش مه رقصان می‌رویاند و کنجی دنج جهت زایش گنج طبیعت، سوسن چلچراغ تدارک می‌بیند و در دامنه‌ی برّی بر بستر سنگ خلوتگاه خورشید خَلوَش، آخرین نوزاد آفرینش، انسان عمارلو را بر زانو می‌نشاند تا به هُرم آفتاب، استخوان محکم نماید از مرد آمارد آینده و پخته گرداند اندیشه‌ی خام از خود از برای تبدیل پاره‌های سنگی به افزار پارینه سنگی!

زبان‌‌ها و گویش‌های ایرانی که از روزگاران کهن خود را به ما رسانده‌اند، در برگیرندۀ ویژگی‌هایی هستند که نحوۀ ‏گفت‌وگو، چگونگی ابراز غم‌‌ها و شادی‌ها و در یک کلمه فرهنگ آن مردم را به ما منتقل می‌کنند و برای شناخت بیشتر ‏زبان و ادب فارسی به محققین کمک فراوانی می‌رسانند. زبان تاتی از زبان‌های ایرانی شمال‌غربی است که هم در ‏ایران و هم در خارج از ایران رایج است. شهرستان رودبار یکی از چندین مناطقی است که مردمش به زبان تاتی تکلم می‌کنند. این کتاب ‏بر مبنای گویش تاتی رایج در روستای لاکِه (lâke) نوشته‌ شده ‌است. لاکِه در فاصلۀ 12 کیلومتری غرب سفیدرود از ‏شهرستان رودبار واقع شده‌است. در این کتاب سعی شده‌است واژه‌ها، اصطلاحات و ترکیبات زبان تاتی در چندین بخش ‏به صورت موضوعی کنار هم بیاید. در آخر کتاب نیز، نمایۀ الفبایی واژه‌ها تنظیم شده‌است تا علاقه‌مندانی که واژه‌ها را به ‏صورت موضوعی دنبال نمی‌کنند، بتوانند در بخش الفبایی آن واژه‌ها را پیدا کنند.

کتاب پیش‌رو، ماحصل سال‌ها تلاش و پژوهش مستمر در زمینة شناسایی شرایط آب‌وهوایی استان گیلان است. آب‌وهوای استان گیلان، چه در ابعاد تاریخی و چه شرایط علمی موضوعی موردِتوجه بوده ‌است. شرایط آب‌وهوایی خاص، پدیده‌های جوی شاخص، همچون برف‌های سنگین، باد منجیل و... همگی از دلایل اهمیت آب‌وهوای گیلان است. شرایط آب‌وهوایی بر جنبه‌های مختلف زندگی بشر تأثیر زیادی دارد، همین امر ضرورت شناخت از وضعیت آب‌وهوایی گیلان برای استفاده در مطالعه‌های گوناگون فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، معماری، تاریخی، باستان‌شناسی و... را مشخص می‌سازد. در این کتاب تا حد ممکن به زبانی ساده، عوامل مؤثر بر شکل‌گیری آب‌وهوای گیلان موردِ توجه قرار گرفته ‌است. سپس شرایط عناصر جوی استان گیلان تشریح می‌شود. طبقه‌بندی شرایط آب‌وهوایی گیلان یکی از فصول دیگر این کتاب است. پدیده‌های شاخص آب وهوایی گیلان، مخاطره‌های جوی، شرایط آب‌وهوای گذشته و آیندة گیلان از دیگر موضع‌های مورد توجه در این کتاب است.

گیلان با کوهستان‌های سرسبز و پوشیده از جنگل و بی‌کرانگی دریا و زیست منحصر به فرد روستایی، همواره ذهن هر بیننده‌ای را به خود مشغول می‌کند. کم نیستند کسانی که می‌خواهند برگ هایی از این زیبایی را دست کم در زندگی شهری امروز همراه خویش داشته باشند، اگرچه در قاب عکسی کوچک.

برنج سال‌هاست که به عنوان محصولی مهم و ممتاز، بر مناسبات اقتصادی، سیاسی و حتا فرهنگی سرزمین گیلان تاثیرگذار بوده است و پژوهشگران بسیاری درباره‌ی آن به تحقیق و پژوهش پرداخته‌اند. کتابِ کشت برنج در گیلان و دیگر ولایات جنوب دریای کاسپین، اثر هـ . ل. رابینو، در شمار یکی از بهترین آثاری است که اطلاعات موجود در آن، که حدود بیش از یک سده‌ی پیش جمع‌آوری شده، مراحل مختلف کاشت، داشت و برداشت این محصولِ باارزش و پرزحمت را مورد مطالعه قرار می‌دهد و در کنار معرفیِ مراحل تولید محصول، با ذکر آمارهای دقیق، میزان محصول و مناسبات اقتصادی پس از تولید را در آن دوره مورد توجه قرار می‌دهد. این یادداشت‌های رابینو مجموعه‌ای از بهترین اطلاعات را درباره‌ی این محصول پربها در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد. اطلاعاتی که بی‌شک بخش مهمی از‌ آن‌ها در گذر سده‌ی گذشته از خاطرها پاک شده‌اند. ترجمه‌ی دقیق و تعلیقات خواندنیِ مترجم و پژوهشگر فقید، جعفر خمامی‌زاده بر این کتاب هم، آن را به اثری قابل‌توجه در رابطه با محصولی بدل کرده است که از دیرباز بخشی جداناشدنی از مناسبات زندگی گیلانیان بوده است.

بی‌شک نهضت جنگل یکی از بزرگترین و مؤثّرترین قیام­های مردمی در طول تاریخ ایران به‌شمار می‌­آید و تقارن تاریخی آن با رویدادهای مهّم دنیا نظیر جنگ جهانی اوّل، سقوط تزارها در روسیّه، روی کار آمدن بلشویک‌ها و نیز توسعه‌­طلبی‌­های آلمان و انگلستان در خاورمیانه، اهمیت آن را دو چندان کرده است. به همین خاطر بررّسی همه جانبه­‌ی این قیام در حوزه‌های تاریخ، سیاست، اقتصاد، ادبیّات، فرهنگ و علوم اجتماعی بسیار ضروری به‌نظر می‌­رسد ... اثری که پیشرو دارید، تلاشی است در همین زمینه. این اثر گاه‌شمار رویدادهایی است که مقارن با نهضت جنگل در گیلان، ایران و جهان به وقوع پیوسته و به‌زعم گردآورنده، بر کم و کیف اقدامات موافقان و مخالفان این نهضت و روند حوادث تاریخی آن دوران مؤثّر بوده است. یادآوری این نکته ضروری است که نخستینبار محقق ارجمند جناب آقای جعفر مهرداد در کتاب مدخلی بر بازشناسی نهضت جنگل در این مسیر قدم نهاده­‌اند و نگارنده با الهام از این کتاب و با أخذ شیوه­‌ی تدوین از کتاب روزشمار تاریخ ایران تألیف مورخ فاضل دکتر باقر عاقلی و با مراجعه به ده­‌ها کتاب و مقاله و مجلّه و سند دیگر، به گردآوری این مجموعه پرداخت.

گیلان را در عصر صفویه دارالمرز می‌نامیدند و حدود آن از شرق به چالوس و از غرب تا رود آستارا منتهی می‌شد. ‏‏‏با آنکه گیلانیان نقش انکارناپذیری در تاسیس صفویه داشتند، اما صفویان به مدت یک سده تا پایان عمر حکومت‌های محلی گیلان، رفتار توأم با مهر با آنان نداشتند و همواره با روش‌های مختلف آنان را در فشار قرار می‌دادند. گیلان پس از سقوط حکومت‌های محلی جولانگاه مباشران صفوی شد؛ زیرا شاه‌عباس به‌دلیل منافع اقتصادی سرشاری که این ایالت برای وی داشت، آن را به‌طور مستقیم زیر نظارت خود قرار داد. در ادامۀ این روند هرچند گیلانیان استقلال خود را از دست دادند، اما این مسئله مقدمات ارتباط جهانی گیلان با دنیا را فراهم آورد و از این زمان تجّار و سیاحان به‌دلیل اعتبار ابریشم گیلان، این سرزمین، به‌ویژه شهر رشت را به‌عنوان یکی از مراکز مهم اقتصادی ایران در برنامه‌های اصلی سفر خود قرار می‌دادند. برگزاری همایش «گیلان در گسترۀ تاریخ صفویه» گامی مهم در معرفی توانایی‌های فکری، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی گیلان در عصر صفویه بوده است. از این دوره گیلان جایگاه مهمی در جغرافیای جهان ایرانی یافت. این کتاب گزیده‌ای از مقالات ارائه شده در این همایش است که به معرفی زوایای گوناگون از تاریخ گیلان در عصر صفوی می‌پردازد.

هنر ـ ایرانی اسلامی در دورۀ صفویه، با اهتمام خاندان حکومتی، کمک و همت ایرانیان و شیعیان، به‌ویژه علما و هنرمندان، پیشرفت شایانی کرد. در میان هنرهای ایرانی ـ اسلامی، هنرِ معماری جایگاهی ویژه و شهرتی عالم‌گیر یافت. در کتاب حاضر به یکی از بناهای دورۀ صفویه با عنوان «تی‌تی کاروانسرا»، واقع در سیاهکلِ گیلان، که مقارن با حکومت محلی آل‌کیا ساخته شد، پرداخته شده است.

لئو الکسیوویچ اُوْسینکو سال‌ها در فرمانروایی قفقاز کار کرد و در سال 1909 میلادی برای سامان‌دهی به کارهای سیاسی روس‌ها به ایران آمد و تا سال 1917 در ایران ماند. وی چندی برای یاری به نکراسف، کنسول روسیه در رشت، در گیلان بود و سپس خود کنسول روسیه در رشت شد. سال‌های بودن او در گیلان شاید پرماجراترین سال‌های تاریخ این سرزمین باشد، سال‌های پسین بازمانده از انقلاب مشروطه و سال‌های آغازین برپایی خیزش جنگل. یادداشت‌های او که در مرکز فرمانروایی قفقاز در تفلیس برجای مانده بود، پس از برپایی اتحاد جماهیر شوروی به مرکز اسناد برپا شده در تفلیس برده شد. این یادداشت‌ها را تموری آرولادزه، دانشجوی گرجی‌تبار دوره‌ی دکترای رشته‌ی تاریخ دانشگاه منچستر در انگلستان، پس از جستجو در مرکز اسناد تفلیس یافته و آن‌ها را به انگلیسی ترجمه کرد.

کتابِ گیلان، اثر محقق و مترجم نامی کریم کشاورز (1365– 1279)، اگرچه در شمار صفحات اندک به‌چشم می‌آید اما یکی از مهم‌ترین منابع شناخت سرزمین گیلان تا به امروز است. در این اثر، کشاورز کوشیده است تمامی جنبه‌های مورد نیاز برای معرفی یک سرزمین را، هر چند به اختصار، مورد بررسی قرار دهد. این کتاب مباحثی چون: تاریخ و جغرافیای گیلان، منابع طبیعی، حیوانات، جغرافیای اقتصادی و سیاسی، کشاورزی، شیلات و دامداری، صنایع، بازرگانی و اقتصاد، ساکنان بومی، معماری، آموزش و پرورش، فرهنگ و هنر، آداب و رسوم و خوراک‌های گیلان را در بر می‌گیرد. این کتاب حدود پنج دهه دور از دسترس بود و اینک باز چاپ آن با ویرایشی نو به علاقه‌مندان تاریخ و فرهنگ گیلان ارائه می‌شود.

«فتح‌الله‌خان‌ اکبر سپهداراعظم» سیاستمدار نامدار گیلانی، در یکی از بحرانی‌ترین دوره‌های تاریخ ایران بر مسند ریاست‌الوزرایی تکیه زد و هرچند مدّت ریاست او کوتاه بود؛ اهمیّت بسیاری در سرنوشت کشور داشت. دولت او در دوران افول حکومت مشروطه تشکیل شد؛ مشروطه‌ای که به صد خون‌دل به دست آمده بود و در طوفان حوادث بزرگ داخلی و خارجی ضعیف و ضعیف‌تر شده و به زخم ناسوری بدل شده بود. سقوط دولت سپهدار رشتی هم مقدّمۀ برآمدن حکومت پهلوی شد. این کتاب به شرح احوال و اعمال این چهره‌ی نامدار سیاسی می‌پردازد.

کتاب اَ درا واکون باد بایه مجموعه‌ای از ترانه‌های بومی گیلان است که کودکان هنگام بازی و مادران هنگام خواباندن کودکان خود یا حتی هنگام کار در شالیزار زمزمه می‌کردند. بزرگسالان امروز گیلان، رابطه‌ای نوستالژیک با این ترانه‌ها دارند، زیرا بازی‌های دوران کودکی خود را، با همین اشعار، شیرین‌تر و جذاب‌تر کرده‌اند. ترانه‌هایی که گمان می‌رود با زوال نسل‌های دهه‌ی چهل و پنجاه، به فراموشی سپرده شوند.

روزهای زیادی در این خانه گذرانده‌ام. آب و جارویش کرده‌ام و با آن نفس کشیده‌ام. به تمام گوشه‌هایش آشنا هستم و میل به حیات را در این خانه لمس کرده‌ام. به قول گاستن باشلار: «خانه‌ای که نفس می‌کشد». اگر به قول بودلر در کاخ جایی برای صمیمیت نیست در عوض چنین خانه‌هایی سرشار از صمیمیت و زندگی هستند. خیال مالکیت یا مالکیت خیال در چنین جاهایی شکل می‌گیرد. در این خانه به قول باشلار «بدویت پناه را تجربه می‌کنیم».

من در ارتباط با کودکان دریافتم که شرح واقعیت در نگاه ادبی ـ هنری با احساس و ادراک واقعیت در نقاشی تفاوت‌هایی دارد. در نقاشی کودکان واقعیتِ بیرونی را درون‌شان استحاله می‌کنند تا حقیقت بصری جدیدی را با زبان کودکانه ارائه دهند. یعنی کودک آن‌طور که فکر می‌کند، نقاشی می‌کشد، نه آن‌طور که می‌بیند. یاد گرفتم در نقاشی کودک، آشکارگیِ ضمایرِ پنهان از هر واقعیتیْ واقعی‌تر است و این مهم را تنها در ارتباطی عاطفی و سرشار از اعتماد و احساس امنیت به شکل می‌آورند و به معلم‌شان تقدیم می‌کنند.

جنبش جنگل یکی از مهم‏ترین جنبش‏های سیاسی در تاریخ معاصر ایران است که از سال 1333ﻫ‏.ق. مبارزات خود را بر ضد استعمار و استبداد آغاز کرد. اما در طی حدود هفت سال مبارزه، سرانجام نتوانست به اهداف خود ـ كه در احياي نظام مشروطه، طرد بيگانگان و حفظ استقلال كشور خلاصه مي‏شد ـ دست یابد. ازاین‌رو، در اين اثر كوشش بر اين است تا از منظر آسیب‌شناختی و تحليل محتوايي منابع، علل و عوامل ناکامی جنبش واكاوي شود. در اين ميان به‏نظر می‏رسد که دو عامل اصلی، یعنی نقش رهبری و ایدئولوژی سیاسی، نسبت به دیگر عوامل مؤثر، در ناکامی جنبش از اهمیّت بیشتری برخوردار است. از اين رو، این دو عامل ـ كه ديگر مسائل جنبش را نيز تحت‏الشّعاع خود قرار مي‏داد ـ محورهاي اصلی این پژوهش را تشكيل مي‏دهد.

جنبش مشروطه‌خواهی از جمله جریان‌های مهم سیاسی ایران بود که در مقطعی از تاریخ، علاوه‌بر پایتخت، برخی از استان‌ها را نیز تحت‌الشعاع خود قرار داد. درواقع سه نقطه از کشور، پایگاه حمایت از این جنبش بود. تهران، تبریز و گیلان در گسترش این نهضت نقش عمده‌ای ایفا کردند. از این میان گیلان به‌عنوان مرکز برخی از مهم‌ترین اتفاقات و تحولات مشروطیت، به‌ویژه فتح قزوین و تهران و سرنگونی حکومت محمدعلی‌شاه و براندازی استبداد صغیر، در نقطۀ عطف این جریان قرار داشت.در همۀ این رویدادها، گیلان در پذیرش خط و سیر ترقی علمی، سیاسی، فرهنگی و هنری، پیشروتر از سایر مناطق کشور بود. این کتاب به بازتاب رویدادهای مهم سیاسی، اجتماعی دوران مشروطه و نقش تالش‌ها به‌عنوان بخشی از ولایت گیلان با تکیه بر منابع مکتوب، پژوهش‌های میدانی و برخی اسناد تازه به‌دست آمده می‌پردازد.

تاتی به شاخه‌ای از زبان‌های غربیِ شمالی ایرانی اطلاق می‌شود و گویش‌هایی را شامل می‌شود که در منطقۀ وسیعی گسترده است که از جنوب رودخانۀ ارس آغاز می‌شود و تا شمال ساوه امتداد می‌یابد. در این پژوهش که صورت تکمیل‌شدۀ رسالۀ دکتری نگارنده است، نظام انطباق در پنج گونۀ تاتیِ اشتهاردی، تاکستانی، جوبُنی، هزاررودی و کَرینی بررسی شده است. این گونه‌های تاتی به‌ترتیب در استان‌های البرز، قزوین، گیلان، زنجان و اردبیل رایج هستند. منظور از انطباق، شیوه‌های مختلف رفتار با موضوع‌های اصلی بندهای لازم و متعدی در دستور یک زبان است که برای نشان دادن نقش شرکت‌کنندگان به‌کار می‌روند و شامل حالت‌نمایی، نمایه‌کردن از طریق مطابقه و ترتیب کلمات‌اند.

کتابِ اطلس جاذبه‌های طبیعی گیلان، اولین اطلس جامع طبیعت‌شناسی گیلان د‌ر نوع خود است. د‌ر این پژوهش سعی شد‌ه است بنابر د‌ید‌گاه‌های طبیعت‌گرد‌ی و زمین‌گرد‌شگری و برمبنای طبقه‌بند‌ی‌های موجود د‌ر این علوم، فهرستی از منابع و جاذبه‌های طبیعیِ گرد‌شگریِ استان گیلان معرفی شوند. اثرِ پیش‌رو، نتیجه‌ی سال‌ها مطالعه و بازد‌ید مید‌انی د‌و تن از پژوهشگران حوزه‌ی جغرافیا، گرد‌شگری و محیط‌‌‌زیست استان گیلان است و مجموعه‌ای از اطلاعات جغرافیایی و تصویری د‌ر زمینه‌ی چشم‌اند‌ازها و مناظر طبیعی گرد‌شگری استان گیلان را د‌ر شش زیرشاخه‌ی زمین‌شناسی و ژئومورفولوژی، آب‌وهوایی، منابع آب، گیاه‌شناسی، جانورشناسی و مناطق حفاظت‌شد‌ه، د‌ربرمی‌گیرد.

کتاب نگاهی به گیلان ر دوره قاجار به سیر تحولات اجتماعی گیلان در عصر قاجار می‌پردازد. این اثر که با بهره‌مندی از نشریات عصر قاجار و منابع مکتوب متعدد، به نگارش درآمده است در نه بخش عمده تدوین شده است و به وقایع مهمی چون انقلاب مشروطیت و نهضت جنگل، و نیز معرفی نقش و جایگاه دو تن از چهره‌های سیاسی شاخص گیلان؛ میرزاکریم‌خان و سردار محیی رشتی می‌پردازد.

این کتاب همان‌گونه که از نامش پیداست، ادامه‌ی کتاب«تاریخ گیلان؛ از آغاز تا پایان حکومت‌های محلی خان‌سالار» است، که از ورود شاه عباس اول به گیلان آغاز می‌شود و تا پایان انقلاب جنگل و برآمدن سردار سپه پایان می‌گیرد. این دوره‌ای مهم در تاریخ گیلان است که هرچه به پایان خود نزدیک می‌شود براهمیت تاریخ‌سازی آن افزوده می‌گردد. گیلانیان در دوران مشروطیت به کاری بزرگ دست زدند که تاکنون در تاریخ‌نویسی ایرانی، حق مطلب در این‌باره اَدا نشده است. مجاهدین مشروطه‌ی گیلانی، رهبری مبارزه‌ای را به دوش کشیدند که در آن استبداد مطلقه‌ای را که دوباره سر برآورده بود تا مشروطه‌ی ایرانی را در کام خود فروبرد، از اریکه‌ی خود پایین کشید و آزادی و مشروطیت را دوباره به سراسر ایران بازگردادند. سرزمینی که در کمتر از یک دهه بعد، جنبش جنگل را در مبارزه بر ضداشغالگری روسیه‌ی تزاری در جنگ اول جهانی پایه‌گذاری کرد که پس از پنج سال به انقلاب جنگل راه گشود و برای نخستین بار در تاریخ معاصر ایران تجربه‌ای نوین از اتحادها و تخاصم‌های نیروهای جدید پدید آورد.

گوزن و یوسف برای کولی‌گیری به تالاب انزلی می‌روند، ولی درگیر ماجرای عجیبی می‌شوند.

بی‌شک، «همواج» اتفاقی تازه و خجسته در عرصۀ فعالیت‌های فرهنگی و ادبی تالش است که امکان تکرار آن شاید در آینده به آسانی مقدور نباشد؛ برای نخستین بار پژوهشگرانی فرهیخته، از نواحی و گویش‌های مختلف تالش، حول محور همدلی دور هم جمع ‌شدند تا چاره‌ای برای گذار از آشفتگی در تالشی‌نویسی معاصر بیندیشند. «همواج» که اینک به وجهی نیکو به بار نشسته‌است، درحقیقت عصارۀ سلایقِ گروهی از اهالی فرهنگ، زبان و ادب تالش با دیدگاه‌ها و پسندهای گونه‌گون بوده که جریان اصلی و مشترک تالشی‌نویسی در چند دهۀ اخیر را بسامان کرده و آن را از صافیِ سلیقه‌های مشترک و دقائق علمی عبور داده‌اند تا علاوه‌بر ایجاد وحدت رویه، مبتنی بر اصول و قواعد درست نگارش باشد. این رویداد نادر را باید مغتنم شمرد و بر بانیان و اصحاب آن درود فرستاد که برگ زرینی بر تاریخ فرهنگ تالش افزودند.

پیربازار اگرچه امروز به دور از هیاهوی گذشته دهستانی خاموش در اطراف رشت است، اما گذشته‌ای پُرفروغ دارد. این منطقه به مدت چهارصدسال مسیر ارتباطی رشت به اروپا بود. فعالیت گسترده‌ی قایق‌ها و کرجی‌ها یکی از مهمترین مشخصه‌های منطقه‌ای‌ست که در دوره‌ی قاجار مرکز ثقل مناسبات تجاری شمال ایران محسوب می‌شد بیشتر مسافران و کالاهایی که راهی اروپا بودند بایدناگزیر از پیربازار عبور می‌کردند و از طریق مرداب خود را به بندر انزلی مهم‌ترین بندرگاه ایران در دریای کاسپین می‌رساندند و سپس گام در راه اروپا می‌نهادند. این اثر به معرفی تاریخ پر فراز و نشیب این سرزمین می‌پردازد.

این کتاب مجموعه‌ای است از چشم‌اندازهای بندر زیبای انزلی که با سلیقه خاص ثبت شده و لحظه‌هایی درخشان و وسوسه‌کننده برای تماشا دارد.

درهایی که در این مجموعه می‌بینیم همگی درهایی دلربا و چشم‌نوازند. این درها به‌عنوان آستانه‌ی بیرونیِ خانه به درون آن ارجاع می‌دهند، پس دعوت‌کننده‌اند. به‌همین‌دلیل این‌ها اصلاً «در» نیستند «دروازه»اند، زیرا بر «باز بودن» راجع‌اند. مهمانی بر کلونِ در می‌کوبد و میزبان از داخل ندا در می‌دهد: «بفرمایید در بازه».

با رواج اسلام در سرزمین گیلان و افزایش ارتباط سیاسی و اجتماعی با مناطق دیگر، ابتدا زبان عربی و سپس زبان فارسی راه خود را به سرزمین‌های شمالی ایران باز کرد و مردمان این نواحی به‌دلیل تغییر مذهب و ساختار سیاسی و تحوّل نظام آموزشی، خواه و ناخواه به فراگیری این دو زبان پرداختند. با رواج دیرهنگام زبان فارسی در گیلان، شعر فارسی نیز در این ایلت شمالی بالید و در طول چندین قرن، شاعران بسیاری با ذئقِ سرشار و قریحة عالی خود بر غنای گنجینة سخن پارسی افزودند. کتاب پارسی سرایان گیلان که در سه بخش تدوین شده است؛ در بخش نخست گزارشی از اوضاع تاریخ سیاسیِ جنوب دریای خزر، به‌ویژه گیلان ارائه می‌دهد، در بخش دوم به وضعیّت شعر فارسی در گیلانِ پس از اسلام، نگاهی مختصر دارد و در بخش سوم شرح احوال و آثار و دست‌نوشته‌های موجود از 256 شاعرِ پارسی‌سرای گیلانی را پیشِ روی مخاطب قرار می‌دهد.

تطبیق واژه‌هایی از گویش‌های مختلف زبان‌هایِ تالشی و تاتی: واژه‌های تالشی این مناطق: 1. آستارا 2. عباس‌آباد 3.لَوَندویل 4. میناباد 5. ویزنه 6. کشلی 7. جوکندان 8. اسالم 9. رضوانشهر 10. ماسال 11. ماسوله 12. فومن. (به جز روستای میناَباد که در شرق استان اردبیل در شهرستان نمین در بخش عنبران قرار دارد، بقیه این مناطق در غرب استان گیلان قرار دارند.) واژه‌های تاتی این مناطق: 1. کرینگان (استان آذربایجان شرقی) 2. گلین قیه (استان آذربایجان شرقی) 3. کلور (استان اردبیل) 4. تاکستان (استان قزوین) 5. وَفس (استان مرکزی)

در این کتاب برای نخستین‌بار یادداشت‌های سفر به خطۀ گیلان ادموند ادنوان، خبرنگار ویژه روزنامه دیلی‌نیوز لندن، که در دورۀ قاجار به ایران سفر کرد، بازچاپ شده است. همچنین یادداشت‌های سفر به گیلان چهار تن از روزنامه‌نگاران برجسته دوره پهلوی اول، شامل سعید نفیسی مدیر روزنامة امید، علی اکبر سیاسی از مؤسسین روزنامۀ ایران جوان، سلطان محمد عامری مدیر روزنامه صور و عباس مسعودی مدیر و مؤسس روزنامۀ اطلاعات، در این مجموعه گردآوری و تصحیح شده است.

فریزر درباره ماسوله چنین نوشته است: «ماسوله یکی از دیدنی‌ترین نقاط و جالب‌ترین جاهایی است که تاکنون دیده شده است. ماسوله روی دامنه‌ای که در طول یک شیب تقریباً عمودی کوه به سمت مغرب کشیده شده بنا گردیده است و مشرف به کوه مشجر و دهشت انگیزی است. روبروی آن قلة مرتفعی که پوشیده از درخت و دارای صخره‌ها و مراتعی است قرار دارد. از کوه‌های آن در حدود دوازده جویبار کف آلود فرو می‌ریزد تا رودخانه کوچکی را که در پایین دهکده جریان می‌یابد تشکیل دهد. رودخانه‌ای که امواجش غرش‌کنان به طرف زمین‌های پست به راه می‌افتد. خانه‌های ماسوله چه از نظر داخل و چه خارج کاملا با خانه‌های دهکده‌های مجاور فرق دارد. بعضی از آن‌ها سه طبقه است و دو طبقه آخری هر کدام دو ردیف پنجره دارد و دو طبقه آخری هر کدام دو ردیف پنجره دارد که یکی در بالا و یکی در پائین، روی هم قرار گرفته و منظره‌ای آن چنان دلنشین به وجود می‌آورد که انسان از دیدن آن‌ها به یاد ساختمان‌های اروپا می‌افتد.»

کتاب موسیقی فولکلوریک گیلان، اثر استاد بی‌بدیل آواها و نواهای بومی گیلان، زنده‌یاد فریدون پوررضا، حاصل سال‌ها جستجو و پژوهش این هنرمند ممتاز در عرصه موسیقی محلی گیلان است که ناگفته‌های بسیاری را در خود گردآورده است.

این کتاب محصول تلاش علی رُکنی دیلمی است که در دهه‌ی پنجاه بر اساس ذوق و سلیقه‌ی خاص خویش، آن را فراهم آورده است. در این مجموعه بخش‌هایی از زندگی مردم سیاهکل و دیلمان به ویژه عکس‌هایی آمیخته با فضای کار، طبیعت، اماکن و ابنیه، آداب و رسوم و... به نمایش گذاشته شده است.

در این کتاب علل رخ‌داد برف‌های سنگین جلگه گیلان، ویژگی‌های آماری و الگوی مکانی پوشش برف در سطح جلگه و تشابه آن‌ها با برخی از برف‌ها در سایر نقاط دنیا مطالعه شده است. بررسی سابقه تاریخی رخ‌داد برف‌های سنگین گیلان، اثرهای اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و زیست محیطی آن بر استان گیلان از دیگر مطالب ارائه شده در کتاب است.

این مجموعه، دوره‌ی کامل نشریه‌ی فروغ را در سال‌های 1307-1306 دربر می‌گیرد.

نشریه‌ی پیک سعادت نسوان، درخشان‌ترین جریده‌‌ی تاریخ مطبوعات نسوان در گیلان است که در نخستین سال‌های سده‌ی چهاردهم خورشیدی، می‌کوشید تا چراغی باشد در تاریکی زندگی زنان عصر خویش. انتشار دوباره‌ی این نشریه، افزون بر ارائه‌ی یک مجموعه‌ی تاریخی، کوششی است در پاس‌داشت مدیر نیک‌اندیش و سخت‌کوش آن؛ بانو روشنک نوع‌دوست.

بسیاری از دیدگاه‌های طرح شده دربارة جنبش جنگل، آمیزه‌ای از احساسات قومی، سیاسی، اجتماعی و ایدئولوژیک را با خود همراه دارند. درهم‌آمیختگی این دیدگاه‌ها، مخاطب را با پدیده‌ای تاریخی روبرو می‌سازد که دستیابی به حقیقتِ مکتوم آن دشوار است. تنوع ایدئولوژیک نیروهای جنبش جنگل و دیدگاه‌های متفاوت سران جنبش، بر این گمانه‌زنی‌ها دامن می‌زند. از این‌رو با رویدادی تاریخی روبرو هستیم که شاید بتوان سال‌های متمادی دربارة آن سخن گفت. در این میان، روزنامة جنگل، به عنوان یکی از منابع مهم و شاید مهم‌ترین و دست‌اوّل‌ترین منبع بازتاب‌دهندة دیدگاه‌های مبارزان جنگل، نقش پررنگی در مطالعة رخدادهای این نهضت دارد و اطلاعات مهمی از آرإ و عقاید جنگلیان، در طول دوران مبارزه، در اختیار مخاطب قرار می‌دهد. براساس آنچه تا امروز به آن دست یافته‌ایم، دفترِ عمرِ نشریة پرماجرای جنگل که در 20 خرداد 1296 گشوده شده بود، در روز دوشنبه 4 مرداد 1299 خورشیدی بسته شد. در مجموع 40 شماره از این نشریه در سه دوره منتظر شد. در مجموعة حاضر، تمامی شماره‌های نشریة جنگل (بجز دو شمارة نایاب) بازچاپ شده است که برخی شماره‌های آن برای نخستین‌بار منتشر می‌شود. در کنار آن، با یادداشت‌ها و فهرست‌ها و نمایه‌های توصیفی، تلاش شده است تا اطلاعات نسبتاً جامعی از محتوای نشریه و سرگذشت دست‌اندرکاران آن به مخاطب ارائه شود.

دکتر حشمت جنگلی، در میان مبارزان جنگل، چهره‌ای متفاوت است. مبارزی مُصلح که نبرد در راه آزادی‌خواهی را به شیوه‌ای متفاوت از نبرد مسلحانه پی‌گرفت و کوشید علاوه بر التیام زخم‌های یاران جنگل، با اقدامات آبادگرانه و مصلحانه، شیوه‌ای دیگرگونه را در پیش گیرد. کتابِ یادی از دکتر حشمت جنگلی، اثر محمود پاینده لنگرودی، در میان آثار انگشت‌شماری که درباره‌ی این مبارز دانشور نگاشته شده است، اثری خواندنی‌ست که با نثری صمیمی و روایتی متفاوت، به معرفی زوایای زندگی و اندیشه‌های این یار نزدیک میرزا کوچک‌خان می‌پردازد.

این کتاب مجموعه‌ای است از دستون‌های تالشی منطقه‌ی اسالمِ تالش که در قالب دوبیتی‌هایی 11 هجایی سروده شده‌اند. این مجموعه دربرگیرنده‌ی دو دفتر است؛ راوي دفتر اول آن زنده‌یاد استاد رحيم قاسمي از خوانندگان نامدار تالش است و بخش دوم توسط یاسر کرم‌زاده از منطقه‌ي خرجگيل اسالم جمع‌آوري و ثبت شده است. عمده‌ی این دستون‌ها مضامینی عاشقانه، مذهبي، عارفانه، در وصف طبيعت و شكوه از روزگار دارند.

چمان غریبه کیژه آرسینه اشته میژه کنیش بپره بومه اَوژه چمه دویژه

خانه رو به کوچه و کو باد دسته پنجره می درا باد جه آخر دوسته پنجره

گویش گیلکی یکی از گویش‌های ایرانی نو است که در حاشیه‌ی جنوب غربی دریای خزر در بخش وسیعی از گیلان و بخش‌هایی از مازندران رواج دارد. در تقسیم‌بندی زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، گویش گیلکی در شمار شاخه‌ی شمالی زبان‌های گروه غربی جای دارد. به‌درستی مشخص نیست که گویش گیلکی بازمانده کدام یک از زبان‌های ایرانی میانه است؛ با این همه، چنین به نظر می‌رسد که ساخت فعل آن با زبان فارسی میانه همانندهایی دارد. در دفتر حاضر، فعل‌های ساده و پیشوندی رایج در پنج شهر املش، رودسر، سیاهکل، لاهیجان و لنگرود که از نظر جغرافیایی در ناحیه‌ی شرق گیلان واقع شده‌اند، به صورت تطبیقی و نیز از دیدگاه ریشه‌شناختی بررسی شده‌اند.

این کتاب مجموعه‌ای است از نوشتارهای محمدولی مظفری درباره‌ی فرهنگ عامه که حاصل سال‌ها پژوهش و همنشینی او با مردم کوه و دامون بوده است. او در این نوشتارها کوشیده است گوشه‌هایی از آداب و سننی را که بیش از دیگر رسوم گیلکان در حال از دست شد است به ثبت برساند.

شاید با توجه به مولفه‌های زیبایی‌شناسی ادبیات امروز، زیبایی‌های فرمی و تکنیکی ادبیات عامه، چندان مجاب‌کننده نباشد؛ اما پرداختن به این بخش ادبی و جمع‌آوری آن، به مراتب مهم‌تر و ضروری‌تر از آن است که صرفاً جنبه‌ی التذاذ هنری آن مدنظر قرار گیرد.

برنج یکی از مهم‌ترین محصولات زراعی شمال ایران و به نوعی شاخص‌ترین آن‌هاست. این محصول نه تنها برای مردم این منطقه ارزش غذایی، بلکه ارزش تجاری، فرهنگی و اعتقادی زیادی به همراه دارد. تأثیر فراوان دانه‌ی برنج بر تمام ابعاد زندگی مردم، طبیعتاً در زبان‌ نشانه‌هایی برجا می‌گذارد و در بخش مهمی از زندگی گیلک‌زبان‌ها خودنمایی می‌کند. با نگاهی دقیق به این مسأله، درمی‌یابیم که زبان گیلکی بدون واژه‌ها، نمادها و نشانه‌های برنج، چندان برای مردم دلنشین نخواهد بود. مردم گیلان در زبان روزمرۀ خود هر روز کنایات، مثل‌ها و اصطلاحات فراوانی به‌کار می‌برند که بسیاری از این‌ها در جایی ثبت و ضبط، ارزش‌گذاری، بررسی و تحلیل نشده است. در این کتاب واژه‌ها و اصطلاحات گیلکی مربوط به برنج در تمام مراحل کاشت، داشت، برداشت و مصرف با تمام همبسته‌ها و وابسته‌های معنایی، کنایات، امثال و حکم، اعتقادات، جشن‌ها و آیین‌های مربوط به برنج و ترانه‌های شالیزار گرد آمده است.

زبان گیلکی، برخلاف فقری که در زمینه‌ی ادبیات مکتوب دارد، در زمینه‌ی فرهنگ عامه به صورت سینه به سینه و شفاهی، گنجینه‌ی بزرگی در خود نهفته دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به ضرب‌المثل‌ها، آوا‌ها و نواهای فولکلور، نقل‌ها، چیستان‌ها، دوبیتی‌های عامیانه و... اشاره کرد. کتاب ضرب‌المثل‌ها و اصطلاحات گیلکی زنده‌یاد ابراهیم فخرایی از معدود آثار این مورّخ و پژوهشگر نامی است که برای نخستین‌بار منتشر می‌شود. این اثر که در طول سالیان زندگی مؤلف گردآوری شده، با وجود مشترکات فراوانی که با سایر کتاب‌های منتشر شده در زمینه‌ی امثال و حکم گیلکی دارد، دارای امثال فراوانی است که برای اولین‌بار در این مجموعه ثبت شده است.

درباره‌ی زندگی، شخصیت و نقش برجسته‌ی امام علی (ع) در اعتلای دین اسلام، مقالات و کتب بی‌شماری تألیف شده است اما درباره‌ی ذهنیت و نگاه مردم یک سرزمین به این چهره‌ی بزرگ تاریخ، پژوهش‌های اندکی صورت گرفته است. چهره‌ی حضرت علی (ع) در آیینه‌ی افکار و فرهنگ عامیانه‌ی مردم گیلان می‌تواند، نگاه تازه‌ای به این مقوله باشد. مطالب این کتاب بخشی از میراث شفاهی و معنوی مردم گیلان است که ریشه در اعتقادات دینی و مذهبی آنان دارد.

شرح ژاپنیان مسافر که در این مجموعه ارائه شده است، وصفی است از مناعت و کوشایی و آزادگی گیلانیان، به گواه این اثر، ژاپنی‌ها در گیلان مردمی را می‌دیدند که ذهن و دل‌شان همچون سرزمین شمال ایران نزه و پرطراوت بود و آماد‌ه‌ی پذیرفتن و پیش بردن شیوه‌ها و اندیشه‌های تازه. بخش‌ها و فصل‌های این کتاب با همکاری شماری از ایران‌پژوهان ژاپنی و دانش‌آموختگان و دانشجویان ممتاز رشته‌ی زبان فارسی و ایران‌شناسی دانشگاه مطالعات خارجی اوساکا به فارسی درآمده است.

درباره‌ی کوه‌های گیلان منبع مستقل و جامعی موجود نیست به‌جز اشاراتی در سفرنامه‌ها و کتاب‌های جغرافیایی مربوط به گیلان، که درباره‌ی کوه‌های آن به اختصار توضیحاتی ارائه شده است. برای استفاده‌ی کسانی که قصد شناسایی بهتر کوه‌ها در محیط طبیعی و بازدید میدانی از آن را دارند، مجموعه ی پیش رو را با عنوان اطلس کوه‌های گیلان تهیه کردیم. در این اطلس، علاوه بر موقعبت های کوه‌های استان، روستاها وییلاق‌های معروف و راه‌های دسترسی به آن‌ها ارائه شده است، تا به نوعی مخاطب توانایی شناسایی راحت مسیر و دسترسی تا پای کوه را داشته باشد. لازم به یادآوری است، برای صعود به بسیاری از این قله‌ها، نیاز به نقشه‌هایی با مقایس کوچک‌تر است، که در این مورد نقشه‌های توپوگرافی سازمان جغرافیایی نیرو‌های مسلح با مقیاس 1:50000 موجود وقابل استفاده است. امیدواریم با چاپ مجموعه ی نقشه و اطلس کوه‌های گیلان، نقش کوچکی در شناخت جغرافیای ناهمواری‌های این سرزمین زیبا داشته باشیم. در این نوشتار سعی شده است ابتدا شرح مختصری در زمینه‌ی زمین شناسی و جغرافیای ناهمواری‌های گیلان، به صورت جداگانه در دو مبحث البرز (شرق گیلان) و تالش (غرب گیلان)، و هم‌چنین اطلاعات خلاصه‌ای درباره‌ی جاذبه‌‌های تاریخی و طبیعی موجود در این مناطق کوهستانی ارائه شود.

شیوه‌ی حکومت ناصرالدین شاه در نوع خود منحصر به فرد و قابل بررسی است. او در ایالات و ولایات کارگزارانی داشت که امور حکومتی و عمرانی را توسط آنان به انجام می‌رساند که غالباً از حکام، خوانین مالکان و مال‌داران طراز اول هر منطقه بودند. این کتاب پیش از هر چیز نگاهی دارد به زندگی این شاه قاجار و سپس شمه‌ای از رویدادهای گیلان در نیم‌قرن دوران سلطنت او را بازگو می‌کند. در بخش دوم به شرح احوال 92 نفر از مشاهیر رجال گیلان در آن دوره‌ی تاریخی و به تبع آن به معرفی تعدادی از مهم‌ترین نزدیکان آنان پرداخته شده است.

منابعی که تاکنون به بررسی خیزش جنگل پرداخته اند، خالی از ضد و نقیض نیست و همین امر رویکرد مجدد به این دوره ی مهم تاریخی را ضروری می سازد. کتاب گیلان و خیزش جنگل که نتیجه ی تلاش بیست ساله ی نگارنده ی آن است، کوشیده است نگاهی متفاوت و مبتنی بر اسناد موثق و نو درباره ی این جنبش آزادیخواهانه داشته باشد و تا حد توان در رفع ضد و نقیض ها و شبهه های تاریخی این رویداد بکوشد.

اسناد و مکتوبات برجای مانده از روزگارانِ پیشین، از مهم ترین منابع واکاوی و تشریح تاریخ هر سرزمین است. از این دست منابعِ مکتوبِ مرتبط با رویدادهای سرزمین گیلان، محدود آثاری به چاپ رسیده و در دسترس عموم قرار گرفته است. کتاب نامه های گیلان، مکاتبات پراکنده از مجموعه ی در اختیار الکساندر خودزکو، کنسول روسیه در گیلان در دهه ی 1830 میلادی است که در قالب دو مجموعه در کتابخانه ی ملی پاریس نگهداری می شد و اینک مورد بازخوانی و تحشیه نویسی قرار گرفته است. این مجموعه بازتاب دهنده ی گوشه هایی از تاریخ گیلان زمین است.

در طول 53 سال سلطنت پهلوی‌ها، 34 نفر تحت عنوان حکمران، فرماندار کل و استاندار پا به استان گیلان گذاشتند و هر یک از 2 ماه تا 4 سال بر مسند مهم‌ترین پست اجرایی این دیار تکیه زدند. این کتاب بی‌هیچ داوری درباره‌ی عملکرد این دولتمردان، تنها به شرح احوال و سوابق اداری آنان می‌پردازد تا دریچه‌ای باشد بر شناخت زمامدارانی که هر یک برای مدتی زمام امور این استان را در دست داشتند.

جنبش مشروطه خواهی از جمله جریان های مهم سیاسی ایران است که در مقطعی از تاریخ، علاوه بر پایتخت کشور، برخی از استان ها را نیز تحت الشعاع خود قرار داد. از این میان گیلان به عنوان مرکز برخی از مهم ترین اتفاقات و تحولات مشروطیت، به ویژه فتح قزوین و تهران و سرنگونی حکومت محمدعلی شاه و براندازی استبداد ضغیر، در نقطه عطف این جریان قرار دارد.

کارت‌پستالی حقارت‌بار، با ته‌مایه‌ای قهوه‌ای رنگ از هموطنان بلوچ، کنار یک بیابانی در گوشه‌ای از طونم... . این تصویر تمام آن چیزی بود که از ایران، بین سیصد و شصت و پنج کارت پستال از دیگر کشورهای جهان، در کتابی تاریخی، توصیفی در اروپا به چاپ رسیده بود. پس از دیدن این تصویر، نخستین چیزی که به ذهنم خطور کرد این بود: آیا این تمام چیزی است که از ایران یکصدسال پیش در کارت‌پستال‌ها به چاپ رسیده است؟ و آیا ایران این‌گونه باید به جهان معرفی می‌شد؟

کتاب پیش رو خاطرات دکتر هوشنگ منتصری، یکی از شخصیت‌های علمی – سیاسی و از رجال بازمانده‌ی دوره‌ی پهلوی دوم است که هم در عرصه‌ی علمی و هم در عرصه‌ی سیاست به درجات عالیه رسید. خاطرات او از آن رو دارای اهمیت است که وی از بسیاری واقعیت‌های پشت‌پرده‌ی رخدادها و تصمیم‌گیری‌های سیاسی عصرِ اخیر ایران مطلع و حتی در برخی موارد در زمره‌ی شاهدان عینی بوده است.

سیاهکل دیاری است کهن و شهرستانی تازه. شهرستانی که با آن همه دیرینگیِ دیارش، مرکزش شهر سیاهکل روزگاری بیش از یک صد . پنجاه سال ندارد. سرزمینی که پاره‌ای از آن بر جلکه نشسته و پاره‌هایی دیگر از آن در کوه‌پایه و بلندای کوه ایستاده استو تنوع اقوام ساکن در این دیار، اهمیت این سرزمین را بیش از پیش نمودار می‌سازد.

در طول 53 سال سلطنت پهلوی‌ها، 34 نفر تحت عنوان حکمران، فرماندار کل و استاندار پا به استان گیلان گذاشتند و هر یک از 2 ماه تا 4 سال بر مسند مهم‌ترین پست اجرایی این دیار تکیه زدند. این کتاب بی‌هیچ داوری درباره‌ی عملکرد این دولتمردان، تنها به شرح احوال و سوابق اداری آنان می‌پردازد تا دریچه‌ای باشد بر شناخت زمامدارانی که هر یک برای مدتی زمام امور این استان را در دست داشتند.

یکی از کسانی که در اواخر دوره ی قاجار و اوایل دوره ی پهلوی با صنعت ابریشم در گیلان به ثروت هنگفت و قدرت فراوان رسید نیکلای لاسقاریدیس است که به نوعی خود را همه کاره ی صنعت ابریشم در گیلان می دانست و گه گاه برای حفظ منافع اقتصادی خود در سیاست نیز دخالت‌های نابجایی می کرد. این کتاب، نامه های لاسقاریدیس و کارگزارانش مگردیچ قازاروسیان و فؤاد قصیری به میرزا قاسم شعاع‌التجار لاهیجانی است که نماینده ی لاسقاریدیس در لاهیجان بودند.

یکی از کسانی که در نهضت جنگل نقش داشته و آن را از نزدیک لمس کرده است، محمدحسن صبوری دیلمی است. صبوری در سال 1279شمسی در دیلمان سیاهکل متولد شد و جسته و گریخته به مکتب خانه رفت و باسواد شد و در اوج جوانی‌اش به قوای جنگل پیوست و تا پای مرگ با خیزش جنگل پیش رفت. مبارزه با عمّال روس، انگلیس و مزدوران داخلی را از نزدیک درک کرد و توضیحات جزیی و جالبی از این رخدادها ارائه نمود. «نگاهی از درون به انقلاب مسلحانه‌ی جنگل» خاطرات خودنوشت صبوری دیلمی است.

کتاب جغرافیای گیلان، نگارش پژوهشگر فقید و فرهیخته‌ی روحانی، آیت‌ا... محمد مهدوی لاهیجانی (متوفی 1361) در زمان انتشار آن، یکه کتاب ویژه‌ی گیلان بود. این کتاب که با نثری متفاوت نگاهشته شده است، مجموعه‌ای از اطلاعات عمومی درباره‌ی گیلان و به‌ویژه جغرافیای شهرها و بخش‌های مهم آن را در برمی‌گیرد. در بخش‌های آغازین کتاب اطلاعات پراکنده‌ای درباره‌ی تاریخ و همچنین معرفی ویژگی‌های طبیعی گیلان (درخت‌ها، حیوانات، معادن، رودخانه‌ها، مزروعات و...) آمده است.

آگاهی دقیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جست‌و‌جو در میان اسناد و اوراق برجای مانده و رصد دقیق آن‌ها است. گاه سطری از آن‌چه در مطبوعات گذشته چاپ شده، می‌تواند راهگشای یک نکته‌ی مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌مانده‌ی هر سرزمینی باشد. کتاب اخبار گیلان در مطبوعات عصر قاجار، مجموعه است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از اوراق 35 عنوان از نشریات مهم عصر قاجار که در خارج از گیلان منتشر شده، استخراج شده است تا منبعی مستند و دقیق فراروی پژوهشگران و علاقه‌مندان تتبع در تاریخ گیلان قرار دهد.

آگاهی دقیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جست‌و‌جو در میان اسناد و اوراق برجای مانده و رصد دقیق آن‌ها است. گاه سطری از آن‌چه در مطبوعات گذشته چاپ شده، می‌تواند راهگشای یک نکته‌ی مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌مانده‌ی هر سرزمینی باشد. کتاب اخبار گیلان در مطبوعات عصر قاجار، مجموعه است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از اوراق 35 عنوان از نشریات مهم عصر قاجار که در خارج از گیلان منتشر شده، استخراج شده است تا منبعی مستند و دقیق فراروی پژوهشگران و علاقه‌مندان تتبع در تاریخ گیلان قرار دهد.

کیاییان از سال 762 تا سال 1001 هجری فرمان راندند، گاه تنها بر پاره¬ی خاوری گیلان و گاه بر گستره¬ای پهناور در خاور و باختر گیلان و پهنه‌هایی برون از مرزهای گیلان. با آغاز فرمان‌روایی آنان بر پاره¬ی خاوری گیلان درباری برپا شد که نگارنده¬ها و رویدادنگارانی نیز در آن دربار گرد آمدند. برآیند کار آنان نگارش تاریخ رویدادهای آن زمانه¬ی گیلان بود و کتاب‌هایی چون «تاریخ گیلان و دیلمستان» نوشته¬ی سیّد ظهیرالدین مرعشی، دربردارنده¬ی رویدادهای سال¬های 750 تا 894 هجری در گیلان است. سیّد ظهیرالدین که در مازندران ظهور کرده بود، پس از ستیزه‌های فراوان، ناچار آن دیار را رها کرد و در سال 844 هجری به دربار کیایی در گیلان پناه آورد و پایگاهی یافت. در نوشته‌ی او، که متاسفانه بخش مهمی از آن یافته نشده، نه تنها رویدادها بلکه برخی از آداب و رسوم آن زمانه‌ی گیلان آمده است. دیرترین نسخه رونویسی شده از این کتاب در سال 936 هجری / 1529 میلادی نگاشته شد. تصحیح حاضر بر اساس نسخه‌ی خطی موجود در کتاب‌خانه‌ی بودلین آکسفورد انجام گرفته و با دو تصحیح ه.ل. رابینو و دکتر منوچهر ستوده مقابله شده است.

کتاب مشاهير گيلان اثری منتشر نشده از زنده‌یاد ابراهیم فخرایی است؛ در برگيرنده‏ي شرح‌حال ده‏ها تن از مشاهير نامي گيلان و مطالبي ناگفته و تصاويري کمتر دیده شده از آنان. اگرچه این کتاب، اثری جامع در معرفي و شناخت نام‏آوران گيلان نيست و مي‏توان نام‌های دیگری بر مدخل‏هاي آن افزود، اما اهميت آن بیشتر در اطلاعاتي است که فخرايي در مورد معاصران خود به دست داده و در هيچ تذکره‌ی ديگري در دسترس نیست.

آگاهی دقیق از اخبار و وقایع گذشته، مستلزم جست‌و‌جو در میان اسناد و اوراق برجای مانده و رصد دقیق آن‌ها است. گاه سطری از آن‌چه در مطبوعات گذشته چاپ شده، می‌تواند راهگشای یک نکته‌ی مبهم تاریخی یا نمایانگر گوشه‌ای از تاریخ مغفول‌مانده‌ی هر سرزمینی باشد. کتاب اخبار گیلان در مطبوعات عصر قاجار، مجموعه است از اخبار و اطلاعات مربوط به سرزمین گیلان که از اوراق 35 عنوان از نشریات مهم عصر قاجار که در خارج از گیلان منتشر شده، استخراج شده است تا منبعی مستند و دقیق فراروی پژوهشگران و علاقه‌مندان تتبع در تاریخ گیلان قرار دهد.

تاریخ انقلاب مشروطیت ایران به همت هزاران مرد و زن آزاده‌ای رقم خورده است که در راه استقرار حکومت قانون از هیچ کوششی فرو گذار نکردند، تا این نهال نورسته، درختی بارور شود. گرامی داشت یاد این مجاهدانِ راه آزادی وظیفه‌ی نسلی است که امروزه از ثمره‌ی این مجاهدت‌ها بهره‌مند است و باید قدردان برخورداری از حکومت قانون، آموزش و پرورش، نهادهای مدنی و ... باشد. این نخستین اثری است که به طور مستقل به شرح احوال و اقدامات آن دسته از مجاهدین و مشروطه‌خواهان گیلانی یا مقیم گیلان پرداخته که نقش برجسته‌ای در استقرار مشورطیت در سال 1324 ق، و سپس اعاده‌ی آن در سال 1327ق، داشته‌اند.

تحقیقات گیلانی آلکساندرا خودزکو سرشار از نکته بینی یک روح علمی است. او در اثر خود سیمای روشنی از سرزمین گیلان، مقارن نیمة اول قرن نوزدهم تصویر می‌کند. کتاب سرزمین گیلان، در عین این‌که از اطناب و تفصیل زاید دور است خواننده را به کفایت در جریان آنچه که مقارن دهة سوم قرن نوزدهم در این سرزمین می‌گذرد قرار می‌دهد.